استویا، شیرین‌تر از شکر و پُرسود، اما ناشناخته

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گیلان؛ شیرینِ شیرین، ریشه در خاک دارد اما نه هم مسلک چغندر قند است و نه وَجَناتَش به نیشکر می خورد؛ می گویند: 150تا300 برابر شیرین تر از این دوتاست.

آنقدر شیرین که در برخی کشورها به "برگ عسلی" معروف است و آنقدر شیرینی اش دل آدم را می زند که خیلی از  آفت ها و حشرات از آن فراری اند. 

"شیرین بیان" هم نیست اما خواص درمانی بسیار دارد و در مقایسه با گیاهان بوته ای خوب عمر می کند، تقریبا 3تا5 سال.

صحبت از گیاه استویاست که بومی آمریکای جنوبی است؛ محصولی که با قیمت خوبی خریداری می شود و عصاره آن در صنایع شیرینی سازی، پزشکی و دیگر صنایع غذایی، کاربرد دارد.

 

آنطور که کارشناسان کشاورزی می گویند: تولید استویا نسبت به دیگر محصولات زراعی، کم زحمت تر و بسیار سودآور است؛ گیاهی که کشت آزمایشی آن 14سال پیش در گیلان آغاز شد.

رییس وقت پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی شمال در سال89 اعلام کرد: تحقیقات زیادی بر روی استویا در این مرکز پژوهشی انجام شد و در نهایت کشت آزمایشی این گیاه در 6شهرستان گیلان، با هدف تولید منابع جدید شیرین کننده ها، کمک به حل مشکل تک محصولی بودن کشاورزی، ایجاد فرصت های جدید شغلی و افزایش درآمد خانوارهای روستایی پا گرفت. 

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در تشریح مزایای استویا گفت: برگهای این گیاه پس از فرآوری و تبدیل شدن به پودر 150تا300 برابر شیرین تر از شكر است.

منوچهر پارسافر با بیان اینکه استویا خواص شیمیایی مضر ندارد گفت: برگ استویا حاوی ماده ای به نام استِویوزید (stevioside) است که تا 300برابر از ساکاروز موجود در چغندر قند و نیشکر شیرین تر است و در عین حال خواص شیمیایی مضر آنها را ندارد، بر این اساس این شیرین کننده طبیعی، هم به لحاظ صرفه ی اقتصادی و هم از نظر پزشکی در بسیاری از کشورها جایگزین مناسبی برای چغندر قند و نیشکر محسوب می شود.

او با بیان اینکه استویا برای تنظیم فشار خون مناسب است افزود:از طرفی مقدار كالری موجود در استویا یک سیصدم کالری شكر است؛ به همین دلیل توجه کسانی را که به دنبال جایگزین های خوراکی کم کربوهیدرات هستند به خود جلب کرده است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه استویا 54تا104 روز برگ دهی دارد و از طرفی 4تا5 سال هم می توان آن را برداشت کرد گفت: كاشت، داشت و برداشت این گیاه علفی ساده است.

منوچهر پارسافر به مزیت کم زحمت بودن کشت استویا نسبت به محصولات زراعی دیگر هم اشاره کرد و افزود: با توجه به چند ساله بودن محصول، نیازی به هزینه های تامین نشا در هر سال نیست. 

او با اشاره به اینکه استویا با آب و هوای مرطوب و گرمسیری سازگاری دارد گفت: در حالی که این گیاه در برخی مناطق کشور در محیط گلخانه ای پرورش می یابد، بافت خاک و رطوبت هوای گیلان، امکان تولید این گیاه در فضای آزاد را به بهره برداران می دهد.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: مزیت های بسیارِ تولید استویا باعث شده بسیاری از کشورها از جمله پاراگوئه، برزیل، چین، تایوان، کره جنوبی و مالزی به تولید این محصول روی بیاورند.

منوچهر پارسافر به قیمت بالای استویا در بازار هم اشاره کرد و افزود: از هر هکتار استویاکاری می توان سالانه 6تن برگ خشک استویا به ارزش 900میلیون تومان به دست آورد.

قیمت هر کیلوگرم برگ خشک استویا در بازار 150هزار تومان است.

با وجود اینکه گیلان جزو نخستین استان هایی است که کشت استویا در آن انجام شد، پس از گذشت 14سال، با وجود وعده جهاد کشاورزی در آن زمان، برای رونق تولید آنطور که از آمارها بر می آید حالا فقط در یک هکتار از زمین های گیلان استویا کشت می شود که تولید سالانه 6تن برگ خشک استویا را در پی دارد البته با توجه به بالا بودن قیمت این گیاه، همین 6تن هم 900میلیون تومان می ارزد.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: اگر چه فرآیند تولید استویا از برخی از محصولات کشاورزی گیلان، آسان تر و در عین حال پرسودتر است اما از همان اول هم قرار نبود این محصول جایگزین دیگر محصولات کشاورزی باشد و بنا بود تولیدش به عنوان یک فعالیت جانبی کشاورزی، کشاورزان را از تک محصولی در بیاورد و درآمدشان را بیشتر کند.

منوچهر پارسافر البته اذعان دارد زمین های زیادی در گیلان که در گذشته برای کشت توتون استفاده می شد، در حال حاضر بایر است که مستعد کشت استویا است.

آنطور که از حرفهای متولیان بخش کشاورزی و بهره برداران برمی آید ناشناخته بودن استویا، مزایا و چگونگی کشت آن برای کشاورزان، مشکل فروش و نبود صنایع تبدیلی از مهم ترین دلایل رونق نگرفتن این محصول بومی آمریکای جنوبی است؛ محصولی که با توجه به بالا بودن درصد شیرینی اش، می تواند در تامین مواد شیرین کننده صنایع غذایی حرف های زیادی برای گفتن داشته باشد.

برخلاف شهروندانی که برگ خشک استویا را به عنوان داروی گیاهی از عطاری ها تهیه می کنند و تا حدودی از خواص درمانی و غذایی آن اطلاع دارند، گفتگو با تعدادی از کشاورزان گیلانی نشان می دهد بسیاری از آنان استویا را نمی شناسند و از مزایای تولید آن هم مطلع نیستند.

البته مدیر هماهنگی ترویج جهاد کشاورزی گیلان هم اذعان دارد که به ترویج کشت و تولید استویا در گیلان کم پرداخته شده است.

حمید منشی زاده در پاسخ به چرایی این موضوع می گوید:بطور معمول برنامه های ترویجی بر اساس سیاست ها و برنامه های ابلاغی سازمانی و نیز نیازسنجی و اعلام میزان تمایل متقاضیان به تولید هر محصول از سوی مراکز خدمات کشاورزی در مدیریت هماهنگی ترویج تدوین و اجرایی می شود.

او افزود: بر اساس بررسی های مراکز خدمات کشاورزی، کشاورزان گیلانی تمایل چندانی به تولید استویا ندارند و از طرفی معاونت بهبود تولیدات گیاهی هم به عنوان مرجع بالادستی، ابلاغی در این باره به مدیریت ترویج نداشته است و ما هم نمی توانیم خارج از این رویه عمل کنیم.

حال سوال اینجاست، وقتی کشاورزی اصلا استویا را نمی شناسد، چطور می تواند متقاضی یادگیری شیوه های کشت آن از مراکز خدمات جهاد کشاورزی باشد تا آنها هم این نیاز را برای برگزاری کلاس های ترویجی اعلام کنند؟

البته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان معتقد است استویا گیاهی گرمسیری است و تاکنون در سطح کوچک در گیلان حسابش را پس داده و ممکن است در سطح های وسیع تر سازگاری اش محرز نشود؛ از طرفی چون در زمینه فروش و فرآوری این محصول در گیلان برنامه ریزی انجام نشده، نمی توان سطح بیشتری را به کشت این محصول اختصاص داد.

مسعود الماسی یادی از سال های آغاز تولید استویا در گیلان می کند و می گوید: تولیدکنندگان به علت نبود صنایع تبدیلی در فروش استویا با مشکل مواجه بودند و البته هستند؛ موضوعی که به نظر می رسد همان تعداد بهره بردار را هم که در 6شهرستان استان بطور آزمایشی این کار را انجام می دادند، منصرف کرد. 

او افزود: برنامه های سازمان جهاد کشاورزی بیشتر بر روی رونق تولید در محصولات استراتژیک کشاورزی گیلان متمرکز است.

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه پودر سبز استویا معمولا به صورت بسته و چای کیسه ای عرضه می شوند و پودر سفید آن بسیار شیرین تر از شکر است گفت: از برگ های خشک استویا برای شیرین کردن چای، تولید نوشابه، کمپوت و صنایع داروسازی استفاده می شود. 

دکتر قاسم جوادزاده با بیان اینکه ژاپنی ها بیش از مردم دیگر مناطق دنیا استویا می خورند و طبق گزارش ها 40درصد بازار شیرین کننده های این کشور در تصرف استویا و فرآورده های آن است افزود: البته کشور چین با بیش از 25هزار هکتار حدود 75درصد بازار جهانی این گیاه دارویی را در دست دارد و بزرگترین تولیدکننده استویا در دنیا است.

او با اشاره به اینکه شکری که از استویا به دست می آید نسبت به شکرهای مصنوعی در مقابل حرارت بالا پایدار تر است و دیرتر تیره می شود گفت: اگرچه حدود 3میلیون تن شکر از 3میلیون و 300هزار تن نیاز کشور در داخل تولید می شود و مشکلی در تامین این ماده غذایی نداریم اما بی شک با توجه به درصد بالای شیرینی موجود در استویا و ترکیبات سالم آن نسبت به شکر های مصنوعی، تولید و فرآوری این محصول در تولید محصولات غذایی با کیفیت و سالم اثر گذار است. 

مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه در حال حاضر برخی از کارگاه های بسته بندی گیاهان دارویی در گیلان، مقداری از استویای تولیدی را خشک و بسته بندی می کنند گفت: تولید کم استویا دلیل اصلی پا نگرفتن صنایع فرآوری این محصول در گیلان است. 

دکتر قاسم زاده که معتقد است زنجیره های تولید و فرآوری در بخش کشاورزی به هم وابسته اند و باید در کنار هم توسعه یابند افزود: اگر خیال سرمایه گذاران از تولید ماده اولیه فرآوری استویا، راحت شود بی شک پا در این عرصه می گذارند.

وی تحقیقات دانش بنیان در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و توسعه ترویج و آموزش به کشاورزان را در رونق تولید استویا در گیلان تاثیرگذار می داند و می گوید: برای تحقق این امر جهاد کشاورزی بخشی از هزینه های تهیه پایان نامه های دانشگاهی مرتبط با تولید و فرآوری استویا را تامین می کند اما در زمینه معرفی و آموزش تولید استویا باید بیشتر تلاش کنیم. 

تلاشی که به نظر می رسد یکی از تولیدکنندگان عمده ی استویا در گیلان، در 14سال گذشته از آن فروگذار نکرده است.

آنطور که پیداست موانع تولید استویا، مهندس غلامحسین حسین تبار 72ساله را در این سال ها مایوس نکرده و او در کنار تولید استویا پا به عرصه تولید نشای این گیاه که خواسته مهم بهره برداران این بخش است، گذاشته است. 

وی که در سال52 در رشته خاک شناسی کشاورزی در دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده اگر چه از مسیر پر فراز و نشیب تولید استویا می گوید اما در عین حال به آینده روشن این محصول امید وار است. 

مهندس غلامحسین حسین تبار با بیان اینکه به تازگی صاحب یکی از صنایع فرآوری استویا در اصفهان از او درخواست هزار تن محصول کرده است گفت: برای تامین این مقدار محصول باید دست کم در 100هکتار زمین استویا کاشت.

این کارشناس کشاورزی که از سال 61تا73 سرپرست بخش تکثیر گیاهان دارویی مرکز تحقیقات دارویی وزارت بهداشت بود می گوید: در این خصوص با مسئولان جهاد کشاورزی مذاکره و برای آموزش کشاورزان متقاضی یادگیری و نیز تامین نشای استویا اعلام آمادگی کرده ام که منظر پاسخ این مسئولان هستم.

او از امضای تفاهم نامه ای با اداره کل آموزش فنی و حرفه ای، برای برگزاری 60ساعت دوره آموزشی رایگان تولید استویا هم خبر داد و گفت:امیدوارم این دوره های آموزشی رایگان و همچنین تامین نشای استویا تا حدودی مسیر رونق گرفتن این محصول پرسود را هموار تر کند.

بی شک این آرزوی مهندس حسین تبار افزون بر همت بیشتر مسئولان و تلاش بیشتر بهره برداران، نیاز به زمان دارد تا جوانه های امیدِ رونق تولید استویا، در استانی که گفته می شود شرایطش نسبت به دیگر مناطق کشور مهیاتر است، درست و حسابی به بار بنشیند.