نشت داروی مرگ در بازار سیاه

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز یزد ،سکوت قبرستان ناگهان شکست. شیون مادری که در سوگ فرزندش زمین را به زمان دوخته بود. فقط اشک بود و آه و ماتم. حسرت از دست دادن عزیزی که یک لحظه غفلت، او را در خواب ابدی فرو برد.
تاب نمی آورم ، ناخودآگاه اشک از چشمانم جاری می شود. از دست دادن عزیز سخت است و سخت تر از آن اینکه بدانی خود مقصر از دست دادنی. جمعیت انبوهی را می بینم که برای عرض تسلیت آمده اند، کم کم که محوطه قبرستان خالی می شود، جلو می روم. اشکهایم را پاک می کنم و با صدایی لرزان به سراغ مادری می روم که پسرش را از دست داده است.

محبوبه خانم همچنان بی تاب است، اما باید با او گفتگو کنم. دلداریش می دهم و او انگار که همدمی پیدا کرده، درد کهنه اش را برایم بازگو می کند.
از ازدواجش با مردی می گوید که با اصرار پدرش زیر یک سقف رفته اند. ازدواجی که 15 سال از آن می گذرد و نتیجه آن 2 فرزند دختر و یک پسر است. از مردی می گوید که از همان سالهای اول زندگی اهل دود و دم بود.
محبوبه تنها 38 سال دارد اما چین و چروک های صورت و پینه دستانش از غمی عمیق حکایت می کند. آهی می کشد و می گوید: همه امیدم به فرزندانم بود اما عزیزترینم را از دست دادم. یاسر، گل سرسبدم بود. تنها 13 سال داشت، که با یک اشتباه اکنون در کنارم نیست.
کنجکاو می شوم، از محبوبه می خواهم از علت مرگ پسرش برایم بگوید. بغضش می ترکد و ادامه می دهد: شوهرم یکسالی است که بجای مصرف مواد مخدر، از شربت و قرص های حاوی این مواد استفاده می کند. دیشب یاسر دچار سردرد عجیبی شد، آدرس قرص مسکن را به او دادم اما گمان نمی کردم که اشتباهی از قرص های پدرش استفاده کند. طولی نکشید، وقتی به سراغش رفتم بدنش سرد شده بود. با اورژانس تماس گرفتم اما کار از کار گذشته بود، اکنون من مانده ام و جای خالی اش.
تعجب می کنم. چیزی که بیش از همه ذهنم را به خود مشغول کرده این است که چگونه داروهایی با ترکیب مخدر، جان کسانی را می گیرد که در شمار مصرف کنندگان واقعی آن نیستند؟ این داروها چگونه در کشور توزیع می شوند؟ و چه نظارتی بر توزیع آن وجود دارد؟

 
توزیع محرک های دارویی ترک اعتیاد  
یکی از شایع ترین شبه مخدرهایی که اکنون در درمان معتادان در کشورمان رواج یافته، متادون است. متادون بر روی گیرنده های مغزی همانند مورفین و هروئین عمل می کند تا شدت درد و خماری فرد مصرف کننده را تثبیت کند. بیشتر افراد مصرف کننده تریاک و هروئین در صورت دسترسی نداشتن به مواد مخدر، متادون را جایگزین مواد مصرفی خود می کنند و به شدت به آن وابسته می شوند.
نزدیک به 2 دهه است که برای کاهش آسیب های اجتماعی، کنترل معتادان و درمان آنها، مراکز درمان اعتیاد در سراسر کشور فعالیت خود را آغاز کرده اند تا مرهمی بر زخم کهنه اعتیاد جامعه ایران باشند.

کارشناس اداره داروهای مخدر و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو می گوید: میزان مصرف متادون ماهانه کشور هزار و 800 کیلوگرم ماده اولیه پودر متادون است که ۶۰ درصد آن شربت و ۴۰ درصد آن به صورت قرص تهیه می شود؛ سالانه حدود 12 میلیون بطری متادون در بین دانشگاه های علوم پزشکی کشور توزیع می شود.
 علی بیرامی می افزاید: بیش از هفت هزار و 300 مرکز ترک اعتیاد در کشور وجود دارد که متادون مصرفی خود را از دانشگاه های علوم پزشکی دریافت می کنند. بخش اندکی از متادون تولیدی نیز برای مصرف بیمارستانی و بیماران صعب العلاج اختصاص می یابد.
 
قرص هایی که سالانه هزاران نفر را به کام مرگ می کشاند
بر اساس آخرین آماری که سازمان پزشکی قانونی درمورد میزان مرگ و میر منتشر کرده است، سالانه حدود ۵ هزار و ۶۰۰ نفر در کشور بر اثر انواع مسمومیت ها جان خود را از دست می دهند که بیش از ۵۰ درصد از موارد مرگ ناشی از مسمومیت، به دلیل عوارض ناشی از سوء مصرف مواد مخدر و محرک هاست.
آمار ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو هم گواه بر این موضوع است. بر اساس این گزارش پس از مسمومیت دارویی با شیوع ۴۰ درصد در کشور، مسمومیت با مواد اعتیاد آور مانند ترامادول، متادون، تریاک، شیشه، حشیش، هروئین و مرفین به میزان ۲۳ درصد، بیشترین تعداد مسمومیت ها را شامل می شود و در این بین ترامادول و متادون، علت ۶۵ تا ۷۰ درصد از مسمومیت های ناشی از ترکیبات مخدر مراجعه شده به بیمارستان ها هستند.
این آمار در استان یزد هم نگران کننده است. به سراغ مدیرکل پزشکی قانونی استان یزد می روم. دکتر فریبرز آیتی می گوید: مشکلی که در مصرف متادون وجود دارد، این است که این محرک های دارویی، به طور ناخودآگاه و اتفاقی، افرادی در خانواده بیمار را در معرض خطر قرار می دهد که به مسمومیت و در نهایت مرگ منجر می شود.
وی می افزاید: متاسفانه افزایش مرگ و میر ناشی از مصرف نابجای متادون در یکسال گذشته در استان یزد، بیش از 20 درصد بوده است که در این بین یک چهارم قربانیان آن را کودکان در بر می گیرند.

مدیرکل پزشکی قانونی استان یزد می گوید: مصرف کنندگان اصلی متادون هم با دست کاری، رقیق سازی و تغلیظ دارو، میزان دوز مصرفی را به نحوی تغییر می دهند که قابل محاسبه برایشان نیست که متاسفانه منجر به مرگ و مسمومیت شان می شود.
رییس مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی استان یزد هم می گوید:در یکسال گذشته، نزدیک به 300 مورد مسمومیت با متادون از طریق اورژانس پیش بیمارستانی درخواست شده که حدود 70 مورد به بیمارستان منتقل شده اند که در این بین چند مورد به مرگ منجر شده است.
دکتر احمد دهقان با اشاره به اینکه مسمومیت با متادون به یکی از آسیب های جامعه امروزی تبدیل شده است، می افزاید: نزدیک به 15 درصد از نقل و انتقال اورژانس های بیمارستانی هم به دلیل مسمومیت با متادون است که باید برای کاهش آن چاره ای جدی اندیشید.
 
نشت متادون در بازار سیاه
امروز باید بند کفشم را محکم تر ببندم و دل را به دریایی پرتلاطم بزنم. کمی دلهره دارم اما باید جسارت داشت و حرف گفتنی را گفت تا دیگر مادری داغدار، در عزای فرزندش زمین را به زمان ندوزد.
گرچه به مزاج خیلی ها خوش نمی آید تا بگوییم متادون همچون نقل و نبات در بازار موجود است، اما باید بی پروا گفت تا خانواده ها بیشتر مراقبت کنند.

ساعت 9 صبح با سامان وعده کرده ایم. به اتفاق یکی از همکارانم به محل قرار که یکی از میادین شهر یزد است،  برویم تا بوسیله سامان که چند سال پیش معتاد بود و اکنون در تلاش برای کاهش این آسیب در جامعه است، سرنخ هایی از بازار سیاه متادون بیابیم.
مطمئنا من گزینه مناسبی برای خرید متادون نیستم و از همان نگاه اول کسی به من اعتماد نمی کند. سامان جلو می شود و من پشت سرش حرکت می کنم. وارد مغازه سوپری می شویم. او برای خرید متادون و من به بهانه خرید تنقلات. سامان با فروشنده مغازه شروع به گپ و گفت می کند و من در انتهای مغازه آنها را می پایم. وقتی جلو می روم حرفشان قطع می شود، حساب می کنم و بیرون مغازه منتظر سامان می شوم. اولین نشتی قرص متادون در یک مغازه سوپری. تعجب آور بود اما سامان برایمان قرص تهیه کرده و هر عدد قرص متادون را 4 هزار تومان خریده بود.

سامان راهنمایمان است، ما را از مرکز شهر به یک مغازه عطاری در جنوب شهر یزد می بَرد و از آنجا نیز تعدادی قرص متادون تهیه می کند. او می گوید: برای خرید قرص باید تو را بشناسند، در غیر اینصورت با اعلام رمز به تو قرص می دهند.
وجود قرص های متادون در هر نقطه شهر و در مغازه هایی که جای عرضه آن نیستند، نگران کننده است اما توزیع این شبه مخدرها فقط به اینجا ختم نمی شود.
 
نشتی قرص متادون از ما نیست؛ نظارت بر مراکز درمان اعتیاد شدید است
رییس انجمن موسسین مراکز درمان اعتیاد استان یزد می گوید: 130 مرکز سرپایی درمان اعتیاد با بکارگیری 600 نیرو شامل پزشک، روانشناس، مشاور، مددکار و پرستار در استان یزد فعالیت دارند که به بیش از 25 هزار بیمار خدمات درمانی ارائه می دهند.
مجتبی غالبی با اشاره به اینکه هدف از فعالیت مراکز درمان اعتیاد، کاهش آسیب در جامعه معتادان است، می افزاید: بیماران تحت درمان، علاوه بر دریافت داروهای شبه مخدر از خدمات درمانی مراکز از جمله کلاس گروه درمانی، آزمایش اعتیاد، آموزش خانواده ، مشاوره های فردی بهره مند می شوند.

او نشت مواد از طریق مراکز درمان اعتیاد را تبرئه می کند و می گوید: ما در مراکز مجبور هستیم قرص و شربت متادون را به صورت فله ای به بیمار تحویل دهیم، هر عدد قرص یا هر میزان شربتی که بیمار مصرف می کند، در سیستم آن لاین وزارت بهداشت ثبت و هر ماه پوکه قرص یا شربت را به دانشگاه علوم پزشکی تحویل دهیم.
رسیس انجمن موسسین مراکز درمان اعتیاد استان یزد با بیان اینکه اگر این دارو از مجاری غیرقانونی (بازار سیاه) توزیع شود، می تواند آسیب زا باشد، می افزاید: در این صورت، نه تنها بیمار درمان نمی شود بلکه می تواند باعث بیماری و آسیب در دیگر افراد جامعه شود.
دکتر غالبی با اشاره به اینکه نظارت شدیدی بر مراکز درمان اعتیاد وجود دارد، می گوید: متاسفانه بر روی شبکه توزیع، نظارت ها سخت نیست.
او معتقد است چرخه تولید تا عرضه داروهای شبه مخدر مشخص نیست، نظارت در حلقه آخر، یعنی در مراکز صورت می گیرد نه در چرخه های قبلی آن.
صحبت های رییس انجمن موسسین مراکز درمان اعتیاد استان یزد باز مرا راهی بازار می کند. سراغی از سامان می گیرم، او که خود روزی مصرف کننده متادون بوده و به قول خود خودش بچه کف بازار است، حرفهای جدیدی برای گفتن دارد.
سامان می گوید: کسی را می شناسم در خانه  متادون می فروشد، از او خواستم تلفنی تماس بگیرد و هم وعده شویم. بوق دوم تلفن را برمی دارد. سامان تقاضای 50 عدد قرص متادون دارد و فروشنده می گوید: ساعت هشت شب برای تحویل به درب منزل برود. او قیمت تمام شده را سه هزار تومان اعلام می کند اما فرقش با قبلی این است که قرص ها بدون روکش هستند.
سامان می گوید: او معتادی است که به مراکز ترک اعتیاد می رود و از آنجا قرص ها را به نام خودش می گیرد و این چنین در بازار پخش می کند. سرنخ دوم هم پیدا شد.
البته سامان که خود زمانی برای رفع خماری و نشئگی ، روزانه از متادون استفاده می کرده از توزیع قرص های متادون در اماکن دیگر همچون کافی شاپ ها و قهوه خانه ها هم خبر می دهد. کار ما با سامان تمام است. او حقیقت را برایمان آشکار کرد و اکنون باید به سراغ مسئولان و ناظران رفت.
 
نظارت دقیق بر بازار سیاه متادون، تنها با راه اندازی پرتال دارویی
بدون شک دغدغه ما برای دسترسی آسان برخی داروهای نسخه دار در بازار آزاد، دغدغه مسئولان هم است. این را از گفتگوی چند ساعته با معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد که سالها در داروخانه های انگلستان کار کرده و اکنون با کوله باری از تجربیاتش در خدمت سلامتی مردم است می شد بخوبی فهمید.
دکتر مصدق می گوید: توزیع داروهای شبه مخدر فقط در دو بخش صورت می گیرد. بخشی در داروخانه های منتخب استان یزد است، داروخانه هایی که در کنار مراکز شیمی درمانی دولتی و یا خصوصی قرار دارند و این دارو را باید در اختیار بیماران صعب العلاج قرار دهند و بخش دیگر هم در مراکز درمان اعتیاد توزیع می شود.

وی می افزاید: با اطمینان 100 درصد اعلام می کنم که انبارگردانی ما در زمینه داروهای شبه مخدر همچون متادون کنترل شده است. تنها انبار دارویی استان یزد هستیم که بدون هیچ گونه کم و کسری حتی یک بسته قرص ده تایی انبار گردانی هفت میلیاردی توزیع داروهای مخدر را انجام می دهیم.
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با ابراز تاسف و نگرانی از نشت داروهای شبه مخدر همچون قرص و شربت متادون در بازار سیاه می گوید: هم بر داروخانه ها نظارت کامل داریم و هم بر مراکز درمان اعتیاد. در کمیسیون ماده 20 جرایم سنگینی برای متخلفان در این حوزه پیش بینی شده است، از پلمپ مرکز درمانی تا باطل شدن پروانه داروخانه.
محمدحسین مصدق می افزاید: با هماهنگی دستگاههای صنفی، هرازگاهی بر سوپری ها و عطاری ها و در این بخش هم با متخلفان برخورد جدی داریم.
وی با اشاره به اینکه تاکنون موردی از توزیع بدون نسخه داروی متادون در داروخانه های استان یزد مشاهده نشده می افزاید: متاسفانه در چند ماه اخیر شاهد سرقت این داروها در چند مرکز درمان اعتیاد بودیم که پرونده ها در کمیته های مربوطه در دست بررسی است و با خاطیان برخورد قانونی صورت خواهد گرفت چراکه نشت این دارو به بیرون می تواند عارضه جبران ناپذیری داشته باشد.
گرچه معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی یزد، صحبت من را بر غیرقانونی بودن فروش متادون در عطاری ها و سوپری ها تائید می کند ، اما از او می خواهم از اقدامات دستگاههای نظارتی برایم بگوید: آقای دکتر چرا نظارت دقیقی بر فروش چنین داروهایی که جان و سلامتی انسانها را نشانه گرفته است، آنچنان که باید نیست؟
دکتر محمدحسین مصدق با بیان اینکه همه تلاش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این است که دارو فقط به مصرف کننده واقعی آن برسد، معتقد است با راه اندازی پرتال دارویی مشکل فروش و توزیع شبه مخدرها رفع می شود.
وی می افزاید: در پرتال دارویی، همه داروها کُددار می شوند و اگر این امر میسر شود، به طور دقیق مشخص می شود هر بسته دارو تحویل چه فردی می شود و اگر نشت پیدا کرد مربوط به کدام فرد، انبار و یا فلان شرکتی است.
 
بیش از این نباید تاوان داد ...
صحبت های مسئولان و بازار سیاه متادون دو نقطه مقابل هم است، مسئله ای که بازهم از دست های پشت پرده برای نابودی جامعه جوان و پویای ما حکایت دارد.
از یک سو داروهای شبه مخدری که برای درمان معتادان در شرکت های دارویی تهیه و در مسیری خاص و قانونی به مراکز و داروخانه ها تحویل می شود و از سوی دیگر نشت گسترده آن به بازار.
آماری که رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر استان یزد می دهد، نگرانی ما را در این حوزه دوچندان می کند. سرهنگ ستوده نیا می گوید: پلیس در سال گذشته موفق به کشف بیش از 40 هزار قرص متادون و آمپول های روان گردان شد که بیشترین کشفیات با آمار 35 هزار عددی، متعلق به قرص متادون است.

وی می افزاید: این داروها در مراکز و مغازه هایی خارج از حوزه عرضه خود در شهرستانهای استان یزد، نگهداری و توزیع می شد که متخلفان دستگیر و تحویل مراجع قضایی شدند.
کمی تامل با چاشنی تلاش شاید مرهمی بر درد اکنون جامعه باشد، باید خودمان، فرزندانمان و خانواده مان را بجای همه کسانی بگذاریم که به دلیل کمتر حساس بودن ما، اکنون حال و روز خوبی ندارند.
بیش از این نباید تاوان بدهیم....
نویسنده: سیده سکینه میرطاهری