آیا طالبان الزامات دمکراسی در افغانستان را می پذیرد؟

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما زلمی خلیل زاد نماینده آمریکا در امور افغانستان و هیاتی از گروه طالبان شش دور گفتگو در قطر انجام داده اند . هدف از این دیدارها، تلاش دو طرف برای رسیدن به تفاهم برای برقراری به اصطلاح صلح در افغانستان است .گفتگوهایی که دولت این کشور هیچ نقشی در آن ندارد.

امریکا ادعا می کند که درصدد است طالبان را برای پذیرش الزامات حکومت فراگیر در افغانستان متقاعد کند که در آن همه احزاب و گروههای قومی و مذهبی حضور داشته باشند و در یک فرایند انتخاباتی برای کسب قدرت رقابت نمایند. با توجه به خصیصه انحصار طلبی گروه طالبان و بسته عمل کردن این گروه در امور سیاسی، این سوال مهم مطرح است که آیا طالبان که یک دوره کوتاه حکومت داری را  تجربه کرده است حاضر خواهد شد در چارچوب روند صلح افغانستان، الزامات دمکراسی و فرایند گردش قدرت را بپذیرد ؟

این موضوع با توجه به خصلت ­هاي استبدادي و انحصارطلبي گروه طالبان در قدرت، از اهمیت زیادی برخوردار است که آینده تحولات افغانستان را ترسیم خواهد کرد.

مخالفت طالبان با لویه جرگه مشورتی که اخیرا محمد اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان برای ایجاد اجماع ملی برای پیشبرد روند صلح برگزار کرد نشان داد که این گروه با نماد سنتی تصمیم گیری ملی مخالف است و همچنان بر دیدگاههای خود در امور سیاسی تاکید دارد .

اندیشه سیاسی طالبان

گروه طالبان که در اواخر قرن بیستم به مدت کوتاهی حکومت داری را در افغانستان با تسلط بر بخش وسیعی از خاک این کشور تجربه کرد گروهی  ايدئولوژيک، متعلق به مکتب ديوبندي با  خصلت ­هاي قبيله گرايانه و انحصار طالبانه است که در تقابل و منازعه با دو تفکر و ايدئولوژي آزادي خواهانه و استقلال طلبانه قرار دارد .

با این حال در سال های اخیر، تفکر و ايدئولوژي استبدادي و قوم محور در ابعاد داخلی سير تحولات افغانستان را رقم زده است. آزاديخواهان و مشروطه­ طلبان ادعا می کنند درصددند افغانستان را در مسير توسعه پايدار سياسي- اجتماعي،فرهنگي و اقتصادي و صنعتي قرار دهند.بنابراین، منازعه میان آنها و  نيروهاي واپس­گرا و استبدادي که تثبيت قدرت خود از طريق استبداد سياسي متکي به قوميت و ایدئولوژی خاص خود را در نظر دارند، منازعه ای جدي، تاريخي و سرنوشت ­ساز است . از این رو، افغانستان در آينده ه­اي قابل پيش ­بيني همچنان صحنه رقابت داخلي بين دو جريان آزادي‌خواه و استبداد قومي- قبيله‌ای باقي خواهد ماند زیرا نیروهای انحصارطلب تلاش دارند با بهره گیری از بسترهای اجتماعی موجود تسلط انحصاری قومی یا عقیدتی خود را بر جامعه افغانستان تحمیل نمایند.

گفتمان سیاسی نوبنیاد گرایانه طالبان به لحاظ هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی تفاوت های بنیادی با گفتمان دموکراسی برگرفته از ادبیات سیاسی غرب دارد و هویت خویش را در طرد گفتمان دموکراسی به عنوان گفتمان رقیب معرفی کرده است. زمانی که طالبان به قدرت رسید  گفتمان  هویتی خود را در طرد گفتمان مجاهدین پیشین معرفی کرد و برای مدتی توانست به قدرت دست یابند.

بعد از معاهده سیاسی "بن"، در سال ،2001 گفتمان دموکراسی سازی در افغانستان به عنوان الگویی برای بازسازی ساختار سیاسی این کشور تحت تأثیر شرایط خاص داخلی و بین المللی مطرح گردید.اگر چه  برای مدت کوتاهی، گفتمان طالبان به عنوان گفتمان رقیب در حاشیه قرار گرفت اما به زودی توانست خودش را تحت عنوان طالبان جدید بازسازی کند و به صحنه سیاسی – اجتماعی بازگردد. از اینرو به رغم تلاش های آمریکا برای وادار کردن طالبان برای امضای توافقنامه صلح اما این گروه همچنان مقاومت می کند که این رفتار طالبان در چارچوب اندیشه قدرت مداری آن می گنجد که حاضر نیست سایر اقوام و گروهها را در قدرت شریک ببیند. این بدان معنا است که با گذشت نزديک به دو دهه از عمر دموکراسي بر آمده از کنفرانس "بن" در افغانستان، مهم‌ترين موانع بسط و توسعه آن ، موانع گفتماني است. يعني مسایلی مانند  حقوق بشر، آزادي، زنان و غیره که امروزه از ویژگیها و ارکان دمکراسی در جهان شناخته می شوند اما به سختي از سوي گروه طالبان قابل پذيرش است. رفتار این گروه در مواجهه با تحصیل دختران با آتش زدن مدارس آنان در همین راستا قابل توجه است .

این در حالی است که جامعه افغانستان در عمل نشان داده است که  بازگشت طالبان  به قدرت با تکیه بر دیدگاهها و اندیشه های گذشته را هرگز نمی پذیرد زیرا پس از سرنگونی «طالبان»، روند جدیدی در افغانستان شکل گرفته است که  «مشارکت مردمی، حاکمیت ملی و حکومت دموکراسی» شعار ها و ویژگی های اصلی آن به شمار می آید . برگزاری انتخابات عمومی مربوط به اصل نظام، تدوین قانون اساسی، انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس اقدام های مهمی در زمینه ایجاد حاکمیت ملی در افغانستان بوده اند. اين روند براي کشور افغانستان که متجاوز از سه دهه درگير جنگ داخلي، تجاوز خارجي، هرج و مرج و از هم پاشيدگي نهاد دولت بوده و هم اکنون در ابتداي راه دموکراسي است، پيچيدگي هاي مضاعفي را پيش راه خود دارد. قبيله گرايي، فعاليت گروه هاي تروريستي، جامعه غير توده وار، لزوم انطباق با مقتضيات جامعه اسلامي و دخالت هاي خارجي به ابعاد اين پيچيدگي افزوده است. بخصوص آنکه در افغانستان هنوز ساختارهای اقتصادی- اجتماعی الگوی مناسبات دموکراتیک میان نخبگان سیاسی و نقش مثبت عوامل خارجی و بین المللی شکل نگرفته است و استبداد در اشکال مختلف همچنان گفتمان قالب در این کشور است.

از دیدگاه طالبان که دولت محمد اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان را دولت آمریکایی می داند پرداختن به دمکراسی آنهم از نوع غربی آن در افغانستان، صرفا یک ژست گفتمانی برای تحمیل سلطه براین کشور تلقی می شود .

ادامه ابهامات در مواضع سیاسی و اجتماعی طالبان

از اینرو محافل سیاسی و فعالان  مدنی در افغانسنان خواهان  شفاف شدن موضع طالبان در خصوص  موارد زیر هستند  که آنها را به نوعی دستاوردهای دمکراسی نیم بند پسا طالبان می دانند .

1-مساله حقوق زنان در عرصه های مختلف سیاسی ،آموزشی،اجتماعی و بخصوص نحوه مشارکت اجتماعی آنان

 2-برگزاری انتخابات که تاکنون طالبان همه آنها را تحریم کرده است

3-قانون اساسی افغانستان که طالبان خواهان اصلاح آن براساس موازین اسلام مورد نظر خود شده اند .

4-آزادی های مدنی ،بیان و رسانه ای

5- احتمال انتخاب زن به عنوان رئیس جمهور آتی افغانستان

6-توجه به ارزشهای اجتماعی ،دسترسی به کتاب و شبکه های اجتماعی .و ...

نتیجه گیری

با توجه به اینکه مذاکرات طالبان و زلمی خلیلزاد در دوحه به شکل محرمانه برگزار می شود و اطلاعات دقیقی در مورد محتوای گفتگوهای طرفین منتشر نمی شود جامعه افغانستان همچنان نگران برنامه ها و اعتقادات طالبان است  که ممکن است در هر نوع توافق برای بازگشت به قدرت، بخواهد انها را اعمال کند .به همین دلیل بسیاری از محافل سیاسی و اجتماعی در افغانستان براین اعتقادند جنانچه طالبان با خلیلزاد در دوحه نیز به توافق برسد گفتگوهای این گروه با دولت و جریان های سیاسی و اجتماعی افغانستان مذاکراتی بسیار طولانی و حساس خواهد بود تا طرفین بتوانند دیدگاهها و نظرات خود را در مورد مسایل مختلف سیاسی و اجتماعی به هم نزدیک کنند.

برگزاری نشست اخیر طالبان و نمایندگان گروههای مختلف افغانستان  تحت عنوان نشست بین الافغانی که با حضور چند تن از زنان در مسکو برگزار شد نشان داد که طالبان آماده مشارکت  در یک نظام سیاسی فراگیر است اما از دیدگاه احزاب و فعالان اجتماعی بیش از هر چیزی اعتقادات و نوع نگاه طالبان به مسایل سیاسی ، اجتماعی و زنان مهم است که هنوز این گروه و یا زلمی خلیلزاد در این مورد اطلاع رسانی نکرده اند زیرا عمده مباحث مطرح شده از سوی دو طرف در مورد خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و تعهد طالبان به عدم به خطر افتادن امنیت آمریکا از خاک آن کشور است.

نویسنده :مجید وقاری