صدای دَمام، آهنگ دعوت به عبودیت و بندگی

به گزارش خبرگزاری صداو سیما مرکز بوشهر ؛ حفظ آداب و سنن هر منطقه در عصر کنونی می تواند بیش از پیش نشاندهنده فرهنگ تاریخی ودینی مردم آن دیار باشد و با پیشرفت علم و فناوری اگرچه بسیاری از این سنن شاید بنظر برخی ها بصورت ملعبه ای دیده شود اما می توان همانند مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است..
رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.

 تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
هنوز هم سحرگاهان در برخی از مناطق استان بوشهر ؛ کسانی هستند تا برای حفظ آداب و سنن نسبتا قدیمی مشقت بی خوابی را به جان خریده وباصدای نواختن دمام با ضرب اهنگ منظم ؛ مردم را برای خوردن سحری و عبادت سحرگاهی بیدار و دعوت می کنند .
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق در برابر خالق خود ، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.

دُم دُم سحری» آیینی همسو با روحیه گرم مردمان جنوب
یکی از متفاوت ترین نمایش های ماه مبارک رمضان در اقلیم و جغرافیای متنوع و گسترده سرزمین مان ایران را در بوشهر شاهد هستیم، جایی که آیین «دُم دُم سحری» از جمله آیین های نمایشی جهت بیدار کردن روزه داران برای برپایی مناسک راز و نیازهای سحرگاهی اجرا می شود.
آیین «دُم دُم سحری» که امروزه با نوای دمام نوازان جنوبی حال و هوایی متفاوت به لحظات پیش اذان صبح و برپایی مناسک سحر می دهد؛ در زمان های دور بدون نوازندگان دمام اجرا می شد. چرا که در آن سالها بوشهر شهر کوچکی بود و معماری خانه های این شهر اغلب از چوب و خشت شکل گرفته بود.
شیخ ذاکر مسوول گروه دمام زنی محله کوتی بوشهر می گوید : سحری خوانان «دُم دُم سحری» که با اشعار و ادعیه های مذهبی ساعتی مانده به سحر وظیفه بیدار کردن روزه داران را برعهده داشتند در کوی و برزن به راه می افتادند و بر در هر خانه ای که می رسیدند با دق الباب کردن، صاحب آن خانه را بیدار می کردند، اما بعد ازگسترش ساعت های شماته دار و امروزه با صدای گوشی های تلفن همراه بیشتر مردم بیدار می شوند و  آرام آرام برای آنکه صدای «دُم دُم سحری» خوانان به صاحبان خانه برسد، ساز دمام و همراهی موسیقی با نوای خوش اجراکنندگان این آیین به این رفتار آیینی و نمایشی افزوده شده است .

وی می افزاید : " دُم دُم " به معنای «دَم» و «دُم دُم سحری» به معنای «دَم سحر» است. در این آیین نمایشی گروه های چهار نفر که عموما جوانان و نوجوانند در مناطق مختلف روستا و قریه به راه می افتادند و با اشعار و نواهای مذهبی نزدیک شدن به ساعات سحرگاهی را به روزه داران اعلام می‌کند و علاوه بر بیدار کردن آنها با اشعار و ادعیه ها و نوای دمام مومنان روزه دار را به دعا و نیایش به درگاه الهی در ساعات سحرگاهی دعوت می کنند.
به گفته شیخ ذاکر نواها و اشعاری که در این آیین به گوش می رسد از جمله چنین عباراتی هستند " محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایها المومنون، یا ایها المسلمون"
وی می گوید : علاوه بر این عبارت های عربی، شعر فارسی نیز خوانده می شود؛ مانند: "خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری."

شیخ ذاکر با اشاره به  تفاوت اشعار در طول ماه مبارک رمضان اظهار می دارد :  در آیین نمایشی «دُم دُم سحری» در نیمه نخست ماه رمضان (15 روز اول) اشعار و نواهای مذهبی این آیین همواره با عبارت «السلام یا شهر رمضان» آغاز می شود و با پشت سر گذاشتن نیمه ماه رمضان و آرام آرام نزدیک شدن به پایان ماه صیام، تمامی سلام ها در این اشعار به عبارت «الوداع» یا «خداحافظی» ختم می شود.
با الفاظی مانند الوداع، «دُم دُم سحری» خوانان روزه داران را با نواهای خود برای مهیا شدن جهت خداحافظی از ماه مبارک رمضان و استقبال از عید سعید فطر آماده می‌کنند.

علی اصغر شاکرمی یکی از ساکنان محلات چهارمحل قدیمی بوشهر که هر صبح باصدای دمام زنان از خواب برمی خیزد می گوید : هر سحر حدودا یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح با صدای دلنواز دمام از خواب بیدار می شویم و اهل خانه برای آماده کردن سحری مهیا می شوند البته این مراسم در دو مرحله رفت و برگشت اجرا می شود که مرحله برگشت آن حدود نیم ساعت قبل از اذان صبح است که کسانیکه به هر دلیل در مرحله رفت بیدار نشده باشند هوشیار شوند .

وی می افزاید : مردم محله ما بعد از یکماه روزه و بعد از نماز عید سعید فطر به دم دم سحری خوانان هدیه ای بعنوان عیدی می دهند .
هرچند اغلب ریتم دمام نوازان به شکل بداهه اجرا می‌شود اما تمامی این نوازندگان برای اجرای آیین نمایشی «دُم دُم سحری» از ضرب های سه گانه دمام استفاده می‌کنند.
هر چند اجرای آیین «دُم دُم سحری» امروزه به دلیل توسعه شهر بوشهر کمتر مجال بروز و ظهور فراگیر در تمام نقاط شهر را دارد اما هنوز در محله‌های قدیمی شهر بوشهر مانند محله دهدشتی ها، کوتی ها، بهبهانی ها، شَنبَدی ها و جَبَری ها آواز «دُم دُم سحری» یکی از گوش نواز ترین و دل انگیزترین رفتارهای آیینی نمایشی ایام ماه صیام را به منصه ظهور می رساند.