بازی های بومی محلی اندر خم کوچه های فراموشی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما،مرکز خراسان رضوی،کوچه ها با صدای هیاهوی بچه ها جان می گرفت، جانی به وسعت بازی و سرگرمی هایی که بخش شیرین زندگی ما را در بر می گرفت و حالا تنها به یکی از جذاب ترین لحظه های فراموش نشدنی زندگی مان تبدیل شده است.

به گذشته ها که فکر می کنم بیشتر از هرچیزی صدای خنده و شادی از پس بازی های قدیمی از کوچه ها ومحله های شهر به گوش می رسید.بازی هایی که اکنون جز نام و نشانی از بسیاری از آنها در خاطره ها باقی نمانده است .

یکی محققان اقوام و فرق ایرانی می گوید،بازی‌های سنتی ایرانی کم نیستند.طبق پژوهش‌های تاریخی بیش از 150 بازی سنتی در ایران وجود داشته که بیشترشان به صورت همه‌گیر در نقاط مختلف کشور رواج داشته، اما برخی از این بازی‌ها به صورت بومی تنها در یک منطقه یا استان شکل گرفته و رواج داشته است.

علی مصطفوی ادامه داد:براساس آمارها در استان خراسان رضوی 500 بازی محلی و سنتی شناسایی شده، استانی که با دارا بودن 28 شهرستان و بیش از 100 روستا، برای ترویج و احیای بازی‌های بومی و محلی سنتی با توجه به این گستره وسیع نیاز به حمایت همه جانبه مسئولان دارد.

با علی اسراری یکی از شهروندان سبزواری درباره بازی های بومی محلی شهرش به گفت و گو نشستیم،او گفت:بازی های قدیمی و بومی یک ورزش پر جنب وجوش محسوب می شد و از همه مهمتر نیازی به پرداخت هزینه نداشت، همه به راحتی در یک جمع زیاد به بازی کردن می پرداختیم.

او افزود: این روزها وقتی نام هر کدام از بازی های محلی و قدیمی را برای نوه هایم می برم برای آنان خیلی بیگانه است و موضوع صحبت های آنها فقط بر روی بازی های رایانه ای است.

حسین نادری یکی از جوانان دهه شصتی شهرستان سبزوار هم گفت:ما در گذشته از کوچکترین فرصت برای بازی های گروهی و دسته جمعی استفاده می کردیم و لذت می بردیم .

وی افزود: بسیاری از مهارت هایی که بعدها در زندگی به کار می آمد را در همین بازی ها آموخته بودیم اما متاسفانه امروزه بازی های کامپیوتری و تلفن همراه سرگرمی اصلی بسیاری از خانواده ها شده و این سبک از زندگی موجب شده صفا و صمیمیت به شکل قدیم در خانواده ها احساس نشود و بچه ها بعضا به کودکانی تنها و گرفتار در دنیای تکنولوژی تبدیل شوند.

صحبت های مردم قابل تامل بود؛ برای بررسی این موضوع با یکی از کارشناسان بازی های بومی و محلی سبزوار که مستندی 40 قسمتی از بازی های بومی و محلی سبزوار تهیه کرده و در رسانه ملی نیز پخش شده بود، به گفتگو نشستیم وی در این باره گفت: بازی های محلی، بخشی از فرهنگ و آداب و سنن هر جامعه محسوب می شوند که متناسب با وضعیت اقلیمی و فرهنگی هر منطقه طراحی شده و همین هماهنگی و همراهی با جغرافیا و فرهنگ،رمز ماندگاری آنها تاکنون بوده است.

سعید خدایی افزود:نگاهی به ورزش‌های بومی مناطق مختلف دنیا که امروزه به رشته‌‌های رسمی در سطح جهان تبديل شده است،به ما ثابت می‌کند که ترویج ورزش بومی یک منطقه در سطح ملی و حتی بین‌المللی، می‌تواند مردم را به یک وفاق فرهنگی در صحنه‌های ورزشی هدایت کند.

او ادامه داد: ترویج ورزش‌های بومی، محلی در سطح کشور نیز می‌تواند از این الگو بهره‌مند شود و فرهنگ ارزشمند ملی و آیینی اقوام مختلف کشور را به شکل نامحسوس به کل جامعه  منتقل نماید.

اوهمچنین تاکید کرد: بازی های بومی و محلی تنها مختص کودکان نیستند. بسیاری از این بازی ها می توانند توسط همه افراد خانواده اجرا شوند.علاوه بر این ها بازی می تواند ارتباط بین کودکان و بزرگ ترها را به شدت صمیمی تر کند.

خدایی در ادامه گفت: طبق تحقیقات محلی در سبزوار و روستای صدخرو حدود 70 بازی شناسایی شده که قدمت برخی از آنها مانند "کلاه به خط و کلاه قِج قِج" به 150 سال قبل بر می گردد.

وی "لی لی بازی، دوز، معلق پشتک یا محلق پشتک، گیلی گیلی، آفتاب سایه، گوی آرا، گرگم ورگلت خارده،پادشاه بازی، استای زنجیرباف، چولی چغل، علی جوزک شاهی ماهی وَتِه، برد و بید، پَل بازی، عطار مُطار، کلوخ دَشوَنک، سه پایه بازی، آیا مرا برد؟ ، مُنا مُنار، سنگ سنگ کِلِه پا، گال بازی، کلاه قِج قِج، تَپ تَپ حبیب الله، دیک دیک خروس، کلاه دِخط، پیراو پیراو، کِ کوپ خُراب، عسل بیا بزو برو، خِنه خدا، لِغی بازی و..."را از جمله این بازی ها ذکر کرد.

این کارشناس با بیان اینکه برخی بازی های قدیمی متعلق به ایران بوده و اکنون ما آنها را به نام برخی کشورها می شناسیم، گفت:  کلاه قج قج ما همان بازی هندبال و کلاه به خط همان بازی فوتبال امروزی و بازی کبدی که هندی ها آن را به نام خودشان به ثبت رساندند همان بازی بیژ بیدیک ماست.

وی با بیان اینکه در گذشته بازی ها برای فصول مختلف سال طراحی شده بود، گفت: به طور مثال بازی های"تپ تپ حبیب الله، منا منار، هَلنگ هَلنگ، پادشاه بازی"برای فصل زمستان و بازی های " الک دولک، آیا مرا برد، کلاه قِج قِج، کلاه به خط جزو بازی های تابستان محسوب می شد.

وی بیان کرد: یکی از نکات جالب این بازی ها سبک و سیاق جمع کردن بچه ها بود، بچه ها با نوای "یا علی کشو دَو کو بیا در هم"در یک محل جمع می شدند و یک بازی جذاب را انجام می دادند.

خدایی ادامه داد: در واقع بازی ها بسته به شرایط زمانی و مکانی بازی تعریف می شد. مثلا بازی سه پایه بازی هشت نفره بود.

یکی دیگر از ویژگی این بازی تفکیک جنسیتی بود یعنی برخی بازی ها متعلق به دختران و بعضی متعلق به پسران بود. بازی ها در گذشته به تعداد افراد بازی، تقویت قوای جسمانی و فکری، شادی و نشاط، سنجش هوش، بهترشدن قدرت تشخیص و از همه مهمتر در کنار هم و اجتماعی بودن طراحی و تعریف می شد.

این کارشناس گفت:بازی سنگ سنگ کله پا زمانی برگزار می شد که بچه ها با هم قهر بودند.به این ترتیب که استاد برای بچه ها مثلا نام غذایی را می گذاشت و هر دو نفری را که صدا می زد باید همدیگر را کول کرده و مسافتی را طی می کردند و در بین راه دیده می شد که بچه ها می خندند و با هم آشتی می کردند.

او پیشنهاد  تبدیل این بازی را به کتاب و سپس انتشار در کتب درسی را داد و گفت: چه اشکالی دارد اگر کودکان در هر رده سنی در کنار اشعار گلستان و دروس با یک بازی محلی در کتاب شان نیز آشنا شوند. چه اشکالی دارد بچه ها در زنگ ورزش بازی سنگ سنگ کله پا را انجام بدهند. وقتی شیرینی این بازی ها را درک کنند. حتما به این بازی ها نیز در کنار دنیای تکنولوژی رغبت پیدا می کنند.

وی گفت: اداره آموزش و پرورش هم می تواند با برگزاری جشنواره هایی در این زمینه با هر رده سنی بازی های بومی و محلی  را به صورت حرفه ای برگزار کند."گال بازی و گوی آرا"جزو بازی هایی هستند که می تواند تیمی و در سطح جشنواره هایی استانی و کشوری برگزار شود.

رئیس هیات ورزش های روستایی و بومی سبزوار نیز با اشاره به بازی های بومی محلی گفت: بازی‌ها برگرفته از فضای فرهنگی و جغرافیایی منطقه خود هستند و  هر شهر و دیاری ارزش‌ها و مهارت‌ها را از طریق این بازی‌ها در اعضای خود تقویت می‌کند که لازمه زندگی در آن منطقه است.

علی سعید منش با بیان اینکه ظرفیت های فراوانی در ورزش روستایی و بومی وجود دارد که باید با برنامه ریزی مدون و متمرکز، این ظرفیت ها را به فعلیت تبدیل کرد، افزود: این بازی‌ها در مواقع مختلفی از شبانه‌روز یا ایام مختلف سال و حتی مراسمی چون عروسی‌ها به صورت انفرادی یا گروهی برگزار می‌شده‌ است.

علی سعید منش افزود: در حال حاضر هیات ورزش های و بومی در رشته های توپ کشی، پِلُخمون، هفت سنگ مهارتی ، والیبال روستایی، دو، فوتسال روستایی، فوتبال دستی و پینگ پنگ بیش از هر رشته های دیگر فعال است و در این رشته موفق به کسب رتبه های استانی و بعضا کشوری شده است.

وی با بیان اینکه ما نتوانسته ایم آنطور که باید ورزش های بومی را در میان نسل جوان و خانواده مطرح کنیم، بیان کرد: خانواده ها به دلیل اینکه این ورزش ها بعد قهرمانی ندارند و تنها بعد تفریحی دارند به این ورزش ها و بازی ها نگاه ویژه ای ندارند،در حالی که اگر همانند سایر کشورها بعد قهرمانی این بازی ها تقویت شود یقینا ما هم حرف هایی برای گفتن در سطوح بین المللی داریم.

به گفته سعید منش احیای بازی‌های سنتی که بیشترشان فراموش شده یا در حال فراموشی است، می‌تواند علاوه بر افزودن به غنای فرهنگی، در جذب گردشگران خارجی و داخلی و تنوع بخشیدن به گذران اوقات‌فراغت آنها نقش مهمی داشته باشد.

سعید منش با بیان اینکه گام های اولیه برای شناسایی و ثبت یکی از  ورزش های بومی سبزوار با همکاری دانشگاه حکیم سبزواری آغاز شده، گفت: آموزش این بازی ها باید از نسل های پایه آغاز و مسابقات آن در سطح مدارس و دانشگاه ها ترویج داده شود.

شاید این مطلب نگارنده در پایان خالی از لطف نباشد لذتی که در بازی های قدیمی و محلی برای ما بود مطمئنا هیچ بازی رایانه ای یا معاشرت های مجازی به کودکانمان نخواهد داد.هیجان و شادی بازی هایی که حالا اندر خم کوچه های دوران کودکی ما جا مانده است.