گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز چهارمحال و بختیاری؛ ویژگی مناطق زاگرس ایران، کوهستانی بودن آن و وجود آب و هوای سرد و نیمه معتدل است که همین مولفه ها باعث شده است بخشی از زندگی مردم منطقه با شرایط موجود عجین شود، حتی موسیقی این مردم هم، سازهایی باشد که در فضای باز طنین انداز شده اند.

در مناطق زاگرس نشین ایران صدایی دلنشین تر از لالایی های مادرانه برای کودکان یا صدای خوانش دروگران برای مردان کار یا زمزمه «آهای گل» برای تازه عروسان و «هی جار» برای کوچندگان نیست.
منطقه زاگرس در ایران خاستگاه ایل ها و قوم های مختلف است به گونه ای که اقوام آذری، کرد، لک، لر، بختیاری و عرب با زیرشاخه های قوم شناسی در این منطقه سکونت دارند.
چهارمحال و بختیاری به لحاظ تقسیم بندی جغرافیایی دارای دو گونه موسیقی بختیاری و موسیقی چهارمحالی است؛ که منطقه جغرافیایی موسیقی بختیاری به دلیل گسترش جمعیتی بیشتر از موسیقی چهارمحالی بوده است.
تفاوت موسیقی بختیاری با دهکردی و ترکی قشقایی این است که در موسیقی بختیاری گاه رزم نیز وجود دارد به گونه ای که دو ساز سرنا و دهل و کرنا و دهل نوازی یکی از اصلی ترین سازهای موسیقی مقامی بختیاری است.
عمده ترین نوای موسیقی غیر بختیاری هم بین عشایر گله دار این منطقه مرسوم بود که از نی لبک یا نی لبی در کنار سرنا و کرنا استفاده می کرده اند.
هر چقدر موسیقی الکترونیکی و سازهای سنتی بین جوانان باب شده است؛ اما هنوز در دل روستاها و مناطق عشایرنشین سازها کوکِ کوک هستند.
آلات موسیقی بختیاری‌ها، ساده، محدود و بیشتر شامل: کَرنا، ساز و دُهل است.
آوازهای محلی روستاهای چهارمحال و بختیاری با لهجه‌های مخصوص به خودشان به خصوص در هنگام عروسی و شادی واقعاً جالب توجه است. ادوات موسیقی آنها عبارت از: دُهل، سِنج، نی، کَرنا، طبل و سنتور است.

**خاستگاه اصلی دو ساز «کَرنا» و «سُرنا» زاگرس میانی است.

خاستگاه اصلی دو ساز «کَرنا» و «سُرنا» زاگرس میانی است؛ اما آنچه باعث معروف تر شدن این دو ساز در چهارمحال و بختیاری شده است، ثبت موسیقی نوروزنامه یا آغاز سال نو از سوی نوازندگان این ساز بود.
کارشناس موسیقی مقامی و سنتی استان چهارمحال و بختیاری می گوید: موسیقی نواخته شده با سرنا برای سال نو -"نوروزنامه"- که به ثبت یونسکو هم رسیده است بی شک نماد بارز موسیقی اصیل ایرانی است و با شنیدن این قطعه موسیقایی تمامی مردم ایران به لحظه تحویل سال نو فکر می کنند.
آقای راستی می افزاید: تا پیش از ثبت موسیقی نوروزنامه «علی اکبر مهدی پور دهکردی» صدای نقاره های باب تهران و باب امام رضا(ع)، به عنوان موسیقی تحویل سال نو در کشور رایج بود.
ملودی تحویل سال نو، حدود 32سال پیش در یکی از استودیوهای صدا و سیما در تهران ضبط و پس از آن در تمامی سال های در آغاز فصل بهار پخش شد.
این موسیقی با شلیک گلوله های توپ «قومپوز»(قمپز) که تنها صدا داشت، همراه بود اما بعدها صدای موسیقی سرنا و کرنای "علی اکبر مهدی پور دهکردی" به عنوان نوروزنامه در رادیو ضبط و به عنوان موسیقی سال نو شناخته شد.
وی می گوید: نوای آغاز سال نو با کرنا و سرنا در دستگاه "چهارگاه"با بهره گیری از نوای موسیقی مقامی و محلی چهارمحال و بختیاری نواخته شده است.
"علی اکبر مهدی پور" یکی از استادان سُرنا نواز و کَرنای ایران، اسفندماه 1388 در حالی دارفانی را وداع گفت که بسیاری از مردم او را با نام نوازنده سریال «روزی روزگاری» می شناختند.
دو ساز کَرنا و سُرنا اکنون هم در بخش های بختیاری نشین به ویژه در بین عشایر چهارمحال و بختیاری بسیار پر کاربرد است و چه در عزا و چه در عروسی از این ابزار موسیقی استفاده می شود.
حتی این روزها در شهرکرد، مرکز چهارمحال و بختیاری هم برخی مردم از ساز سُرنا و کَرنا و آیین چوب بازی و دستمال بازی استفاده می کنند و این سازها خود را در کنار سازهای الکترونیکی مانند کیبورد و ارگ همساز کرده اند.
یکی از نوازندگان جوان کَرنا و سُرنا در چهارمحال و بختیاری می گوید: این دو ساز نه تنها نسبت به گذشته مورد بی توجهی قرار نگرفته است؛ بلکه اکنون برخی از جوانان در کنار سازهای دیگر این ساز را انتخاب می کنند.
"مهدی عیدی وند" با بیان اینکه ساز کَرنا و سُرنا در جشن های عروسی کنار دیگر سازها نواخته می شود و حتی در بسیار از شهرهای خوزستان، چهارمحال و بختیاری و لرستان شروع کننده جشن عروسی این دو ساز است؛ می افزاید: سفرهای خارجی برخی از نوازندگان سازهای کَرنا و سُرنا باعث فراگیرتر شدن این دو ساز نسبت به گذشته شده است.
آقای عیدی وند می گوید: مرحوم "علی اکبر مهدی پور" در معرفی ساز کَرنا به مردم کشور و حتی برخی از کشورها بیشترین تلاش را داشت که در این راه موفق شد همان گونه که استاد "شاه میرزا" در لرستان موفق به معرفی ساز سُرنا در جهان شد.

**از سازندگان سازهای بومی و محلی حمایت می شود

معاون صنایع دستی، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری می گوید: هنوز در برخی از کارگاه ها، سازهای سنتی از جمله کمانچه، سرنا و کرنا و تار و سه تار ساخته می شود.
مهرداد رئیسی می گوید: هنوز این دو ساز به صورت کامل از بین نرفته اند که بخواهند احیا شوند؛ ولی از هنرمندان سازنده ساز به عنوان صنایع دستی حمایت می شود.
به گفته وی، بخشی از این سازها هنوز در خراطی های استان ساخته می شود و مورد استفاده هنرمندان نوازنده قرار می گیرد.
هم اکنون تنها در چهارمحال و بختیاری و استان فارس ساز کرنا به شکل گسترده نواخته می شود و این نقطه از کشور به ویژه در بین عشایر منطقه، خاستگاه تاریخی خود را حفظ کرده است؛ اما سرنا نوازی در بیشتر استان های زاگرش نشین رایج است و سازندگان ساز در استان های زاگرس نشین یافت می شود.
اکنون 90دست نوشته برای اجرای دستگاه های موسیقی بر روی این دو ساز در ایران وجود دارد که بیشتر، کار استادکاران استان چهارمحال و بختیاری -"علی اکبر مهدی پور" یا "حیدرشاه نادری اشکفتگی" بوده اند.

**می توان از ساز سُرنا و کَرنا در اُرکستر سمفونی ها معتبر استفاده کرد

یکی از موسیقیدانان مطرح کشور -در زمان حیاتش- گفت: می توان از ساز سُرنا و کَرنا در اُرکستر سمفونی ها معتبر استفاده کرد؛ به شرطی که روی برخی از این سازها تغییرات کوچکی برای کوک پذیری انجام داد.
مرحوم "عطاالله جنگکوک" افزود: موسیقی نواحی و موسیقی مقامی ایران از استعدادهای بسیار زیادی برخوردار است و حفظ و نگهداشت آن نیازمند حمایت مسوولان فرهنگی است.
وی گفت: موسیقی دهکردی و بختیاری از اصیل ترین و غنی ترین هنرهای کشور است و در موسیقی بختیاری برای هر امری از جمله کشاورزی، برزگری، درو، عزا و عروسی یک موسیقی خاص وجود دارد.
به گفته "جنگوک"، باید برای ماندگاری این موسیقی به عنوان یک فرهنگ شفاهی نواحی ایران، آن را به نسل های امروزی آموزش داد؛ چرا که موسیقی غربی و وارداتی می تواند این نوع فرهنگ شفاهی را تحت تاثیر قرار دهد.
برخی از عشایر کوچرو در آیین بسیار غم انگیز مالکنون که کوچ ییلاق به قشلاق است از ساز کَرنا استفاده می کنند که در نوع خود در بین هیچ قوم دیگری در ایران یافت نمی شود.
کَرنا یکی از سازهای تاریخی ایران در منطقه زاگرس است که فردوسی در یکی از اشعارش می گوید: «برآمد خروشیدن کرنای / تهمتن برآورد لشگر زجای / بفرمود تا رخش را زین کنند/ دم اندر دم نای زرین کنند».
موسیقی مقامی چهارمحال و بختیاری در سه گونه دهکردی، بختیاری و ترکی ریشه دارد که برخاسته از بطن فرهنگ مردم منطقه است.

**اصالت کَرنا به دوره هخامنشی می رسد

یک محقق و پژوهشگر حوزه موسیقی می گوید: در گذشته چهار نوع کرنا وجود داشته است که کرنای مشهدی، شیرازی، گیلانی و لری یا(بختیاری و دزفولی) از جمله این سازها بوده است؛ اما خود ساز کرنا اصالتی تاریخی دارد و حتی به دوره هخامنشی ها می رسد.
آزاده درستکار می افزاید: نمونه ای از ساز کرنا در سال 1975 در تخت جمشید ایران پیدا شد که برخی از باستان شناسان اصالت آن را به داریوش پادشاه ایران نسبت می دادند و برخی معقتدند این ساز در دوره باستان، ساز دربار و حکومت ایران بود.
وی می گوید: در دوره معاصر به دلیل اینکه قطعات موسیقی را مانند سایر سازها، جوانان علاقه مند به ساز سرنا یا کرنا نمی توانند در خانه تمرین کند، کمتر مورد توجه قرار داده اند؛ اما گروهی از تحصیلکردگان موسیقی به این ساز گرایش خوبی دارند و به دنبال ایده های جدیدی برای کاربرد این موسیقی هستند.
وی می گوید: کرنا، سازی مختص به حماسه و آوردگاه های نبرد و میدان سوارکاری بوده و پیوندی دیرینه با نوروز و بهار داشته است.
خانم درستکار با بیان اینکه اجرای آیین سنتی "چوب بازی" یا "ترکه بازی" که یکی از آیین های سنتی عشایر ایران است هم با ساز کرنا اجرا می شود و ساز کرنا خود همواره نوایی غرور انگیز برای مخاطبان دارد؛ افزود: این دو ساز بیشتر در اجرای قطعات مقامی نقش داشته اند.
وی می گوید: ساز سرنا، سازی با رویکرد مجلسی است و ساز کرنا بیشتر در فضاهای باز و در آیین هایی که در دشت دمن و کوه مانند سوارکاری اجرا شده، نواخته می شود.
این محقق معتقد است: برخی از موسیقدانان استان هم با برگردان ملودی های کرنا بر روی ساز کمانچه در این زمینه موفقیت خوبی را در کشور برای اجرای موسیقی مقامی و محلی بدست آورده و این نشان از ظرفیت بالای ملودی سازهای سرنا و کرنا است، که باید مورد توجه موسیقیدانان قرار گیرد.

گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود گزارش مکتوب: سازی که با خوشی و ناخوشی روزگار کوک می شود