میان بُرِ توسعه

جوان است و جویای نام. صدایش گیرایی و گرمای خاصی دارد. حرف که می‌زند امید به آینده چاشنی هر کلامش است. اگر چه کاری که شروع کرده هیچ ارتباطی با رشته دانشگاهیش ندارد؛ توانسته خوب جایی قدم بگذارد و رشد کند. امیر رضا محقق، دانش آموخته فیزیک هسته‌ای از دانشگاه شیراز است. از سال ۹۶ وارد فضای کسب و کار اینترنتی یا همان استارت آپ شده و می‌گوید در سالی که به “رونق تولید” نام گرفته به کار خودش و گروهش ایمان دارد. می‌خواهد کارش را رونق دهد و بازار کار را از استان فارس فراتر ببرد.

استارت آپ‌ها یک پای "رونق تولید"

به تاکید کارشناسان اقتصادی، اگر کشوری بخواهد توسعه یابد و نیازمندی‌های خود را مرتفع کند، راهی جز افزایش و رونق تولید داخلی ندارد. در این شرایط که دشمن جنگ اقتصادی به راه انداخته، راه نجات کشور در تولید داخلی و خروج از وابستگی به نفت و درآمد‌های نفتی است. هرچه تولید رونق بگیرد، کالا و خدمات ایرانی رونق می‌یابد و به تبع آن، اشتغال، بنگاه‌های تولیدی، نیروی کار و سرمایه‌های انسانی نیز تقویت و حفظ می‌شوند.

حال که در سال جدید پیام اقتصادی مقام معظم رهبری بر رونق تولید متمرکز شده حرکت در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی امری حیاتی و ضروری است تا بتوان اقتصاد کشور را در برابر تکانه‌های خارجی حفظ کرد. در این میان یکی از اضلاع توسعه که می‌تواند در رونق تولید نقش به سزایی ایفا کند فعالیت بهتر و بیشتر استارتاپ‌ها و کسب و کار‌های اینترنتی است. به نحوی که آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات هم یکی از دستورات رئیس جمهور در اولین ملاقات سال ۹۸ را " کمک به توسعه بیشتر استارت‌آپ‌ها و رونق تولید از طریق آن ها" اعلام کرد.

به گفته کارشناسان اگر فضای رشد و توسعه استارت آپ‌ها در کشور تقویت شود، زمینه شکل گیری و رشد فعالیت‌های کارآفرینی فراهم می‌شود و متقابلاً اگر شاخص‌های کارآفرینی در کشور بهبود یابد، زمینه بروز و رشد استارت آپ‌ها برای ورود به فضای کارآفرینی امکان پذیر می‌شود.

از دانه تا ثمر

استارت‌آپ در ساده‌ترین تعریف به شرکت‌های نوپایی گفته می‌شود که با یک ایده ساده و اولیه شروع می‌کنند، سریع رشد می‌یابند و به درآمد می‌رسند. در واقع گفته می‌شود این ایده که برای رفع نیازی واقعی ایجاد شده، دانه نهالی است که می‌تواند با کار تیمی و ارائه به مخاطبان در زمان مناسب، تبدیل به کسب‌وکاری موفق شود.

امیر رضا محقق؛ کارآفرین حوزه استارت آپ در استان فارس درباره کسب و کارش می‌گوید اگر چه رشته ام فیزیک بود، اما عاشق صدا گذاری و کار‌های طنز بودم تا این که به فکر راه اندازی برنامه‌های تبلیغی در قالب انیمیشن‌های کوتاه طنز با زبان شیرازی افتادم و با تشکیل یک گروه به صورت هفتگی کار‌های مختلفی در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تهیه و متتشر کردیم که به دلیل جذابیت‌هایی که داشت به سرعت جایش را در یبن مخاطبان پیدا کرد.

این جوان کارآفرین شیرازی که برای ۸ نفر به طور مستقیم و ۲۰ نفر به صورت غیر مستقیم در استان فارس شغل ایجاد کرده می‌گوید فعلا تهیه کار تبلیغی طنز بخشی از محصولات ماست و درآینده نزدیک بازار کارمان را توسعه می‌دهیم و به فراتر از مرز‌های استان می‌بریم. محقق با نگاهی پر از امید پیش بینی می‌کند کسب و کارش به زودی رونق بیشتری می‌گیرد و تعداد شاغلان هم افزایش می‌یابد.

بی‌گدار به آب نزنید

فعالان حوزه استارت آپ که تجارب زیادی در این زمینه کسب کرده اند معتقدند در مسیر ایده تا عمل باید آگاهانه وارد شد؛ همه جوانب را در نظر گرفت و به ویژه به ناهمواری‌ها و سختی‌های مسیر توجه داشت و به قول معروف بی گدار به آب نزد.

محقق که دوسالی در حوزه استارت آپ کار کرده معتقد است نیاز سنجی، نگاه مشتری مدارانه و توجه به مشکلات و ارایه ایده برای رفع مشکلات، مهمترین گام در روند کار برای جذب اقبال عمومی است. اگر بدون توجه به این مهم وارد کار شویم با وجود صرف انرژی، زمان و هزینه، از کسب و کار استقبال نمی‌شود و به شکست می‌انجامد. از طرفی در صورت نیازسنجی درست و ارایه ایده مناسب اگر هم تیمی خوبی انتخاب نشود باز هم کار دچار مشکل می‌شود. چرا که به گفته محقق هم‌تیمی‌های خوب، از ایده‌های ضعیف هم راهکار‌های مناسب می‌سازند؛ بنابراین او توصیه می‌کند برای رسیدن به نقطه مطلوب مراکز شتابدهنده بهترین حامی و همیار استارت آپ‌ها هستند.

شتاب دهنده‌ ها در قامت "راهنما"

گفته می‌شود دنیای امروز، دنیای کارآفرینان است. دنیای افراد پر انرژی و با پشتکار که با عزم جدی می‌خواهند از طریق اجرایی کردن ایده‌های نوآورانه شان دنیا را به چیزی بهتر از آنچه هست تغییر دهند. این کارآفرینان به فضای فیزیکی، فکری و فرهنگی برای پرورش و حمایت از استارت آپ‌های نوآورانه شان و تبدیل آن‌ها به شرکت‌های بزرگ و تعیین کننده نیاز دارند.

در این مسیر طولانی و پرپیچ و خم، کارآفرینان با موانع و مشکلات بسیاری روبرو خواهند شد و حتی ممکن است به بیراهه روند؛ بنابراین برای موفقیت در این مسیر به کمک افرادی نیاز است که به قول معروف چند پیراهن بیشتر پاره کرده اند. افرادی با تجربه که سال‌ها در یک حوزه مشخص فعالیت عملی داشته اند و شکست‌ها و موفقیت‌های متعدد را تجربه کرده اند. آنان در قالب افراد راه بلد نقش "راهنما" را ایفا می‌کنند.

طرز فکر یک کارآفرین را دگرگون و به حرکت او به سمت موفقیت شتاب می‌دهند. راه اندازی مراکز شتاب دهنده با حضور افراد موفق و با تجربه توانسته نقش به سزای در موفقیت کسب و کار‌های اینترنتی در کشور ایفا کند. این مراکز ساختار‌های حمایتی هستند که در دوره‌های کوتاه مدت چند ماهه به استارت آپ‌ها کمک می‌کنند سریع‌تر محصولات نوآورانه خود را کامل و وارد بازار کنند. این حمایت‌ها در قالب شراکت و در ازای بخشی از سهام، شامل سرمایه نقدی، فضای کاری، راهنمایی و مشاوره و ایجاد زمینه دسترسی به بازار‌های اولیه شکل می‌گیرد.

یکی از این مراکز شتاب دهنده، کوانتوم است که در مرکز نوآوری و کارآفرینی دانشگاه شیراز مستقر و در حال ارایه خدمات به استارتاپ‌ها در فارس است. پای صحبت دکتر وحید سهراب پور مدیر عامل این مرکز می‌نشینم. می‌گوید مرکز شتاب دهنده کوانتوم با تمرکز بر آموزش سعی دارد کمبود دانش کافی در حوزه کسب و کار‌های نوپا را برطرف سازد و با حمایت از تیم‌های استارت آپی زمینه را برای رشد آن‌ها فراهم و به توسعه اقتصاد دانش بنیان کمک کند و فرهنگ کارآفرینی را در جامعه ترویج دهد.

سهراب پور تاکید می کند مرکز شتاب دهنده کوانتوم دانشگاه شیراز در حوزه کسب و کار‌های نوپا تاکنون از ۳۱ تیم شامل ۱۰۱ نفر که ۶۱ نفر آن‌ها دانشجوی دانشگاه شیراز بوده اند حمایت کرده تا چابک تر، هوشمندانه‌تر و با شتاب بیشتری مسیر رشد خود را طی کنند. برگزاری سه نمایشگاه ملی و بین المللی، دو کنفرانس بین المللی و اجرای ۳۰ مسابقه از جمله فعالیت‌های حمایتی این مرکز در حوزه استارت آپ هاست.

میان بُرِ توسعه

در این زمان که موضوع رونق تولید در اولویت سیاستگذاری‌های کشور قرار گرفته بدون توجه به استارت آپ‌ها که از آن‌ها به عنوان "میان برِ" توسعه یاد می‌کنند نمی‌توان انتظار گردش سریع‌تر چرخ‌های اقتصاد را داشت.

دکتر پویا ثابت فرد کارشناس اقتصاد معتقد است امروزه بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور‌ها از طریق کسب‌و‌کار‌های اینترنتی یا همان استارت آپ‌ها تامین می‌شود. به گفته او کسب‌و‌کار‌های نوپا به دلیل اهمیتشان در اقتصاد کشور‌ها و ایجاد اشتغال، امروزه به یکی از موضوعات مهم در کشور‌های مختلف دنیا تبدیل شده‌اند. در ایران نیز فعالیت‌های استارت آپی در چند سال گذشته رشد نسبتا خوبی داشته به نحوی که مسئولان هم بر اهمیت نقش استارتاپ‌ها در توسعه اقتصادی، حل مشکلات تولید و اشتغال و توسعه فضای کسب‌ و‌ کار اذعان دارند.

این کارشناس اقتصاد می‌گوید در ایران که پاشنه آشیلِ آن اقتصاد نفتی است گسترش روز افزون استارت آپ‌ها که به ویژه ماهیت دانش بنیان دارند می‌تواند ما را از توسعه خطی نجات دهد و کشور را در جرگه بازار‌های نوظهور قرار دهد.

آمار‌های غیر رسمی نشان می‌دهد از حدود ۵ هزار شرکت استارت آپ در کشور ۷۰۰ مورد آن در استان فارس فعالیت می‌کنند که از این تعداد ۳۱۰ مورد در حوزه دانش بنیان هستند که در پارک‌های علم و فن آوری استان فارس فعالیت می‌کنند.

دکتر سید مهدی نصیری معاون نوآوری و فناوری  پارک علم و فناوری استان فارس می‌گوید از نظر رشد این شرکت‌ها، روند رو جلو داشته ایم. وی با تاکید بر اینکه راهِ رونق تولید و توسعه اقتصادی کشور از مسیر استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان می‌گذرد معتقد است در شرایط تحریم این شرکت‌های دانش بنیان هستند که با تکیه بر دانش بومی، کشور را از خطرات تحریم تا حدی مصون نگه می‌دارد. او می‌گوید با حمایت‌های ویژه از این شرکت‌ها و استارت آپ‌های با ماهیت دانش بنیان در پارک علم و فناوری استان فارس، آن‌ها پس از مدتی به مرحله انتقال به شرکت‌های مستقل و تجاری سازی محصولاتشان وارد می‌شوند.

چالش‌ها و فرصت‌ها

هر کسب و کاری در رسیدن به اهداف خود با برخی چالش‌ها روبرو می‌شود. در این میان استارت آپ‌ها و کسب و کار‌های اینترنتی از این امر مستثنی نیستند. در پژوهشی که اخیرا صدا و سیما با موضوع "بررسی وضعیت استارت آپ‌ها و نقش آن‌ها در ایجاد اشتغال" انجام داده به چالش‌ها و موانع پیش رویِ استات آپ‌ها از منظرِ فعالان این حوزه در ایران پرداخته است.

این تحقیق نشان می‌دهد مهمترین چالش‌های حوزه کسب و کار اینترنتی، مربوط به تأمین مالی و سرمایه گذاری، مسائل حقوقی و قانونی، کمبود مهارت و نیروی انسانی متخصص، نبود نهاد‌های پشتیبان و همکاری‌های بین سازمانی، شرایط نامناسب دسترسی به بازار، ضعف در سیاست گذاری‌های دولت، مسائل فرهنگی و اجتماعی و چالش‌های زیرساخت فنی است که مسیر رشد و توسعه فعالیت‌های استارت آپ‌ها را ناهموار کرده اند.

با توجه به این که اقتصاد دانان به نقش استارت آپ‌ها در رونق تولید و توسعه اقتصادی تاکید زیادی دارند بخش خصوصی و دولتی نیز تلاش خود را به کار گرفته اند تا با رفع چالش‌هایی که به آن‌ها مرتبط می‌شود این فرصت ارزشمند را غنیمت بدانند.

اتاق بازرگانی شیراز که یکی از چهار اتاق بازرگانی کشور است که انجمن جوانان کارآفرین در آن تشکیل شده، اولویت خود را حمایت از استارت آپ‌ها اعلام کرده است.

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی شیراز با اذعان به اینکه یکی از بخش‌هایی که در استان فارس کمتر به آن توجه شده حوزه استارت آپ‌هاست می‌گوید با توجه به وجود ظرفیت‌های استان در این زمینه، اتاق شیراز و به ویژه انجمن جوانان کارآفرین باید  در زمینه شناسایی و هدایت گری این عرصه نقش خود را به خوبی ایفا کند.

جمال رازقی تاکید می‌کند انجمن جوانان کارآفرین استان باید کانون فعالیت‌های خلاقانه، نوآورانه و جدید در حوزه اقتصادی باشد و ما در اتاق شیراز از این تشکل و ایده‌ها حمایت می‌کنیم.

رازقی با اشاره به بحران عوامل تولید و قیمت تمام شده می‌گوید موضوع مهم و مغفول مانده در بخش اقتصاد کشور و به ویژه استان فارس، تعداد جوانان فعال در حوزه اقتصادی است این در حالی است که به دلیل ایجاد فرصت‌های شغلی در قالب استارت آپ‌ها، سن کارآفرینی در دنیا به سرعت رو به کاهش است.

دکتر سید مهدی نصیری معاون نوآوری و فناوری پارک علم و فناوری استان فارس نیز بر حمایت‌های ویژه این پارک برای رشد استارت آپ‌ها با ماهیت دانش بنیان تاکید می‌کند.

پرداخت تسهیلات ویژه، کمک‌های آموزشی و خدمات مشاوره ای، معافیت از پرداخت مالیات و عوارض در صورت تبدیل شدن به شرکت‌های تولیدی، کمک به تجاری سازی محصولات و دسترسی به بازار، استقرار در پارک تا زمان عملیاتی شدن ایده به کسب درآمد و گرفتن امریه برای جوانانی که سربازی دارند از جمله حمایت‌های پارک علم و فناوری استان فارس از استارت آپ‌های دانش بنیانی است که زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعالیت می‌کند.

به گفته نصیری به دلیل همین حمایت‌ها و توجه ویژه بوده که فارس موفق شده از نظر شرکت‌های دانش بنیان و استارت آپ‌های دانش بنیانی پس از تهران، البرز، اصفهان و خراسان رضوی در رتبه پنجم کشور قرار بگیرد

استارت آپ‌ها رو به آینده

فضای مجازی به ویژه استارت آپ‌ها از ظرفیت بالایی در جهت رشد و توسعه اقتصاد کشور برخوردارند. این امیدواری وجود دارد عوامل تاثیر گذار در رشد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی در فضای مجازی، با بهره گیری از تجارب دیگر کشور‌ها و در چارچوب منافع ملی کشور، فعال شوند و زمینه رشد و تعالی اقتصاد کشور را فراهم کنند.

کارشناسان بر این باورند از آن جا که فعالیت استارت آپ‌ها در بسیاری از کشور‌ها به عنوان یک فرصت بی بدیل در حل مشکلات اقتصادی در نظر گرفته شده و خدماتی که از طریق آن‌ها ارائه می‌شود توانسته بخش قابل توجهی از مشکلات تولید، اشتغال، تجارت، مباحث مالی و خدماتی آن‌ها را برطرف کند ایجاد زیست بوم مناسب برای رشد و توسعه استارت آپ‌ها ضروری به نظر می‌رسد.

از نظر آن‌ها نقش مراکز رشد، شتاب دهنده ها، مراکز و شبکه‌های سرمایه گذاری، رسانه ها، سازمان‌های مردم نهاد، بخش‌های خصوصی و دولتی مرتبط، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی حرفه‌ای در این عرصه غیرقابل انکار است.

امسال سال رونق تولید است و به گفته پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری "... عبور از نسل اول کنونی استارتاپ‌های ایرانی به سمت استارتاپ‌های محصول محور، رونق تولید را در پی خواهد داشت و استارتاپ‌های تخصصی، ما را چند پله از اینجایی که هستیم بالاتر خواهند برد"

***گزارش از سیده نصرت شجاعی