پرورش بزرگترین پرنده دنیا در گیلان، پر رونق اما درگیر و دار مشکلات

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ دوازدهمین ماه سال که از راه می رسد ، زمین و زمان پاشنه های نو شدن را حسابی ور می کشند و همه قدم ها را تـُند تر بر می دارند تا خود را برای حرکت دوباره زمین به دور مدار خورشید و سالی جدید آماده کنند.
از درختان خشکیده از سرمای زمستان که با شکوفه دادن ، اولین قدم ها را برای به بار نشستن بر می دارند گرفته ، تا آدم هایی که وقت شان را با شلوغ پُلوغی بازار ِداغ دم عید و خانه تکانی تنظیم می کنند و البته پرنده های مهاجری که بار سفر را برای برگشتن به خانه می بندند. 
در این بین اما بزرگترین پرنده دنیا که پر پرواز ندارد، در آخرین ماه سال ، دنبال گوشه ای دنج برای تخم گذاری می گردد.  اسفند ماه آغاز تخم گذاری شترمرغ است. 
پرنده ای که اگرچه بومی آفریقا و مناطق گرمسیری و خشک است و فقط حدود 22 سال از آوردنش به گیلان می گذرد اما در این مدت با آب و هوای این استان معتدل و مرطوب به خوبی سازگار شده و هر سال نسلش بیشتر می شود.  

آنطور که کارشناسان جهاد کشاورزی می گویند : افزون بر اشتغالزایی ،  تجهیزات کم و تغذیه آسان،  تنوع محصولات و همچنین خواص درمانی و دارویی فرآورده های شترمرغ از مهمترین دلایل رونق پرورش این پرنده بزرگ است.
بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی گیلان 350 هزار قطعه شتر مرغ مولد و پرواری بصورت رسمی در کشورمان پرورش داده می شود که باعث شده است ایران در جایگاه دوم تولید این پرنده در دنیا قرار بگیرد.

شتر مرغ پرنده ای همه چیز تمام و بدون دور ریز 
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگر چه سهم گیلان به لحاظ تعداد این پرنده در کشور ناچیز است اما رعایت استانداردهای فنی پرورش و آب و هوای خوب باعث شده است هم دوره پرورش این پرنده در این استان کوتاه تر شود و هم هزینه های تولید با استفاده از برخی گیاهان چون آزولا پایین تر بیاید.
میر حجت علی اکبر نژاد افزود : در حال  حاضر 700 قطعه شترمرغ مولد و پرواری در 9 مزرعه در شهرستان های رضوانشهر، تالش، رودبار، ماسال، فومن، لاهیجان و رشت پرورش داده می شود.
وی می گوید : البته آمار این پرنده در گیلان بیش از اینها است و آنطور که از شواهد بر می آید حدود سه  هزار قطعه شتر مرغ در 100 واحد کوچک بدون مجوز و بطور متفرقه پرورش داده می شود که در آمارهای تولید نمی گنجد.
وی با بیان اینکه صنعت پرورش شترمرغ در گیلان تاکنون برای 150 نفر مستقیم و 600 نفر غیر مستقیم شغل ایجاد کرده افزود : تعداد زیادی هم تفننی و به عنوان شغل جانبی به این کار مشغولند.  
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه ارزش شترمرغ فقط به گوشت و تخم آن خلاصه نمی شود گفت : این پرنده بزرگ هیچ دورریزی ندارد و از پر، پوکه تخم، پوست، چربی و روغن آن در صنایع دستی، کیف و کفش و پزشکی هم استفاده می شود.            
میرحجت علی اکبر نژاد افزود : از هر شتر مرغ با توجه به تغذیه و جثه آن حدود 35 تا 45 کیلوگرم گوشت، یک متر و 20 سانتی متر پوست خام ، 30 عدد شاه پر ، حدود 2 کیلوگرم پر معمولی ، 4 تا 6 کیلو گرم چربی و حدود 70 تا 80 تخم در یک دوره پرورش که 8 تا 11 ماه است، به دست می آید.
به گفته وی قیمت هر کیلوگرم گوشت شترمرغ در بازار حدود 88 تا 90 هزار تومان ، هر تخته پوست دباغی شده شترمرغ بر اساس درجه بندی آن بین 500 هزار تومان، هر عدد شاه پر 30 هزار تومان ، هر کیلو گرم پر معمولی 300 هزار تومان ، هر کیلو گرم چربی خام و یا فرآوری شده شترمرغ 50 تا 350 هزار تومان ، هر تخم 50 هزار تومان و هر پوکه خالی تخم آن نیز 7  تا 10 هزار تومان است.

 

وقتی دور ریز شترمرغ دست گیلانی ها را در درآمد زایی می گیرد.
زلیخا خانم ، زن خانه دار 50 ساله رضوانشهری یکی از کسانی است که از دور ریزهای شترمرغ هم نمی گذرد  و با پرهای آن ، جاروی گردگیر درست می کند ؛ جارویی که به گفته خودش برای گردگیری سقف و لوستر کاربرد دارد.
وی می گوید : بابت هر جاروی گردگیری که از پر شترمرغ درست می کند از صاحب مزرعه پرورش شترمرغ ، 5 هزار تومان دستمزد می گیرد ؛ جاروهای گردگیری که در بازار 22 هزار تومان به فروش می رسد.

پوکه های بی مصرفی که زینت بخش دکوراسیون خانه ها و سفره های هفت سین می شود.
شهبانو علیجانی دختر 26 ساله رشتی هم دستی بر آتش محصولات جانبی شتر مرغ دارد.
او که فارغ التحصیل رشته گرافیک است، روی پوکه ها یا همان پوست تخم شتر مرغ طراحی می کند و پوکه ها را به عنوان یک وسیله تزئینی می فروشد.
 شهبانو علیجانی که این روزها به خاطر آماده کردن سفارش های سفره هفت سین حسابی سرش شلوغ است می گوید: با طراحی و رنگ کردن تخم شترمرغ ، تلاش می کند سفره های هفت سین را زیبا تر کند؛ تخم های خوش نقش و رنگی که بعد از جمع کردن سفره هفت سین هم می تواند در کنار مجسمه ها و دکور خانه خود نمایی کند. 
او می گوید : هر تخم شترمرغ با طرح و نقش معمولی را  35 هزار تومان و تخم هایی که نقش و طرح بیشتری چون سفره هفت سین دارند را هم تا 60 هزار تومان می فروشم.

پرورش شتر مرغ ؛ کم هزینه و پر درآمد 
کارشناس مسئول سایر ماکیان معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه  بیشتر شتر مرغ ها از سال سوم تولید، توجیه اقتصادی دارند گفت : پرورش هر شتر مرغ مولد در یک دوره پرورش یک ساله با رعایت استانداردهای تولید و احتساب هزینه های پرورش، بطور میانگین 4 میلیون تومان سودآوری دارد.
امید وهابی افزود : هر قطعه شترمرغ پرواری هم که دوره پرورش آن 6ماه است ، با احتساب هزینه های تولید، حدود یک میلیون و 200 هزار تا یک میلیون و 500 هزار تومان برای پرورش دهندگان سود آوری دارد. 
وی در خصوص یکی دیگر از مزیت های پرورش شتر مرغ گفت : بهترين نژادهاي گاو، هر سال یک گوساله به دنیا می آورند ، این درحالی است که هر شترمرغ مولد ، با توجه به شرایط آب وهوایی سالانه بین70 تا80 تخم می گذارد که بطورمیانگین نیمی از آنها به جوجه تبدیل می شود. 
کارشناس - مسئول معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به مقاوم بودن این پرنده نسبت به بسیاری از بیماری ها و شرایط سخت آب و هوایی می گوید : تاكنون بيماري مشتركي بين انسان وشتر مرغ گزارش نشده ، ازطرفی این پرندگان شرایط دمایی20درجه زیرتا50 درجه بالای صفر را تحمل کرده و قادرند چند روز بدون آب و غذا زنده بمانند.
امید وهابی همچنین به هزینه های کم نگهداری شترمرغ اشاره کرد و افزود : پرورش این پرنده برخلاف سایرماکیان نیازی به تأسيسات و تجهيزات گران قيمت سرمايشي و گرمايشي ندارد و مقدار غذای هرشتر مرغ دردوره رشد ، روزانه بطورمیانگین یک و نیم کیلو گرم دانه است.
وی می گوید : قیمت هر کیلو غذای شترمرغ دربازار حدود 2هزار و500 تا 3هزار و 600 تومان است و پرورش دهندگان باید برای پرورش هر قطعه شترمرغ پرواری در دوره پرورش 6 ماهه ، 200تا 400 کیلو گرم  دانه و 200 کیلو علوفه استفاده کنند و هزینه تامین آن 800هزار تومان است. 
امید وهابی با بیان اینکه در گیلان بر خلاف بسیاری از استان ها هم زمین و هم شرایط آب و هوایی مساعد برای پرورش شبدر که بخش زیادی از غذای شترمرغ است وجود دارد گفت : برخی از پرورش دهندگان شتر مرغ در گیلان با استفاده ازآزولا ، شبدر و سبوس برنج، هزینه هر کیلوغذای شترمرغ را بیش 20 درصد کاهش داده اند. 

خواص درمانی  و دارویی فرآورده های شترمرغ 
مینو زراعتی کارشناس تغذیه می گوید : گوشت شتر مرغ به علت داشتن ترکیب اسید آمینه آهن بالا و مواد معدنی چون روی ، منیزیوم و ویتامین های B1، B2 و B3  از ارزش غذایی بالایی برخوردار است.
وی با اشاره به اینکه مصرف گوشت این پرنده به خاطر چربی کم و امگا 3 فراوان به بیماران قلبی و با فشار خون بالا توصیه می شود افزود : طعم گوشت شترمرغ شبیه گوشت گاو است اما حدود 70 درصد کمتر از گوشت گاو چربی دارد و کلسترول پایین و پروتئین زیاد موجود در آن باعث شده به عنوان جایگزین گوشت قرمز تجویز شود.
این کارشناس تغذیه می گوید : آهن بالای موجود در گوشت شترمرغ در درمان کم خونی بسیار موثر است و مصرف آن به زنان باردار هم توصیه می شود. 
وی در تشریح مزایای تخم شترمرغ هم با بیان اینکه تخم شترمرغ منبع غنی آهن و دارای اسید های چرب غیر اشباع زیادی است گفت : تخم شتر مرغ به علت کلسترول پایینی که دارد ، جایگزین خوبی برای تخم مرغ است. 

موانع و مشکلاتی که شترمرغ را از قفس رونق تولید می پراند. 
آنطور که پرورش دهندگان شتر مرغ در گیلان می گویند : با وجود مزایای بسیار پرورش شتر مرغ و شرایط مساعد و قابلیت های بسیار گیلان در این زمینه، مشکل تامین برخی از نهاده ها و لغو صدور مجوز پرورش، مسیر توسعه این صنعت و ایجاد واحد های جدید در گیلان را سد کرده است. 
رضا طلایی عضو انجمن شترمرغ داران کشور و یکی از پرورش دهندگان گیلانی که دو مزرعه پرورش شترمرغ مولد و پرواری درشهرستان های رضوانشهر و تالش دارد می گوید :  این کار را از 21 سال پیش شروع کردم و با پرورش 3هزار جوجه شترمرغ ، 150قطعه شترمرغ پرواری و 70 شترمرغ مولد ، سالانه 500 میلیون تومان درآمد کسب می کنم.
وی با بیان اینکه دو مزرعه پرورش شتر مرغش برای 7 نفر مستقیم و 250 نفر غیر مستقیم  شغل دست وپا کرده گفت : 100 نفر از پرورش دهندگانی که جانبی به این کار مشغولند را هم به عنوان زیرمجموعه پشتیبانی می کنم.
رضا طلایی که فوق دیپلم علوم دامی دارد و از سال 87 تاکنون توانسته با صادرات هزار و500 قطعه جوجه شترمرغ حدود 40 هزار دلار ارز وارد کشور کند، گلایه هایی از نبود نظارت کافی در توزیع نهاده های دامی وارداتی دارد و می گوید :  متاسفانه برخی شرکت های وارد کننده این نهاده ها و واسطه هایی که پای شان در میان است ، یا نهاده هایی که با ارز دولتی وارد شده را با احتساب نرخ ارز آزاد می فروشند و یا اینکه با وجود دریافت نقدی هزینه خرید، بعد از2 ماه این نهاده ها را به دست مان می رسانند؛ موضوعی که باعث شده برای تامین نهاده ها به استان های دیگر برویم و دوری راه و هزینه های حمل بار را متحمل شویم. 
وی مثالی در این باره زد و گفت : در حالی که قیمت مصوب دولت برای هر کیلوگرم سویا 2هزار و 400 تومان است در حال حاضر این غذای شتر مرغ، حدود 2 برابر و به قیمت 4 هزار و 200 تا 5 هزار تومان در بازار به فروش می رسد.
معاون نظارت و بازرسی سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان در پاسخ به چرایی این موضوع گفت : بیش از 90 درصد شرکت های وارد کننده و توزیع کننده  نهاده های طیور در استان های دیگر از جمله تهران مستقرند و به لحاظ جغرافیایی  از حیطه نظارت مستقیم صمت گیلان خارجند.

محمد درویش کردار افزود : با این وجود در 3 ماه گذشته 165 مورد تخلف 14 شرکت وارد کننده  نهاده های طیور را به سازمان های صمت  و تعزیرات حکومتی  استان های محل استقرار این شرکت ها گزارش کرده ایم و از مسئولان هر استان خواسته ایم که تخلفات را پیگیری کنند. 
وی می گوید : نظارت و پایش های مان در بازار و پیگیری و مکاتبات مان با استان های مبدا برای برخورد با متخلفان و توزیع نهاده های طیور از جمله شترمرغ با قیمت مصوب دولتی را تا رسیدن بازار به تعادل ادامه خواهیم داد . 
اما برخی از پرورش دهندگانی که بدون مجوز و جانبی در گیلان شترمرغ پرورش می دهند و البته تمایلی به ذکر نامشان در این گزارش نداشتند ؛ از تلاش های شان برای دریافت مجوز گفتند که به نتیجه ای نرسیده است. 
این پرورش دهندگان می گویند :  اگر جهاد کشاورزی به آنها مجوز می داد ، می توانستند از تسهیلات بانکی استفاده کنند و کار و بارشان را رونق دهند و از طرفی مجبور نبودند چراغ خاموش شتر مرغ  پرورش دهند.

موضوعی که کارشناس - مسئول معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در تشریح آن می گوید : از سال 91 به علت اجرای آمایش سرزمینی برای حمایت از تولید مرغ اجداد، صدور مجوز پرورش شترمرغ در استان های شمالی  از جمله گیلان که قطب پرورش مرغ اجداد کشور است از سوی وزارت جهاد کشاورزی لغو شد ؛ چرا که احتمال انتقال بیماری از مزارع سرباز پرورش شترمرغ به واحدهای صنعتی مرغ اجداد وجود دارد. 
امید وهابی به تحت الشعاع قرار نگرفتن محصولات دیگر کشاورزی، کمبود زمین در گیلان و تمایل بهره برداران به پرورش فقط چند قطعه شترمرغ هم اشاره کرد و گفت : داشتن 2 هکتار زمین و پرورش دستکم  300 قطعه شترمرغ، از شرایط اولیه صدور مجوز است که بیشتر مراجعه کنندگان هم وسعت زمین های شان به حد نصاب نمی رسد و هم تعداد شتر مرغ های شان کم است ؛ اگرچه حتی اگر کسانی این شرایط را هم فراهم کنند باز هم به علت دستورالعمل وزراتخانه ، مجوزی برای شان صادر نمی شود. 

حالا که قرار نیست مجوزی برای واحدهای جدید پرورش شترمرغ در گیلان مستعد این کار صادر شود باید دید همت مسئولان برای سر پا نگه داشتن و رونق تولید مزارعی که قبل از صدور دستورالعمل وزارت جهاد کشاورزی برای لغو مجوزها ، کارشان را شروع کرده اند چقدر اثر بخش است و پرورش کم هزینه ترین، بزرگترین و یکی از سود آورترین پرندگان دنیا در گیلان چه حال و روزی پیدا خواهد کرد. 

 

 *  نگارنده : مریم امدادی