نقش رسانه ها در انتخابات افغانستان

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما، در هزاره سوم، رسانه ها اعم از رسانه های سنتی ونوین نقش مهمی در فرایندهای انتخاباتی ایفا می کنند. نقش این رسانه ها با توجه به اهداف انتخاباتی نامزدها متفاوت است. این نقش را می توان در دو دسته رویکرد اقناعی و تبلیغاتی برای جلب نظر رای دهندگان دسته بندی کرد. این مقاله درصدد است به بررسی ظرفیت های رسانه در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری افغانستان بپردازدکه قرار است در ماه فروردین برگزار شود.

رسانه ها در افغانستان

براساس آمار سال 2010، رادیو و تلویزیون با 68 درصد نفوذ بیشترین مخاطب سنتی را دارد. (آسیا پاسیفیک، 2010) اما در سال های گذشته رسانه های برخط و شبکه های مجازی در عرصه رسانه، پویایی و فعالیت بیشتری دارند. زنان افغانستان به عنوان نیمی از جامعه رای دهنده بروز و ظهور بیشتری در این عرصه دارند. اندیشکده مطالعات آسیا پاسیفیک،‌ رسانه های افغانستان را به پنج دسته تقسیم کرده است:

دسته اول رسانه های دولتی هستند که شامل رادیو و تلویزیون دولتی کابل و یک روزنامه می شود. این دسته از رسانه ها، بیشتر فعالیت های دولت را منعکس می کنند و در راستای سیاست های دولت مستقر حرکت می کنند.

دسته دوم، رسانه های وابسته به احزاب سیاسی هستند که به طور کلی نگرانی های حزبی را منعکس می کنند. این رسانه ها به طور مستقيم از طرف احزاب ذينفع حمایت مالی می شوند و احتمال دارد که از بازیگران خارجی حامی حزب مورد نظر نیز کمک دریافت کنند.

دسته سوم، رسانه های مستقل هستند که شامل مجموعه ای از رادیوهای مستقل و شبکه های تلویزیونی و حتی صفحاتی در فضای مجازی هستند و به تدریج توانسته اند اعتماد مردم را به دست آورند. این گروه از رسانه ها، بیشتر نیازهای مالی خود را از افراد سرشناس ثروتمند و بانفوذ در داخل یا خارج از افغانستان و از طریق جذب آگهی تامین می کنند.

دسته چهارم رسانه های به ظاهر مستقل و در عین حال وابسته هستند که به سازمان ها، گروه های سیاسی، قومی و یا دیدگاه های افراطی وابسته هستند.

دسته پنجم، رسانه های بین المللی هستند که توانسته اند اعتماد بخشی از مردم را  بویژه در شهرهای بزرگ به دست آورند و در دوره های انتخاباتی بسیار فعال عمل می کنند تا نامزدی بر سر کار آید که سیاست خارجی همسو با کشور میزبان آن رسانه بین المللی داشته باشد.

اما مهمترین رسانه ها در سال های اخیر، رسانه های مجازی و برخط هستند. در دهه اول قرن بیست و یکم، استفاده از فیس بوک در افغانستان رواج پیدا کرد، اما در دهه دوم، توئیتر در میان مردم این کشور با اقبال بیشتری مواجه شد. در حال حاضر شرکت های اینترنتی با بهاي بسیار کم، نسل سوم اینترنت را در اختیار مردم شهری و روستایی در افغانستان قرار داده اند و همین مسئله باعث افزایش ضریب نفوذ اینترنت در این کشور شده است.

وزارت مخابرات افغانستان در گزارشی در ژانویه 2019 اعلام کرد در حال حاضر، حدود 9 میلیون و 700 هزار نفر در سراسر افغانستان به اینترنت دسترسی دارند.(رادیو زمانه، 2019)

فعالیت در این عرصه به اندازه ای گسترش یافته است که برخی از عبارت جهاد علیه شبکه های اجتماعی استفاده کردند. براساس آمار، در حال حاضر تقریبا 80 درصد مردم افغانستان در مناطق شهری و روستایی تلفن همراه دارند(نشنال امارات، 2018). واتس آپ، وایبر و اسنپ چت پرطرفدارترین پیام رسان ها در سال 2016 در افغانستان بودند(سید آصف حسینی، بوئل:‌2018). هرچند عمر تلگرام در افغانستان کمتر از دو سال است، اما این پیام رسان در مدت کوتاهی توانست نفوذ گسترده ای در جامعه افغانستان داشته باشد. اکثر شخصیت ها و چهره های مطرح سیاسی و فرهنگی و نامزدهای انتخابات پارلمان افغانستان در سال 2018 از این پیام رسان استفاده کردند.

جدول زیر نشان دهنده پوشش اینترنتی نسل سوم در افغانستان تا سال 2017 است(منبع: اینترنیوز، 2017)

براساس اعلام وزارت مخابرات افغانستان،‌ تا پایان سال 2017، دو میلیون و ششصد هزار نفر در افغانستان عضو فیس بوک بودند که 86 درصد آنها مرد و 14 درصد زن بودند.

در سال 2016، دو میلیون و ششصد هزار نفر در افغانستان عضو فیس بوک بودند که 86 درصد آنها مرد و 14 درصد زن بودند. نتایج تحقیقی که موسسه اینترنیوز منتشر کرد، حاکی از این است که اکثر کاربران رسانه های اجتماعی افغانستان را جوانان، جمعیت شهری و افراد تحصیل کرده تشکیل می دهند. از این میان، حدود 80 درصد از این استفاده کنندگان بین 18 الی 32 سال هستند و 96 درصد آنها نیز می توانند بخوانند و بنویسند.

جدول زیر این پراکندگی را نشان می دهد(منبع: اینترنیوز افغانستان: 2017)

در جدول زیر رنگ نارنجی برابر با 87 درصد از کاربران اینترنت در افغانستان برای استفاده از اینترنت فقط از گوشی های هوشمند استفاده می کنند. رنگ زرد برابر با یازده درصد کاربران،‌ افرادی هستند که هم از یارانه و هم از گوشی های هوشمند استفاده می کنند. و رنگ سبز برابر با دو درصد کاربران، افرادی هستند که برای استفاده از فضای مجازی فقط از یارانه استفاده می کنند. غلبه تلفن های هوشمند بر یارانه در استفاده از فضای مجازی کاملا مشهود است(منبع: اینترنیوز افغانستان: 2017)

یکی از مهمترین کاربردهای رسانه های مجازی در سپهر سیاسی در زمان انتخابات است و اثرگذاری آن در انتخابات پارلمانی 2018 افغانستان کاملا مشهود بود. در این عرصه، مهم ترین نگرانی های مردم، فساد سیاسی، مشکلات اقتصادی و معیشتی و مسائل امنیتی است. اما مهمترین آسیب شبکه های اجتماعی که معضل بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، فرانسه، چین، روسیه، هند، ایالات متحده، برزیل و هر جایی است که از این عرصه رسانه ای استفاده می شود، فقدان نظم و نبودن ساز وکارهای نظارتی است. به همین دلیل، فضای مجازی بستر مناسبی برای اخبار جعلی، رواج شایعات و تخریب رقبا محسوب می شود.

رسانه و انتخابات در افغانستان

انتخابات یکی از مهم ترین ارکان شکل گیری ساختارهای اجتماعی در دوران معاصر است. کارکرد رسانه ها در انتخابات افغانستان را باید با توجه به میزان توسعه و ساختار سیاسی این کشور سنجید.  افغانستان،‌کشوری جنگ زده با 34 میلیون جمعیت در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد. در مقدمه قانون اساسی افغانستان آمده است،‌ نظام سیاسی افغانستان مبتنی بر دموکراسی و رای مردم است و  در ماده چهارم آن آمده است، حاکمیت ملی در افغانستان به ملت تعلق دارد که به طور مستقیم یا توسط نمایندگان خود آن را اعمال می کند. این صراحت در نص قانون اساسی، حاکی از اهمیت مشارکت مردم افغانستان در تعیین سرنوشت خودشان است، چرا که هر نظام سیاسی مبتنی بر اصول دموکراتیک، مشروعیت خود را از رای مردم می گیرد. در جوامع اسلامی نظیر افغانستان، اینکه انتخاب مردم مبتنی بر اصول شریعت و منبعث از فرهنگ مردم این کشور باشد نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. تببین این مسئله و ارتقای آگاهی مردم بر عهده رسانه ها است. در دو دهه گذشته، رسانه ها در افغانستان جایگاه و اهمیت ویژه ای یافته است؛ ماده سی و چهارم قانون اساسی افغانستان صراحت دارد:«آزادی بیان از تعرض، مصون است. هر افغان حق دارد فکر خود را به وسیله گفتار، نوشته، تصویر یا وسایل دیگر با رعایت احکام مندرج در قانون اساسی اظهار نماید.» براین اساس، رسانه ها در افغانستان فعالیت گسترده ای دارند؛ رسانه هایی که هر کدام براساس هدف اصلی خود به حزب، گروه و یا جریانی در داخل یا خارج افغانستان وابسته هستند.

مهمترین کارکرد رسانه های سنتی در انتخابات، برگزاری مناظرات دو یا چند نفره است که می تواند شخصیت و لایه های پنهانی افراد و میزان دروغین یا حقیقی بودن برخی وعده ها را آشکار سازد. اما در زمان انتخابات، رسانه های مجازی با توجه به سرعت انتشار و ضریب نفوذی که دارند، می توانند کارآمد باشند. در عین حال، احتمال انتشار اخبار جعلی[1] در این رسانه ها بیشتر وجود دارد. نقش واتس آپ در انتخابات ریاست جمهوری برزیل و انتشار اخبار جعلی علیه فرناندو حداد، نامزد سوسیالیست ها و به نفع بولسونارو کاملا مشهور بود. (بختیاری، 1397:‌ خبرگزاری صدا و سیما)

گزارش های انتخاباتی رسانه ها بعد از اعلام نتایج نقش مهمی در ایجاد ثبات یا بی ثباتی بعد از انتخابات دارد. این رسانه ها با توجه به میزان استقلال یا وابستگی و میزان رضایت خود از نتایج، گزارش های مربوط به انتخابات را منتشر می کنند. مطرح کردن تقلب در انتخابات، اولین رویکرد تبلیغی رسانه های متمایل به نامزدهای شکست خورده است. رسانه هایی که در راستای وحدت و انسجام ملی حرکت می کنند، حتی اگر موارد تخلفی در انتخابات رخ دهد، تلاش می کنند با ارجاع به نهادها و سازو کارهای قانونی، مردم را به احقاق حق و رعایت عدالت و انصاف امیدوار کنند. در حالی که رسانه های دارای رویکرد تبلیغی با زیر سئوال بردن نظام و سازوکار انتخاباتی، مردم را از فرایندهای دموکراتیک، حق تعیین سرنوشت و مشارکت نومید می کنند و حتی افراد را علیه نامزد پیروز به شورش و آشوب تشویق می کنند.

در ذیل نمونه هایی از مقوله های رویکردهای تبلیغی و اقناعی آورده می شود:‌

رویکردهای تبلیغی:

• برجسته سازی احتمال تقلب در انتخابات: خبرگزاری رویترز در اولین عناوین مربوط به افغانستان، احتمال تقلب در انتخابات افغانستان را مطرح کرد.
• برجسته سازی نگرانی های امنیتی رسانه های بین المللی غربی و مداخله گر در آمریکا و رسانه های وابسته به آنها در داخل افغانستان این رویکرد را دنبال می کنند. نشنال اینترست آمریکا با برجسته کردن اختلافات طالبان با دولت، مذاکرات صلح را ماموریت غیرممکن توصیف و بر طبل اختلافات کوبید(نشنال اینترست، 2019)
• مایوس کردن مردم از فرایند انتخاباتی تلاش برای امنیتی کردن انتخابات به منظور توجیه مداخله خارجی
• برجسته کردن اختلافات دولت و طالبان: شبکه الجزیره در تحلیل های خود بر این رویکرد تاکید می کند.

رویکردهای اقناعی:‌

• تلاش برای امیدآفرینی
• تشویق برای افزایش مشارکت سیاسی و آگاه کردن به حق تعیین سرنوشت

تلاش برای نزدیک کردن گروه های قومی و مذهبی و اهمیت نقش آنها در افزایش مشارکت سیاسی

نقش شایعات در انتخابات افغانستان

در محیط افغانستان که همچنان تبلیغات شفاهی کارآمد است، تکنیک شایعه سازی یکی از مهمترین رویکردهای تبلیغاتی است. شایعه انتقال شفاهی پیامی است که برای برانگیختن باور مخاطبان و همچنین تاثیر در روحیه آنها ایجاد می شود. تاکتیک تسطیح در شایعه سازی، رایج ترین تاکتیک ها در انتخابات است که در آن بخشی از یک واقعیت که مردم درباره آن حساسیت بالایی دارند، گرفته می شود و بعد از آن حواشی غیرواقعی مبهم و مهم به آن افزوده می شود. با توجه به موضوع جامعه هدف، شایعات گوناگونی تولید می شوند که می توان به شایعات دلهره آور، ارعاب کننده، امید بخش، خزنده و آتشین اشاره کرد.(اربابی،‌1396:‌ 92). ضریب نفوذ و سرعت پخش شایعه به درجه ابهام و اهمیت آن بستگی دارد. شایعه، بخشی از یک شایعات می توانند بستر اخبار جعلی در فضای مجازی علیه رقیب شوند.

نتيجه گيري

ظهور رسانه هاي جديد و به چالش گرفته شدن نقش و تاثير رسانه ها ي رسمي  از يکسو ، تحول در سواد رسانه اي و مصرف رسانه اي  شهروندان افغانستان ، تاثير  رسانه هاي خارجي و نيز تکاپوي رسانه ها براي حفظ جايگاه و  موقعيت خود در جذب و اقناع مخاطب  همگي اهميت و حساسيت نقش رسانه ها درانتخابات افغانستان را نشان ميدهد . از اين روبراساس شواهد و یافته ها، رسانه ها بویژه رسانه های اجتماعی نقش و کارکرد مهمی در انتخابات ریاست جمهوری 2019 ایفا خواهند کرد. در حال حاضر، این رسانه ها به اولین منبع دریافت اطلاعات برای رای دهندگان افغان تبدیل شده است. شرايط جامعه افغانستان و وضعيت خاص آن اقتضا ميکند نامزدها و فعالان سياسي انتخابات بر اساس رويکرد اقناعي راهبرد خود را تنظيم کنند  واز راهبرد تبليغاتي دوري کنند. راهکار تبليغاتي مي تواند به تهديدات امنيتي منجر شود. تبلیغ سیاسی آگاهانه و هدفمند برای نیل به مقصود (تغيير ذهن مخاطب براي ايجاد رفتاري جديد) طراحی می­شود و بدیهی است که برای حصول مقصود نیز نوعی اصرار پنهان و آشکار همراه است که این اصرار تعیین­ کننده نوع ابزارها و شیوه­های تبلیغاتی است که متناسب با مخاطبان و تنوع آنان استفاده می­شود.

منابع و مراجع

فهرست منابع

• اربابی قاسم(1396)، آسیب شناسی و نقش رسانه های جمعی در تبلیغات دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، فصلنامه مطالعات منافع ملی،‌ سال سوم، شماره نهم، تهران، پاییز.
• پیام صفرعلی (1396) مشارکت سیاسی دو فضایی: مطالعه عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مرتبط با مشارکت سیاسی آنلاین و آفلاین (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه کابل دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز.
• بختیاری، تهمینه(1397)، "بولسونارو، امتداد برزیل در آمریکای جنوبی"، خبرگزاری صدا و. سیما، ۲۲۶۸۰۷۵

http://www.iribnews.ir/fa/news

•  
• http://www.aljazeera.com/news/asia/2013/10/sixteen-afghan-election-hopefuls-disqualified-2013102213563537306.html
• Clapper, Joseph. (1998), the Effects of Mass Communication, New York: Free press
• https://www.tolonews.com/afghanistan/historic-debate-put-policy-first-showed-growth-afghan-democracy
• https://www.internews.org/sites/default/files/2017-12/Internews_Afghanistan_Social MediaAssessment_Altai_2017-12.PDF
• https://www.nytimes.com/2014/09/22/world/asia/afghan-presidential-election.html?_r=0
• https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-politics-election/afghanistan-prepares-for-election-amid-fraud-allegations-fear-of-taliban-idUSKCN1MH01S
• https://www.thenational.ae/world/voices-on-afghanistan-social-media-grows-as-afghans-come-online-634270
• https://www.boell.de/en/2018/02/07/you-are-what-you-share-how-social-media-changing-afghan-society
• Harry Mills(2000), Artful Persuasion; How to Command Attention, Change Minds, and Influence People, AMACOM,  .

نویسندگان: غلامرضا کشاورز و تهمینه بختیاری