کشف سکه تقلیدی از مسکوکات اسکندر در شرق ایران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ محمد اسماعیل اسماعیلی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سرپرست هیئت کاوش باستان شناسی شهر تون خراسان جنوبی، امروز سه شنبه ۳۰ بهمن با اشاره به بدست آمدن سکه‌ای از دوره هلنی‌های باختر در ترانشه لایه نگاری پارسال ارگ تون، از پایان مطالعات آزمایشگاهی توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی - تاریخی به سرپرستی پرستو نعیمی خبر داد.

وی با بیان اینکه نتیجه اولیه مطالعه آزمایشگاهی انجام شده توسط این پژوهشکده نشان از استفاده از آلیاژ ترکیبی با درصد بالای برنج و فلزات دیگر دارد، گفت: با توجه به اهمیت این تک یافته، مطالعه دقیق پیرامون آن توسط احسان شواربی، متخصص سکه دانشگاه وین انجام گرفت.

چنین سکه‌ای چگونه به تون قدیم راه یافته

احسان شواربی از مؤسسۀ سکه شناسی دانشگاه وین و متخصص سکه، درباره این سکه به خبرنگار (richt.ir) افزود: در فصل اول کاوش ارگ تون (شهر فردوس در جنوب خراسان)، یک سکۀ طلایی رنگ از لایه‌ای آشفته، منتسب به اوایل دوران اسلامی و اواخر ساسانی، به دست آمد.

وی گفت: نقش رو و پشت این سکه در نگاه نخست یادآور سکه‌های تقلیدی اقوام کِلتی (سِلتی) از مسکوکات یونانی و سکه‌های اوایل دورۀ جمهوری روم است، ولی چنین سکه‌ای چگونه به تون قدیم راه یافته پرسش مطرح است.

این کارشناس افزود: از نظر گونه شناسی نقوش این سکه مشابه گونه‌های رایج مسکوکات زرین اسکندر مقدونی است که از حدود سال ۳۳۰ پیش از میلاد در ضرابخانه‌های متعددی در سراسر امپراتوری اسکندر - از توراس در تراکیه (شمالغرب دریای سیاه) تا کورِنِه در لیبی و از کُرینت در پلُپُنِز (یونان) تا شوش در خوزستان - ضرب می‌شده است.

این متخصص سکه با بیان اینکه سکه‌های زرین اسکندر تابع واحد استاتِر و کسر‌های آن با معیار وزنیِ آتنی بوده است، افزود: این واحد از زمان اسکندر به عنوان معیارِ مسکوکات طلا در سراسر قلمرو او تعیین شد.

وی با بیان اینکه روی این سکه، چهرۀ نیمرخ راست ایزدبانوی آتنا با کلاه کُرینتی نقش شده است گفت: بر پشت سکه، تصویر ایستادۀ نیکه (تجسم پیروزی در اساطیر یونانی)، حامل تاج گل در دست راست و نشان استولیس در دست چپ، به چشم می‌خورد.

این پژوهشگر افزود: نخستین نکتۀ جالب توجه آن است که کتیبۀ معمولِ پشت این سکه‌ها که حاوی نام اسکندر بوده در این سکۀ نویافته غایب است.

کیفیت بسیار ضعیف و طراحی ناشیانه سکه

وی با اشاره به این نکته که بر حاشیۀ پشت سکه، یک ردیف نقطه چین به عنوان کادر تصویر دیده می‌شود که برای سکه‌های اسکندر نامتعارف است، گفت: از سوی دیگر، کیفیت نقش سکه بسیار ضعیف و طراحی آن ناشیانه به نظر می‌رسد و همین مسائل پیش از هرچیز سبب تردید در اصالت این سکه می‌شوند.

پژوهشگر مؤسسۀ سکه شناسی دانشگاه وین افزود: با وجود آنکه رنگ سطح این سکه مشابه طلاست، بر اساس آزمایش تجزیۀ عنصری جنس این سکه آلیاژی از مس و روی (برنج) تعیین شده و این در حالی است که اسکندر و جانشینانش هرگز سکۀ برنجی ضرب نکرده اند و نقش سکۀ مورد نظر منحصر به مسکوکات زرین است.

وی با بیان اینکه باید توجه داشت که شرقی‌ترین ضرابخانه‌های امپراتوری اسکندر در شوش و اکباتان (همدان) قرار داشته اند، گفت: البته احتمال وجود ضرابخانه‌های ناشناختۀ شرقی‌تر را نمی‌توان انکار کرد، ولی یک ضرابخانۀ رسمی باید سکه‌هایی با جنس و کیفیت معیار و متناسب با سایر ضرابخانه‌ها تولید می‌کرده است.

شواربی افزود: حال آنکه سکۀ مورد نظر نه از نظر جنس و نه از نظر سبک و کیفیت تصویر تناسبی با سکه‌های اصیل آن دوره ندارد و از سوی دیگر کشف این سکه در یک لایۀ آشفتۀ بسیار متأخرِ منسوب به دوران صدر اسلام و اواخر ساسانی تردید در اصالت این سکه را دوچندان می‌کند.

وی گفت: از آنجا که این سکه از یک کاوش باستان شناختی به دست آمده است نمی‌توان آن را یک نمونۀ جعلی جدید تلقی کرد.

پژوهشگر مؤسسۀ سکه شناسی دانشگاه وین افزود: بنابراین، به نظر می‌رسد که این سکه یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران باشد؛ چنانکه اقوام کِلتی (سِلتی) نیز در اروپای مرکزی سکه‌های تقلیدی مشابهی هم از فلزات گرانبها و هم از فلزات پست ضرب می‌کرده اند.

پیشینه جعل سکه
وی با بیان اینکه می‌توان این احتمال را مطرح کرد که سکۀ مورد نظر یک جعل قدیم باشد، گفت: پیشینۀ جعل سکه به آغاز ضرب سکه در لودیه در قرن هفتم پیش از میلاد باز می‌گردد و در هر دورۀ تاریخی، در کنار سکه‌های رایج آن دوره سکه‌های جعلی مشابه نیز همواره تولید می‌شده و به بازار آن زمان راه می‌یافته است.

شواربی افزود: به عبارت دیگر، در زمانی که سکه‌های اسکندر و جانشینان او همچنان رایج بوده و استفاده می‌شده ممکن است یک نمونۀ ضعیف از مسکوکات زرین اسکندر از آلیاژی طلایی رنگ جعل شده و به طریقی به یک لایۀ متأخر در این محوطه در شرق ایران راه یافته باشد.

وی گفت: در هر صورت، اظهار نظر قطعی دربارۀ این سکه نیاز به مطالعات تکمیلی و بدست آمدن شواهد قطعی‌تر دارد و تا آن زمان نمی‌توان در این باره نظر قطعی داد.