اینستکس چیست و چگونه کار می کند

پژوهش خبری صدا وسیما: یکی از مهمترین وعده های اتحادیه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، راه اندازی سازوکاری برای ایمن سازی تجارت میان ایران و اروپا بود. در ابتدا طرح کانال ویژه مالی(SPV) ارائه شد و بعد از 9 ماه وعده های پیاپی در نهایت، سازو کار اینستکس به عنوان بخشی از اس پی وی اجرایی شد. به عبارت دیگر اینستکس جایگزین اس پی وی است که از این پس با نام شرکت میزبان اینستکس شناخته می شود.

با آغاز به کار شرکت ویژه برای انجام معاملات تجاری با ایران، سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران آغاز شد. این شرکت با نام اینستکس(INSTEX) که حروف مخفف Instrument in Support of Trade Exchanges است در ترجمه به معنای ابزار حمایت از فعالیت های تجاری است. مقر این شرکت در ساختمان وزارت اقتصاد دولت فرانسه در پاریس و مدیر عامل آن، پرفیشر یک بانکدار آلمانی از فرانکفورت است. بریتانیا هم نقش حسابرس و بازرس این شرکت را ایفا می کند. این کانال ویژه دو شعبه در ایران و اروپا خواهد داشت و قرار است به عنوان یک نهاد واسطه برای تسویه حساب شرکت های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل کند. به این ترتیب، اینستکس یک شرکت تسویه حساب است و طبق تحریم های آمریکا علیه ایران عمل می‌کند. به عنوان مثال، یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به اینستکس پرداخت می‌کند و این شرکت هم به نمایندگی از ایران، این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار به شرکت‌هایی منتقل می‌کند که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند. تصویر ذیل را وزارت خارجه فرانسه درباره سازوکار اینستکس ارائه کرده است. در تصویر هیچ نشانه ای از تبادل پول در این سازوکار دیده نمی شود. همچنین هنوز نام شرکت ایرانی طرف اینستکس مشخص نشده است. به نظر می‌رسد بانک مرکزی، شرکتی که قرار است طرف حساب اینستکس باشد را معرفی کند.



 موارد تردید برانگیز بیانیه اتحادیه اروپا درباره اینستکس:
تاکید بر جنبه های بشردوستانه: اینستکس در ابتدا با تمرکز بر بخش های حیاتی تر برای مردم ایران مانند دارو، لوازم پزشکی و مواد غذایی از مبادلات مشروع اروپا با ایران حمایت می کند. این بخش به نظر می رسد همان اقدامات بشردوستانه مبتنی بر اوفک است.
تاکید بر تصویب FATF: اینستکس با رعایت دقیق ترین استانداردهای جهانی در زمینه مبارزه علیه پولشویی، تامین مالی تروریسم و با رعایت تحریم های اتحادیه اروپا و سازمان ملل عمل خواهد کرد. در این راستا،‌ اینستکس انتظار دارد که ایران هر چه سریعتر به تمامی تعهدات خود در چارچوب مفاد اف ای تی اف عمل کند.
تقلیل اتحادیه اروپا به سه کشور: 28 کشور اتحادیه اروپا به سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه تقلیل پیدا کرده است. بر مبنای اعلام مقامات اروپایی، این مکاینزم در ابتدا سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس را دربرمی‌گیرد و به تدریج دیگر کشورهای اروپایی به آن خواهند پیوست. تفسیر آنها این است که چون فقط سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه طرف مذاکرات برجام بودند، در این مرحله تعهد این سه کشور کافی است.
تدریجی و چند مرحله ای بودن فرایند: در این بیانیه بر چند مرحله‌ای بودن فرایند تاکید شده است و در عین حال، هیچ زمان بندی مشخصی ارائه نشده است.

تفاوت اینستکس با اس‌پی‌وی
تفاوت کارکردی: هدف اس‌پی‌وی، مقابله با تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده علیه ایران بود که نوعی رویارویی میان اتحادیه اروپا و آمریکا محسوب می شد. در آن ساز و کار قرار بود شرکت های اروپایی بدون نگرانی از تحریم‌های آمریکایی با ایران معامله کرده و در مقابل هم پول ایران را به یورو تحویل دهند. اما اینستکس فقط یک ساز و کار مالی برای تسویه حساب است و تحریم‌های آمریکایی را اساس کار خود قرار داده است و در حال حاضر فقط شامل کالاهای بشردوستانه یعنی مواد غذایی، دارو یا همان کالاهای غیرتحریمی است که اوفک یا سازمان کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز آن را قبلا داده بود. در سازوکار جدید قرار نیست پولی به ایران داده شود و نفتی نیز از ایران خریداری نمی‌شود.
فقدان بانک میزبان برای تضمین اعتبار: در اس‌پی‌وی قرار بود یک بانک معتبر یا موسسه مالی، میزبان سازوکار ویژه مالی باشد. اما در اینستکس، هیچ بانک اروپایی تضمین کننده مبادلات نخواهد بود.

 واکنش ایران:
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در توئیتی نوشت: ایران از اینستکس- گام بسیار پرتاخیر اول- در اجرای تعهدات ماه مه 2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ این توافقنامه با تضمین بهره مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم‌های غیرقانونی آمریکا استقبال می کند. ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم. به طور کلی جریان های اصولگرا، دیدگاه خوش بینانه‌ای به این سازوکار ندارند و آن را در راستای اعمال تحریم های اولیه و ثانویه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران می دانند. اما جریان‌های اعتدالی و اصلاح‌طلب، دیدگاه خوش بینانه‌ای به این سازو کار دارند.

 واکنش آمریکا:
کاخ سفید و محافل سیاسی در آمریکا موضع محتاطانه‌ای درباره این سازوکار اعلام کرده اند. به طور کلی به نظر می‌رسد انگلیس، آلمان و فرانسه در اینستکس با آمریکا زاویه پیدا نکنند، زیرا در همان بیانیه اشاره کرده اند که دارو و غذا را محور کار قرار داده اند و از تحریم ها تخطی نمی کند. به گفته هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، این مکانیزم، تنها مبادلاتی را پوشش خواهد داد که توسط آمریکا تحریم نشده اند و فعلا در خصوص کالاهای تحریمی تغییری ایجاد نشده است.

 واکنش شرکت‌های اروپایی:
بسیاری از شرکت‌های کوچک و بزرگ اروپایی با تردید به این پدیده می‌نگرند. به نوشته نشریه آمریکایی وال استریت ژورنال، به طور کلی شرکت های بزرگ اروپایی اعلام کرده اند که حتی در صورت عملیاتی شدن این کانال مالی، تمایلی به فعالیت اقتصادی در ایران ندارند وخطر بازگشت به ایران و مشمول تحریم‌های آمریکا بودن را نخواهند پذیرفت. به عنوان مثال، پاتریک پویانه، مدیر اجرایی توتال فرانسه گفته بود: «با وجود راهکارهای اتحادیه اروپا برای استمرار معاملات با ایران، نمی‌توانیم در این کشور فعالیت کنیم، زیرا ممکن است از معاملات با آمریکا محروم شویم.»

منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.
پژوهش خبری // تهمینه بختیاری