صنعت آبزی پروری گیلان 4 دهه روی دور تولید

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ گوشی تلفن را برمی دارَد ، بر خلاف سن و سالش صدای سَر ِحالی دارد ، وقتی تلفنی درباره تجربه کاری اش می پرسم و از او می خواهم از گذشته های کاری اش برایم بگوید ، اندکی مکث می کند و می گوید : آنوقت ها با الان خیلی فرق داشت ؛ حالا اوضاع خیلی بهتر شده است.
کسی که آن طرف خط تلفن ، در مورد تغییر و تحولات حوزه کاری اش با من صحبت می کند ،  دکتر رجبی ، دامپزشک 77 ساله ای است که از سال 47 با ورود به شیلات ایران پا به عرصه آبزی پروری گذاشت و در سال 49 هم به عنوان مدیر قسمت ِ پرورش ِماهی ِ تنها واحد ِ پرورش ِ ماهیان ِ گرمابی آن زمان ِ گیلان ، مشغول به کار شد.
این دامپزشک که در حوزه آبزی پروری مویی سپید کرده ، عضویت در هیات مدیره و مدیرعاملی این شرکت آبزی پروری را هم در کارنامه خود دارد. 
آقای دکتر رجبی می گوید : پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ، آبزی پروری در گیلان فقط در یک شرکت دولتی که از برخی از آبگیرها و آب بندان های گیلان برای پرورش ماهی استفاده می کرد ، انجام می شد ؛ شرکتی که سالانه فقط حدود هزار تن ماهی گرمابی در 8 هکتار آبگیر پرورش می داد.
وی که هنوز هم دستی بر آتش آبزی پروری دارد و هر از چند گاهی برای مشاوره به چند استخر پرورش ماهی سر می زند ، اذعان دارد که در 4 دهه گذشته پیشرفت های خوبی در زمینه آبزی پروری که در آن زمان فقط توسط افراد متخصص دامپزشکی ، کارشناسان شیلات و برخی کارشناسان خارجی انجام می شد ، داشته ایم ؛ بطوریکه تقریبا بیشتر گونه های پرورشی ماهی در مناطق مختلف استان تولید می شود. 

این دامپزشک 77 ساله که در یک داروخانه دامپزشکی مشغول به کار است می گوید : حالا خیلی ها از جمله کشاورزان که حتی دانش فنی آبزی پروری هم ندارند ، روی این کار به عنوان یک شغل جانبی حساب باز کرده اند و تجربی ، کار بلد شده اند.
مدیر کل شیلات گیلان هم با این پیشکسوت آبزی پروری استان هم عقیده است و می گوید : در سال های آغازین پیروزی انقلاب ، میزان تولید آبزیان پرورشی در گیلان فقط به حدود 2 هزار تن ماهی گرمابی خلاصه می شد این در حالی است که در حال حاضر سالانه 53 هزار تن انواع ماهی پرورشی از جمله گرم آبی ، سردآبی ، خاویاری ، مولد ، زینتی و قرمز در گیلان تولید می شود.  
اسحاق شعبانی افزود : صنعت آبزی پروری در گیلان برای حدود 6 هزار نفر مستقیم و 18 هزار نفر هم غیر مستقیم، شغل ایجاد کرده است اما در اوایل انقلاب ، این صنعت برای فقط 100 نفر مستقیم و 400 نفر هم غیر مستقیم شغل ایجاد کرده بود.

گردشی در مزارع ماهیان پرورشی گرم و سرد آبی گیلان، در گذرگاه تونل زمان
مدیرکل شیلات گیلان گذری بر مزارع پرورش ماهیان گرم آبی گیلان دارد و می گوید : سالانه حدود 47 هزار تن ماهی گرم آبی در5 هزار و 844 مزرعه یا استخر پرورش ماهی گیلان تولید می شود که این مقدار تولید، گیلان را پس از استان های مازندران و خوزستان ، در جایگاه سوم تولید این گونه از ماهیان در کشور قرار داده است. 
اسحاق شعبانی فیتوفاک ، کپور ، آمور و بیگ هِد را از مهمترین گونه های ماهیان گرم آبی برشمرد که در استان پرورش داده می شوند.
وی می گوید : علاوه بر این در 160 هزار مترمربع استخر گیلان هم حدود 5 هزار تن انواع ماهی سرد آبی از جمله قزل آلا و آزاد پرورش داده می شود که این گونه از ماهیان تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هیچ سهمی از سبد تولیدات آبزیان استان نداشتند. 
به گفته مدیرکل شیلات گیلان در حال حاضر در هر هکتار استخر خاکی، بطور متراکم بیش از 12 تن ماهی کپور تولید می شود در حالی که در اوایل انقلاب میزان تولید آن 2 تا 3 تن در هر هکتار بود.

آنطور که اسحاق شعبانی می گوید : با توجه به اینکه اغلب استخرهای پرورش ماهی در استان حدود 2 هکتار است با یک حساب سرانگشتی می توان دریافت که این بهره برداران با تولید سالانه حدود 8 تن ماهی حدود 30 میلیون تومان در آمد کسب می کنند.
تقی شمسی پور یکی از آبزی پرورانی است که در روستای قلعه رودخان شهرستان فومن از آب و هوای کوهستان برای پرورش ماهی قزل آلا استفاده بهینه کرده و توانسته میزان تولید ماهی را از 15 تن در 20 سال پیش به 70 تن در حال حاضر برساند و نیاز برخی از استخرهای پرورش این گونه ماهیان را با تکثیر و تولید  سالانه 2 و نیم میلیون قطعه بچه ماهی قزل آلا رفع کند.
وي می گوید : با استفاده از تسهیلات شیلات ، خرید و بکارگیری تجهیزات روز و رعایت اصول فنی پرورش در 20 سال گذشته ، توانسته به این موفقیت دست یابد.
مشهدی محمد رضای 70 ساله هم که 34 سال پیش، آبزی پروری را با پرروش 2 تن ماهی گرمابی در یک استخر سه  هکتاری شروع کرده ، حالا توانسته کارش را در 6 هکتار مزرعه با تولید بیش از 7 تن ماهی گرم آبی توسعه دهد.
وي  می گوید : آبزی پروری را تجربی آموخته و با این کار برای چند نفر شغل دست و پا کرده است. 

افزایش 16 برابری سرانه مصرف ماهی از دیروز تا امروز 
مدیرکل شیلات گیلان میزان مصرف سرانه ماهی در گیلان در 40 سال پیش را یک کیلو گرم اعلام کرد و گفت: سرانه مصرف ماهی در گیلان در حال حاضر 16کیلو گرم است که 5 کیلوگرم بیشتر از میانگین کشوری است. 
آقای اسحاق شعبانی معتقد است یکی از دلایل مهم افزایش سرانه مصرف ماهی در گیلان نسبت به 4 دهه گذشته ، رونق تولید و پایین بودن قیمت ماهیان گرم آبی و سردآبی پرورشی ، نسبت به ماهیان صید شده از دریاست که باعث افزایش توان خرید مردم و رغبت آنان به مصرف ماهی شده است. 
وی در این باره مثالی زد و گفت : قیمت هر کیلو گرم ماهی فیتوفاک که بیشترین میزان تولید ماهیان گرم آبی را به خود اختصاص داده 12 هزار تومان و هر کیلو گرم ماهی قزل آلا هم که از گونه ماهیان سردآبی است 25 هزار تومان است ؛ در حالی که هر کیلوگرم ماهی سفید صید شده از دریا در بازارهای گیلان ، به طور میانگین حدود 50 هزار تومان فروخته می شود.
مدیرکل شیلات گیلان توسعه آبزی پروری را یکی از راهکارهای حفظ ذخایر ماهیان خزر هم می داند و می گوید : چون ماهیان پرورشی در گیلان ، غرفه های بیشتری از بازار شیلات این استان را پر می کند ، فشار صید از دریا هم برای تامین سبد ماهی مصرفی گیلانی ها کم می شود.

گفتگو با تعدادی از شهروندان هم حکایت از این موضوع دارد.
آنان می گویند : در گذشته برای اینکه ماهی تازه مصرف کنند، یا باید منتظر فصل صید از دریا می ماندند و یا اینکه به مقدار کم ِصید ماهیان رودخانه، بسنده کنند. 
خدیجه خانم 67 ساله یکی از شهروندانی است که این موضوع را تایید می کند و می گوید : خدا را شکر اینقدر ماهی  پرورشی زیاد شده که همیشه در دسترس است؛ بطوریکه در هر فصل و هر زمان از روز که به فروشگاه های عرضه محصولات پروتئینی مراجعه کنم، در حوضچه های پلاستکی کوچک، ماهی زنده دارند و ماهی تازه می خرم.  
خیلی از شهروندان هم می گویند : برای تهیه ماهی به استخرهای پرورش ماهی می روند و ماهی تازه می خرند. 
اگرچه زمستان است و گردشگران کمتر به گیلان می آیند اما حبیب آقا که اغلب عصرها با وانت پر از ماهی استخرش ، کمی پایین تر از پایانه مسافربری اتراق می کند می گوید : بسیاری از مسافران، بویژه مسافران اتوبوس ها ، از او ماهی تازه که از استخرش برداشت می کند، می خرند و با خود سوغات می برند.

وقتی حوضچه های فلزی، فتیله مقدار تولید در سطح کوچک را بالا می کشد. 
آنطور که معاون آبزی پروری شیلات گیلان می گوید : از سال  95 فناوری و شیوه جدید پرورش ماهی  به بهره برداران معرفی شده است که در این شیوه به جای پهنه های طبیعی آب و استخرهای خاکی، از حوضچه های فلزی در ابعاد 30، 60 و90 مترمکعب که قابلیت نصب در حیاط خانه های روستایی را دارد، استفاده می شود.
احمد قناعت پرست زود بازده بودن، کاهش30 درصدی آمار تلفات، تامین نیاز آبی کمتر، امکان غذادهی کیفی، برداشت راحت تر و دسترسی آسان و در نهایت مدیریت و کنترل فرآیند پرورش را از مهمترین مزایای این شیوه اعلام کرد و افزود : بخش خصوصی با استفاده از این شیوه و مشاوره کارشناسان شیلات و با خرید و نصب 400 حوضچه فلزی توانسته 600 تن به ظرفیت پرورش ماهیان گرم آبی در گیلان بیفزاید.
برای اینکه پرورش ماهی متراکم در این سازه های جدید را از نزدیک ببینم ، راهی روستای شِکرپَس ِ املش شدم .
روح الله دیباوند 35 ساله که از  4 سال پیش پرورش ماهی را شروع کرده ، در کنار پرورش ماهی گرم آبی از پارسال، با نصب 2 حوضچه فلزی و  رهاسازی 4 هزار قطعه بچه ماهی قزل آلا ، پا به عرصه پرورش ماهیان سرد آبی هم گذاشته است.  
وی افزود : با این روش ، ماهی بیشتری در فضای کوچک  تولید می کنم .
این فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مهندسی آب با این توضیح که بطور معمول برای پرورش ماهیان سردآبی باید از آب چاه یا چشمه که کیفیت بالایی دارد، استفاده شود گفت : با هدایت آب حوضچه های فلزی پرورش قزل آلا به استخر ماهیان گرمابی ، یک تیر و دو نشان می زنم و از آب، استفاده بهینه می کنم. 
آنطور که  روح الله دیباوند می گوید : با شیوه پرورش متراکم در دو حوضچه فلزی اش ، سالانه 3 و نیم تن ماهی سرد آبی و از استخر خاکی هم 5 تن ماهی گرم آبی برداشت می کند.

مروارید سیاه خزر در مزارع پرورشی گیلان ؛ دستاورد دیگر انقلاب در حوزه شیلات
معاون آبزی پروری شیلات گیلان در این باره گفت : در ابتدای انقلاب هیچ مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور و در گیلان وجود نداشت اما در حال حاضر 41 مزرعه معادل 40 درصد از 100 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری کشور در گیلان قرار دارد.
احمد قناعت پرست افزود : ظرفیت تولید گوشت ماهیان خاویاری در مزارع پرورشی گیلان را هزار و 290 تن و ظرفیت تولید خاویار پرورشی را 13 تن اعلام کرد.
با امیرمحمد هادی پور که 7 سال است در کنار پرورش ماهیان گرم آبی و سرد آبی ، ماهی خاویاری هم پرورش می دهد ، هم صحبت می شوم.
او که از تسهیلات دولتی برای توسعه آبزی پروری استفاده کرده می گوید : در هر دوره 3 ساله حدود 20 تن گوشت ماهی خاویاری برداشت می کنم.
برخی از پرورش دهندگان ماهی خاویاری اگرچه در آمد نسبتا خوبی از گوشت ماهی خاویاری کسب می کنند اما اعلام کردند مقدار محدودی خاویار برداشت کرده اند و چند سالی طول می کشد تا مروارید سیاه خزر در استخرهای شان خودنمایی کند و به توجیه اقتصادی برسد. 

دستی بر آتش پرورش ماهیان آکواریومی و ماهی قرمز عید ایرانی ها 
معاون آبزی پروری شیلات گیلان می گوید : اگر چه این استان با تولید 3 میلیون قطعه ماهی زینتی، بعد از استان اصفهان ، مقام دوم تولید این گونه ماهیان را در کشور دارد اما در زمینه تولید ماهی قرمز یا " گَـُلد فیش " توانسته گوی سبقت را از دیگر استان ها بـِرُبایـَد و با تولید سالانه حدود 35 میلیون قطعه ماهی قرمز، در جایگاه نخست تولید این گونه از ماهیان پرورشی در کشور قرار بگیرد. 
احمد قناعت پرست با بیان اینکه پرورش ماهی قرمز از حدود 40 سال پیش به صورت فعالیت جانبی در کنار پرورش ماهیان گرمابی ، در گیلان آغاز شد گفت : آبزی پروران گیلان در 450 پهنه استخر کوچک و بزرگ به وسعت 200هکتار ، ماهی قرمز پرورش داده و روانه بازار می کنند.
با  ولي منفرد یکی از آبزی پروران قدیمی گیلان که از 35 سال پیش در روستای چوبه شهرستان صومعه سرا ماهی پرورش می دهد، صحبت می کنم.
این پرورش دهنده نمونه کشور افزون بر موفقیت در تولید ماهیان گرمابی ، یکی از پرورش دهندگان موفق ماهی قرمز در کشور است و در کنار تولید سالانه 100 تن ماهی گرمابی ، یک میلیون قطعه ماهی قرمز هم تولید و اواخر هر سال روانه بازارهای عیدانه کشور می کند. 
ولي منفرد می گوید : علاوه بر تامین نیاز داخل ، ماهیان گرمابی پرورشی اش را به عراق هم صادر می کند. 

پرورش ماهی در قفس های دریایی گامی نو برای رونق صنعت آبزی پروری 
رییس اداره تولید و پرورش شیلات استان، پرورش ماهی در قفس در دریای خزر را یکی دیگر از دستاوردهای شیلات پس از پیروزی انقلاب اسلامی می داند که در سال های اخیر کلید خورده است؛ شیوه ای که برای جبران کمبود زمین ، محدودیت منابع آبی ، استفاده بهینه از آب دریا و کیفیت و طعم بهتر گوشت ماهی کاربرد دارد.
حمیدرضا تقی نصیری با بیان اینکه در حال حاضر 14 قفس دریایی با ظرفیت هزار و 100 تن برای پرورش ماهی به دریا انداخته شده است افزود : اگرچه در حال حاضر سهم قفس های دریایی پرورش ماهی از سبد تولید سالانه آبزیان، حدود 500 تن گوشت ماهی است اما با وجود این سهم کم 20 درصد از این ماهیان به  روسیه صادر می شود که 21 هزار دلار ارز عاید کشورمان می کند.
وی از تولید آبزیان غیرخوراکی برای مصارف دارویی در گیلان هم خبر داد و گفت : چند سالی است پرورش زالو و قورباغه در گیلان برای تامین مواد اولیه فرآورده های آرایشی - بهداشتی و درمان سنتی و مکمل در گیلان آغاز شده که علاقمندان زیادی به آن روی آورده اند.
وی می گوید : سالانه 300 هزار قطعه زالو به ارزش 900 میلیون تومان در گیلان برای زالو درمانی تولید می شود و 300 تُن قورباغه هم به ارزش 600 هزار دلار برای تولید لوازم آرایشی و بهداشتی به خارج از کشور صادر می شود. 

رییس اداره تولید و پرورش شیلات استان می گوید : موفقیت های گیلان فقط به آبزی پروری ختم نمی شود و این استان در زمینه تکثیر و رهاسازی 150میلیون قطعه انواع بچه ماهی استخوانی، مقام نخست کشور را از آن خود کرده است در حالی که پیش از انقلاب 3 میلیون قطعه بچه ماهی استخوانی در این استان تکثیر می شد. 
صنعت آبزی پروری در گیلان هر روز دریچه ای تازه به روی بهره برداران از سمت دریا در قفس ، در عمق استخرها و آب بندان و گاهی پای حوضچه های کوچک و حتی آکواریوم های کوچک و بزرگ می گشاید.

صنعتی که در 4 دهه تا این حد توسعه یافته که هم سبد مصرفی خانوارها را از ماهی پر کند و هم فشار بر دریا را کم و برای خیلی ها شغل نان و آب داری دست و پا کند،  بی شک با برنامه ریزی، توجه و حمایت بیشتر ، می تواند بیش از این جان بگیرد و رونق اقتصادی را به دنبال داشته باشد.


* نگارنده : مریم امدادی