ارزآوری ۳۰۰ میلیون دلاری گیاهان دارویی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما از­ وزارت جهاد کشاورزی، ­حسین زینلی گفت: سامانه جامع گیاهان دارویی به منظور توسعه تولید و صادرات این گیاهان به زودی راه اندازی و رونمایی خواهد شد. ما بر اساس تامین نیاز‌های کشور یک برنامه کاربردی و راهبردی کل کشور داریم که به زودی این برنامه در سطح کشور به تفکیک روستا و شهر اعلام خواهد شد.
وی ادامه داد: بر اساس بررسی‌های به عمل آمده و بر مبنای تولیدات کشاورزی مناطق مختلف کشور، ما کشور را قطب بندی کرده ایم و تصمیم بر آن است که هر استان صرفاً روی محصول اختصاصی منطقه خود کار کند یعنی مثلا گل محمدی فقط در کاشان، فارس و کرمان. این برنامه در راستای آن است که در هر استانی یک زنجیره ارزش (تولید، فرآوری، تحقیقات دانشگاهی و...) ایجاد کنیم و بر آن هستیم که در هر استانی تمام زنجیر ارزش آن گیاه دارویی خاص تامین شود.
زینلی افزود: با هدف تسهیل سرمایه گذاری و رونق تولید، جلساتی با محوریت وزارت جهاد کشاورزی و با حضور نمایندگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور بررسی نیاز‌های اساسی کشور در حوزه محصولات غذایی و دارویی و تشکیل شده است.
وی گفت: برآورد‌ها نشان می‌دهد ۸۵ درصد گیاهان دارویی که در کشور ما مصرف می‌شود، قابلیت کشت، تولید و توسعه را در داخل دارد و بر این مبنا برنامه ریزی کرده ایم که در سال آینده ۷۵ درصد از میزان را از طریق تولید داخلی کشور تامین کنیم.

همگرایی «جهاد کشاورزی»، «بهداشت و درمان» و «صنعت، معدن و تجارت» برای رونق اقتصادی بخش کشاورزی
زینلی تاکید کرد: این برنامه ریزی‌ها و هماهنگی‌ها علاوه بر ستاد گیاهان دارویی نهاد ریاست جمهوری (به دبیری وزارت جهاد کشاورزی) در کمیته‌های مختلفی از جمله کمیته سیاستگذاری که زیر نظر معاونت علمی ریاست جمهوری و تحت مدیریت اقای­عصاره یا کمیته‌ای در وزارت بهداشت با حضور وزارت جهاد کشاورزی صورت پذیرفته که تصمیمات با رویکرد رونق اقتصادی در بخش کشاورزی انجام می‌شود.
وی افزود: این همگرایی برای نخستین بار­­اتفاق می‌افتد و ما امیدواریم که با همکاری این ۴ بخش (۳ وزارت مذکور و بخش خصوصی) سال آینده بتوانیم تحولی جدی در بخش گیاهان دارویی کشورداشته باشیم و این را من نوید می‌دهم که ان شااله در سال آینده ما ۱۰۰ درصد شاهد تامین نیاز ملی کشور همراه با تولید محصول با کیفیت و صادرات خوب خواهیم داشت.

ممنوعیت واردات گیاهان دارویی از سال آینده
مجری طرح ملی گیاهان دارویی در ادامه سخنان خود، گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی مصداق بارز پدافند غیر عامل در کشور دانست و گفت: در راستای تقویت تولید داخلی، ما از سال آینده در زمینه واردات گیاهان دارویی (مواد اولیه یا فرآوری شده) به شدت سخت گیری خواهیم کرد مگر اینکه تولید آن محصول گیاه دارویی را در داخل کشور نداشته باشیم. وی یادآور شد: ما این موضوع را به کارخانجات اعلام کرده ایم و الان هم اعلام رسمی می‌کنم. در این راستا بر اساس برنامه ریزی‌های به عمل آمده، جلساتی هم با واحد‌های صنعتی بزرگ فرآوری محصولات کشاورزی و گیاهان دارویی، کارخانجات دارویی تشکیل خواهد شد تا برنامه «کشاورزی مبتنی بر قرارداد» را عملیاتی کنیم.
زینلی گفت: در حوزه تولید گیاهان دارویی، در مرحله نخست­هدف اول تامین نیاز داخلی و سپس چشم انداز صادراتی آنهاست. از این رو فرایند تولید و فرآوری ان‌ها باید اصلاح شود.
وی ضمن انتقاد از هزینه شدن ذخایر ارزی کشور برای واردات گیاهان دارویی گفت: ارزی که با این سختی به دست می‌آوریم را نباید به این راحتی از دست بدهیم، در صورتی که امکان عدم هزینه آن و در عین حال بهره گیری از توان داخلی و تقویت تولید ملی را داریم.
زینلی تاکید کرد: این دستورالعمل در خصوص محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارد، در داخل کشور تولید نداریم یا گیاهانی که در اثر حوادث غیر مترقبه یا مخاطرات جوی دچار مشکل شوند، عملیاتی نمی‌شود.

عدم واردات گیاهان دارویی به منزله تحمیل فشار به مردم و مصرف کنندگان نیست
وی عدم واردات گیاهان دارویی را به منزله تحمیل فشار به مردم و مصرف کنندگان ندانست و افزود: قیمت داخلی باید در حد متعادل بین المللی و یا زیر قیمت بین المللی باشد، اما اگر کاهش تولید یا هرگونه مباحثی دیگر باعث افزایش قیمت داخلی شود که باعث فشار بر مصرف کننده و یا سرمایه گذار واحد‌های صنعتی و نهایتاً موجب افزایش قیمت شود، اجازه واردات داده خواهد شد؛ بنابراین این موضوع یک فرصت جدی و مناسب برای تقویت توان و رونق هدفمند بخش کشاورزی و همچنین واحد‌های صنایع تبدیلی کشاورزی و کارخانجات تولید دارو‌های گیاهی است.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی تعداد گونه‌هایی که به کشور وارد می‌شود (مثل هل، دارچین و زنجبیل) را حدود ۳۰ گونه اعلام کرد و گفت: از ۸۰۰۰ گونه گیاهی شناخته شده، ۱۷۲۸ گونه گیاهی بومی و اندمیک ایران که از این تعداد ۴۰ الی ۵۰ گیاه دارویی پر مصرف در داخل کشور داریم و ۲۲۰ گونه گیاهی کلاً در عطاری‌ها و طب سنتی استفاده می‌شود. ۱۹۰ گونه نیز در داخل کشور و مراتع طبیعی به صورت وحشی تولید می‌شود که تولید برخی از این نوع گیاهان که فاقد مزیت نسبی است، صرفاً به صورت گلخانه‌ای موافقت می‌شود.

میزان تحقق برنامه‌های این مرکز طی سالجاری فراتر از ۱۰۰ درصد است
وی میزان تحقق برنامه‌های کوتاه مدت طرح ملی گیاهان دارویی طی سال ۹۷ را بالاتر از ۱۰۰ درصد دانست و افزود: افزایش سطح زیر کشت گل محمدی در کشور به عنوان یک محصول با نیاز آبی کم و ارزش اقتصادی و صادراتی بالا، بیش از ۲۰۰ درصد به نسبت سال گذشته بوده است و باغات گل محمدی طی سال جاری ۲۰۰۰ هکتار افزایش داشته اند.
وی اضافه کرد: ان­شاءالله در فصل بهار هم حدود ۲۰۰۰ هکتار توسعه کشت گل محمدی خواهیم داشت.
زینلی گفت: همچنین براساس این برنامه، ۲۵۰۰ هکتار توسعه کشت زعفران داشته ایم که در سطح ۳۱۰۰ هکتار عملیاتی شده است.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی در ادامه در خصوص کشت پاییزه اظهار داشت: تولید سیاه دانه، تخم شربتی، گیاهان اساسی مثل گشنیز، خار مریم، آویشن، گل گاو زبان و... از اولویت‌های مد نظر این برنامه است.

حمایت ویژه از کشت گیاهان دارویی بومی ایران
وی برندسازی و برنامه ریزی جهت سودآوری و ارز آوری بیشتر گیاهان دارویی بومی ایران را بخش دیگری از این برنامه دانست و افزود: بازار خارجی برای فروش محصول مهیا شده است و ما از کشت برخی محصولات مثل ثعلب، قارچ ترافل، کتیرا و آویشن شیرازی در مراتع و مزرعه حمایت می‌کنیم که به عنوان مثال ما در سال زراعی جاری بالغ بر یک میلیون نشا آویشن شیرازی را برای اولین بار در کشور تهیه و توزیع کرده ایم ­و امیدواریم با توجه به اینکه برخی گونه‌ها مثل آویشن شیرازی در مراتع تهدید می‌شود، بتوانیم گیاهان خود رو و وحشی را هم زراعی کنیم.
زینلی، تقویت بخش کشاورزی از طریق ترویج کاشت محصولات با نیاز آبی پایین و میزان تولید بالا و مزیت نسبی بالا را بخش دیگری از این برنامه دانست و گفت: به عنوان مثال زیره سیاه گیاه بومی (اندمیک) ایران است و دنیا نیز پذیرش آن را دارد و از طرفی نیاز آبی کم و تولید بالایی دارد و در عرض سه ماه در هر هکتار درآمدی حدود ۲۰۰ میلیون تومان دارد.
وی ادامه داد: از گیاهان دارویی اندمیک کشور، علاوه بر زعفران یا آویشن شیرازی و زیره سیاه، می‌توان به موسیر، گل گاوزبان، زیره سبز، حنا و وسمه اشاره کرد که ما طی برنامه‌ای در پی توسعه سطح زیر کشت آن‌ها هستیم و زیر ساخت آن را آماده کرده ایم.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی ضمن اشاره به سیر صعودی صادرات گیاهان دارویی طی سال‌های اخیر خصوصاً صادرات ۲۵۲ میلیون دلاری زعفران طی ۸ ماهه نخست سال جاری گفت: صادرات گشنیز، گل محمدی و انواع صمغ ما را بر آن داشت تا این برنامه را با جدیت بیشتری پیگیری کنیم.

تشکیل کمیته تجارت و راه اندازی سامانه جامع گیاهان دارویی
زینلی با اشاره به ساماندهی حوزه تولید و فروش گیاهان دارویی گفت: به زودی سامانه تولید، توسعه و صادرات و واردات گیاهان دارویی راه اندازی و رونمایی خواهد شد تا بتوانیم فرایند تولید و توزیع از مزرعه تا سفره را رصد کنیم که به نوعی می‌تواند فروش بدون واسطه این محصولات تلقی شود؛ هدف این سامانه و مبنای کار ما ترویج کشاورزی مبتنی بر قرارداد بین کشاورزان، مردم، تجار و کارخانجات است.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی یکی از مهمترین برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی در این حوزه را تشکیل «کمیته تجارت» دانست و گفت: این کمیته با محوریت بخش خصوصی و با حضور بازرگان‌ها تشکیل می‌شود و در این جلسات، اهداف و رسالت اصلی دفتر گیاهان دارویی برای آن‌ها تشریح می‌شود که در راستای تقویت زنجیره ارزش این محصولات برای مصرف داخل یا صادرات، چه کمکی از شما ساخته است و چگونه می‌توانید این را کامل کنید؛ هدف بخش دولتی صرفاً تسهیل گری است.

اولویت در ارائه تسهیلات در راستای تکمیل زنجیره ارزش
زینلی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فرآوری گیاهان دارویی تصریح کرد: ما در احداث واحد‌های کوچک (در اراضی کشاورزی) مشکلی نداریم و مشکلات آن حل شده است. مثل واحد‌های خشک کردن و یا بوجاری کردن، اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در زمینه محصولات حد واسط مشکلاتی وجود دارد؛ محصولاتی که مثلا در کنار بوجاری نیاز به ضد عفونی دارد تا ان‌ها را بتوانیم در کارخانجات مصرف کنیم که در این زمینه نیز برنامه ریزی‌هایی شده است و تصمیم بر آن است تسهیلات به طرح‌هایی داده شود که زنجیره ارزش کامل‌تر شود. یعنی در تخصیص تسهیلات، اولویت را به کشت و یا فراوری گیاهانی خواهیم داد که کمبود داریم و اعتقاد داریم باید در کشور سطح زیر کشت آن‌ها توسعه داده شود تا نیاز داخلی کشور رفع شود.
وی تصریح کرد: ما مهمترین مساله‌ای که داریم تراز تجاری گیاهان دارویی است که الان ۳۰۰ درصد یعنی سه برابر به نفع ماست. ما ۴۵۰ میلیون دلار صادرات داریم و ۱۵۰ میلیون دلار مصرف داخل است و این یعنی سه برابر ارزش افزوده بیشتر داریم. اگر بتوانیم حتی صادرات را در همین حد نگه داریم، اما مصرف داخلی را بیشتر کنیم و واردات را نیز کم کنیم، هم رونق اقتصادی ما بیشتر می‌شود و هم سطح تراز تجاری مثبت‌تر می‌شود. تاکید بیشتر ما براین بحث متمرکز است.

لزوم تحقیقات کاربردی در حوزه گیاهان دارویی
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به بحران آب در کشور گفت: کم آبی آب باعث کاهش عملکرد گیاهان دارویی است و از طرفی هم تحقیقات زیادی در حوزه کشت و تولید گیاهان دارویی انجام نشده است. مشکل ما این است که دانشگاه‌های ما در این حوزه برنامه‌ای ندارند؛ تدریس می‌کنند و دانشجو فارغ التحصیل می‌کنند، تز و پایان نامه و مقاله می‌نویسند، اما همه این‌ها هیچ کمکی به ما در برنامه ریزی، سیاستگذاری و اجرا نمی‌کند. از این رو یکی از برنامه‌های اساسی پیشنهاد موضوعات به منظور تحقیقات عملیاتی و کاربردی و بهره گیری بیشتر ما از این تحقیقات است.

افزایش تولید در واحد سطح بر اساس برنامه ریزی
وی افزود: سال زراعی جاری برای اولین بار تسهیلات برای اصلاح خاک پرداخت شد؛ به دلیل فقر خاک و بحران آب باید برای رونق بخش کشاورزی و تقویت اقتصاد خانوار‌های روستایی، به طرف اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت گیاهان دارویی حرکت کنیم. بحمداله در جا‌هایی که آب و کود کافی داشته اند متوسط عملکرد تولید زعفران ۱۰ تا­۱۲ کیلو در هکتار شده است. در برخی مناطق هم کشاورزان توانسته اند ۲۰ و حتی تا ۳۰ کیلو در هکتار برداشت محصول زعفران داشته باشند. این نشان دهنده این است که ما بر اساس مصرف نهاده‌ها و برنامه ریزی و مراقبتی که داریم می‌توانیم افزایش تولید در هکتار را داشته باشیم.

در صورت تخصیص اعتبارات، صادر کننده اول خاورمیانه خواهیم شد
حسین زینلی صادرات گیاهان دارویی در ۸ ماهه نخست سال جاری را ۳۰۰ میلیون دلار اعلام کرد و گفت: ما در داخل کشور پتانسیل خوبی برای افزایش این مقدار داریم و برای بالفعل شدن این پتانسیل باید برنامه‌ای راهبردی و عملیاتی داشت. تهیه، تدوین و نظارت بر حسن اجرای این برنامه، نیازمند تخصیص اعتبارات است که متاسفانه تا کنون عملگرایی خاصی در آن ندیده ایم. اگر به این طرح توجه شود و طی چند سال آینده، تخصیص اعتبارات و بودجه مناسبی برای گیاهان دارویی داشته باشیم و همچنین بتوانیم این حلقه‌ها را بهم وصل کنیم، مسلما در ­دو سال آینده می‌توانیم به راحتی صادر کننده اول خاورمیانه باشیم.