زلزله؛ از خیال تا واقعیت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کرمانشاه؛
۲۱ آبان ماه سال ۱۳۹۶، ساعت ۲۱:۴۸ دقیقه یکشنبه شب زمین در ازگله و سرپل ذهاب بدجوری به خود لرزید...
سقف خانه‌ها فرو ریخت، عزیزانی در زیر آوار ماندند، دل‌های زیادی شکسته شد، خانواده‌های بسیاری داغدار و عده زیادی بی خانه و کاشانه شدند بطوریکه زخم زلزله هنوز هم بر تن و جان مردم این دیار التیام نیافته است.
هم اکنون پس از گذشت ۱۳ ماه از آن زمان از ۱۰۴ هزار خانه تخریبی و تعمیری در مناطق زلزله زده، کار بازسازی ۷۰ هزار خانه شهری و روستایی به اتمام رسیده و در همین رابطه مسئولان امر نوید اتمام بازسازی را در شهریور ماه سال آینده می‌دهند.
اگر چه کار بازسازی دیر یا زود به اتمام می‌رسد، اما هراس زلزله تا سال‌ها در دل مردم باقی خواهد ماند بخصوص وقتی پس لرزه‌هایی نسبتا شدید دل مردم را دوباره می‌لرزاند.
وقوع زلزله‌ها و پس لرزه‌های فراوان در طول یکسال اخیر علاوه بر ایجاد دلهره و اضطراب سبب بروز شایعات و حرف و حدیث‌های فراوانی در بین عموم شده از شایعه غیر طبیعی بودن زلزله، تا ریختن یخ در شکاف و گسل‌های ازگله، رویت نور و صدا‌های مختلف از زمین، شایعه وقوع زلزله‌های ۷ ریشتری.

برای پاسخ به این سوالات و سوالاتی از این دست سراغ پروفسور مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه بین المللی زلزله و فرهنگستان علوم رفتم.
این استاد برجسته زلزله شناسی نزدیک به ۲ ماه در مناطق زلزله زده کرمانشاه حضورداشته و هنوز هم در حال مطالعه و بررسی گسل‌ها و زلزله‌های منطقه است.

زلزله ۷.۳ ریشتری کرمانشاه پدیده‌ای شناخته شده و طبیعی بود
از او در خصوص طبیعی یا غیرطبیعی بودن زلزله ۷.۳ ریشتری و زلزله‌های بعدی سوال کردم که او در پاسخ گفت: زلزله ۷.۳ ریشتری ۲۱ آبان ماه درعمق ۲۰ کیلومتری و در «پی سنگ» منطقه اتفاق افتاده و این عمقی است که به هیچ عنوان بشر به آن دسترسی ندارد و مراکز لرزه نگاری و تحقیقاتی در سراسر دنیا اطلاعات ناشی از امواج این زلزله را ثبت و ضبط کرده اند.
وی با بیان اینکه این اتفاق یک پدیده کاملا شناخته شده و طبیعی است، افزود: هیچ دانشمندی در دنیا در خصوص طبیعی بودن آن تردید ندارد.
استاد زارع با بیان اینکه رخداد زلزله هیچگاه با بمباران گسل‌ها اتفاق نمی‌افتد، اظهار داشت: در بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در پایان جنگ دوم جهانی در سال ۱۹۴۵ میلادی علی رغم اینکه ژاپن کشور زلزله خیزی است، اما هیچ مرکز لرزه نگاری در دنیا هیچ زمین لرزه‌ای را در آن منطقه ثبت نکرد.
این پژوهشگر زلزله به شکاف‌های پدید آمده در برخی از مناطق زلزله زده کرمانشاه از جمله منطقه مله کبود سرپل ذهاب اشاره کرد و گفت: گسل اصلی زلزله در عمق ۲۰ کیلومتری زمین بوده که هیچگاه به سطح زمین نرسیده اماهمه زلزله‌ها با بزرگی ۷ ریشتر این چنین آثار سطحی از خود به جای می‌گذارند.

دستگاه‌های لرزه نگاری بعد از وقوع زلزله ۷.۳ ریشتری در آن شب هولناک تا به امروز بیش از ۶ هزار و ۲۰۰ مورد لرزش را به ثبت رسانده اند بطوریکه ۱۴ مورد ازاین لرزه‌ها بزرگایی بیش از ۵ ریشتر داشته اند.
دکتر زارع در خصوص این حجم از لرزه‌های اتفاق افتاده در منطقه گفت: وقتی یک زمین لرزه با قدرت ۷.۳ ریشتر اتفاق می‌افتد انتظار می‌رود بعد از آن چند پس لرزه با بزرگی ۶ ریشتر، تعدادی پس لرزه با بزرگی ۵ ریشتر و همچنین تعداد زیادی پس لرزه با بزرگای ۴ یا ۳ و یا کمتر اتفاق بیفتد.
اما این زلزله از آن جهت حائز اهمیت است تاکنون پس لرزه بالای ۶ ریشتر در گسل فعال شده، ازگله نداشته است.
با این وجود در ۳۱ تیرماه و ۴ شهریورماه امسال شاهد وقوع دو زلزله نسبتا بزرگ 5.9  ریشتری و در ۴ آذر نیز شاهد یک زلزله شدید 6.4 ریشتری بودیم.
استاد زارع می‌گوید: شواهد و دلایل علمی نشان می‌دهد این زلزله‌ها با آن صفحه‌ای که زلزله ۲۱ آبان ۹۶ در آن اتفاق افتاد مرتبط نبوده است زیرا زمانی می‌توانیم بگوییم پس لرزه‌ای رخ داده که بر روی صفحه و گسل اصلی اتفاق افتاده باشد، بنابراین این زلزله‌ها را نمی‌توانیم پس لرزه زلزله ۲۱ آبان بنامیم.
این استاد دانشگاه با تشبیه این اتفاقات به بازی دمینو افزود: بر اثر حرکت گسلی افقی در ۲۱ آبان ۹۶ یک سری گسل قائم بصورت اتفاقات ثانویه به لرزه در آمده است.
همچنین در خصوص الگوی پیش بینی اتفاقات زمین لرزه گفت: آن چیزی که انتظار می‌رود و ما محاسبه کرده ایم تا دو سال آینده با تعدادی زلزله با بزرگای در حدود ۶ ریشتر روبرو خواهیم شد یا اینکه حجم زیادی زلزله کوچک اتفاق می‌افتد و مسئله اصلی این است که که آن انرژی که در صفحات وگسل‌های آنجا تحریک شده باید آنقدر تخلیه شود تا منطقه به یک آرامش نسبی برسد.
از دکتر زارع در خصوص ارتباط زلزله ۲۱ آبان ازگله، سرپل ذهاب با زلزله‌های دیگر نقاط ایران پرسیدم او گفت: برقراری ارتباط مستقیم بین زلزله ۷.۳ ریشتری ۲۱ آبان ۹۶ با زلزله‌هایی که بعد از آن در کرمان، مازندران، گیلان، تهران و سایر نقاط ایران اتفاق افتاده کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است، اما این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که تعداد رخداد‌های زمین لرزه بعد از آن زلزله در کشور به یکباره زیاد شده است و به نظر می‌رسد یک انتقال تنش بین حوزه‌های زمین ساختی ایران اتفاق افتاده است.
در پایان هم از دکتر زارع در خصوص نور و صدا‌های ناشی از زلزله که بیشتر مردمان مناطق زلزله زده آن‌ها را مشاهده کردند سوال کردم و او در پاسخ گفت: درست چند ثانیه قبل از وقوع زلزله و چند ثانیه بعد از وقوع آن در محل وقوع نوری از زمین ساطع می‌شود که این نور یک پدیده کاملا شناخته شده است که بر اثر آزاد شدن گاز‌های محبوس شده در لایه‌های پایین زمین و ترکیب و اشتعال آن با هوا ایجاد می‌شود و پدیده‌ای طبیعی است.
وی افزود: از طرفی بسیاری از مردم آنرا بصورت رعد و برق می‌بینند و گاهی فکر می‌کنند آتشفشان اتفاق افتاده است، صدای زلزله هم مربوط می‌شود به صدای اشتعال و انفجار ناشی از آن گاز‌ها و یا صدای شکسته شدن سنگ‌ها و یا جابجایی صفحه‌های زمین.
در پایان باید خاطر نشان ساخت: زلزله پدیده‌ای کاملا طبیعی است و در هر جایی که گسل‌ها و شکستگی‌های پوسته زمین فعال باشد امکان وقوع آن است و از آنجا که کشور عزیزمان ایران در یکی از مناطق زلزله خیز دنیا واقع شده و هر زمان باید انتظار وقوع آنرا داشته باشیم مهم است که فهم و دانش مان را نسبت به زلزله بالا ببریم، سازه هایمان را محکم‌تر بسازیم و در حین وقوع زلزله بهترین و امن‌ترین مکان را برای در امان ماندن انتخاب کرده و بعد ازآن اخبار و وقایع را از رسانه‌های معتبر پیگیر شویم.
*گزارشگر: محمد کرمی