ریشه های رشد ملی گرایی در ژاپن

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، دولت ژاپن پس از اعلام افزایش تدریجی بودجه نظامی این کشور در 5 سال آینده، سه شنبه گذشته اعلام کرد:
"در راستای تقویت قدرت نظامی خود دستورالعمل های دفاعی جدیدی را شامل نوسازی ناو بالگرد و خرید 147 فروند جنگنده اف -35 را برای سال جدید میلادی تصویب کرده است."
این دستورالعمل ها با تاکید شینزوآبه نخست وزیر ژاپن بر گسترش نقش و توان نظامی این کشور به تصویب کابینه رسید. این در حالی است که مخالفان این طرح مي گويند داشتن هرگونه ناوهواپیما بر یا بالگرد بر، قانون اساسی ژاپن را نقض می کند،قوانيني که این کشور را از داشتن ارتش منع کرده است.

طرح مساله
در سالهای اخیر با تاکید شینزوآبه نخست وزیر ژاپن برای اصلاح قانون اساسی بخصوص بند نهم آن با هدف داشتن ارتش قدرتمند ، موضوع احیای مجدد ناسیونالیسم نيز از سوی حزب حاکم لیبرال دمکرات ژاپن را به طور جدی پی گیری می شود.آبه که از سال 2012 در ژاپن قدرت را در اختیار دارد مهمترین هدف حزب حاکم را تلاش برای اصلاح قانون اساسی اعلام و سال 2020 را زمان برگزاری همه پرسی آن اعلام کرده است .
بدون تردید تلاش نخست وزیر ژاپن برای داشتن ارتش قدرتمند از سوی این کشور نیازمند احیای مجدد ناسیونالیسم ژاپنی بخصوص در لایه هایی از جوانان است که خواهان تقویت موقعیت ژاپن همانند دوران گذشته هستند .شینزو آبه که خود را نماد و نماینده این قشر از جامعه ژاپن می داند براین باوراست براساس اصول ملی گرایی ، این کشور به قدرت اقتصادی و ثروت رسیده است و اکنون باید لایه دوم آن یعنی داشتن ارتش قدرتمند نیز کلید بخورد.
حال پرسش اصلي آنست که آیا ژاپن درصدد احیای دوران گذشته خود بخصوص کشورگشایی و قدرت طلبی منطقه ای و بین المللی است؟و يا آنکه ناسیونالیسم ژاپنی تا چه اندازه می تواند به استقلال رای این کشور در برابر آمریکا کمک کند ؟
در اينجا مي توان اين فرض را مطرح کرد که ژاپن ادامه حمایتهای نظامی و امنیتی آمریکا از آن کشور را حقارت آمیز می داند و به سمت استقلال امنیتی در حال حرکت است .
ناسیونالیسم ژاپنی اگر چه سابقه خوبی در این کشور ندارد اما زمانی رشد می کند که احساس سلطه طلبی از سوی قدرت های بین المللی یا منطقه ای، بخشی از جامعه ژاپن را نگران نماید .

ریشه های ناسیونالیسم
ملی گرایی ژاپنی مجموعه ای از عقاید و احساسات مردم ژاپن در طول دو قرن گذشته نسبت به ، فرهنگ و سرنوشت سیاسی و تاریخی خود است .ملی گرایی ژاپن به دو بخش ملی گرایی فرهنگی و ملی گرایی سیاسی با دولت گرایی"شووا"تقسیم می شود.
در دوره امپراطوری میجی در قرن 19 ترکیبی از عقاید ملی گرایانه ژاپن و مقابله با توسعه طلبی غربی به وسیله دولت ژاپن برای توسعه وحدت ملی و میهن پرستی به دو منظور به خدمت گرفته شد:
اول مقابله با استعمار گرایی غرب و دفاع سرزمینی و ديگري به دست آوردن قدرت برابر با دیگر قدرتهای بزرگ دنیا و حتی کشور گشایی به کار گرفته شد .

مولفه های ملی گرایی ژاپنی
مولفه های ملی گرایی ژاپن عمدتا از ملی گرایی فرهنگی ژاپنی سرچشمه می گیرد که عبارتند از :

1-کشور ثروتمند-ارتش قدرتمند:اختلاف شدید اقتصادی و نظامی بین ژاپن و قدرتهای استعماری غرب بهترین علت برای خیزش انقلاب میجی و اندیشه های ملی گرایی بود.
هدف انقلاب میجی که از سوی امپراطوری میجی دنبال می شد، کشور ثروتمند و ارتش قوی بود.

2-بوشیدو- طریقت سامورایی : تفکر بوشیدو در قرن 19 به عنوان تفکر ملی گرایی نظامی ژاپن شناخته می شود. بوشیدو که به معنی طریقت سامورایی است مجموعه ای از نظرات، عقاید و تفکرات مناسب برای یک سامورایی است که در 11 جلد به عنوان "هاگاکوره" منتشر شده است.
تفکر بوشیدو که ابداعی ملی گرایانه در سال1920 بود، دستاویزی برای افسران نظامی"تایشو"جهت آموزش سربازان و تقویت احساسات ملی گرایانه آنان بود .در زمانی که ژاپن فاقد ارتش منظم بود افرادی به نام سامورایی که بعضا در خدمت امپراطوری هم بودند کارهای مردمی انجام می دادند و بعد از تصمیم امپراطوری میجی برای تشکیل ارتش ملی، سامورایی ها هم ساماندهی شدند ولی از عقاید و دیدگاههای آنان برای ایجاد و تقویت ملی گرایی قدرتمند استفاده شد.

3-شینتوئیسم ملی: شینتو در میان ادیان جهان از جهت نقشی که در شکل دادن به نظریه سیاسی و ثبات ملی پیروان خود داشته منحصر به فرد است .بنابر اعتقاد مندرج در کتب مقدس این دین ،جزایر ژاپن اولین مخلوق آسمانی است و اولین "میکادو" یا امپراطوری ژاپن نیز اصطلاحا از نسل الهه خورشید در آسمان بوده که به زمین آمده است.
شینتوی حکومتی و یا وابسته به معبد در اصل دین نیست بلکه نوعی تشریفات میهن پرستانه است که تمام مردم ژاپن بدون در نظر گرفتن دین واقعی خود می توانند در این مراسم شرکت کنند، بدون اینکه در اصل ،آزادی مذهب را خدشه دار کنند .در حقیقت شینتوئیسم ملی به عنوان یک اندیشه ملی گرایی ژاپن به گسترش یک هویت فرهنگی خاص می پرداخت که عملکرد آن در دوره میجی به عنوان وزنه تعادلی بین اندیشه های وارداتی بودیسم ،مسیحیت و سایر اندیشه های غربی با شینتوئیسم شناخته می شد.
آیین شینتوئیسم به عنوان امری مترادف با ناسیونالیسم افراطی ،ملیتاریسم و پرستش امپراطور شناخته می شود. بی تردید در طی قرون گذشته طرفداران نظامی گرایی و مصادر قدرت از دین شینتو برای وحدت افکار و تقویت وفاداری مردم ژاپن استفاده کرده اند .در ابتدای قرن 17 میلادی ترس از دخالت دولت های غربی منجر به سرکوب مسیحیت و دفع خارجی ها شد و آیین شینتویی که از جانب ادیان بودایی و کنفسیوس به سرکوب و حتی جذب در آنها تهدید شده بود به سنگر حفظ و استقلال فرهنگ قومی ژاپن تبدیل شد.
در نیمه اول قرن 19 قدرت رو به توسعه غرب تاریخ طولانی استقلال ژاپن را خدشه دار ساخت .در این وضعیت دین شینتویی که ارتباط نزدیکی با خاندان سلطنت داشت به مبنایی معنوی برای حفظ استقلال ، فرهنگ قومی و حفظ کشور از سلطه خارجی تبدیل شد و در نتیجه شینتو خصلتی به غایت ناسیونالیستی ملی گرایانه پیدا کرد .
بازدید نخست وزیران ژاپن در سالهای اخیر از معبد سربازان گمنام و یا "یاسوکونی" که با هدف رشد شینتوئیسم ملی در این کشور صورت گرفت ، موجب تنش در روابط ژاپن با چین و کره جنوبی شد زیرا آنها معتقدند این معبد نماد جنایات سربازان ژاپن در خلال جنگ جهانی دوم است.
این در حالی است که براساس ماده های 20 و 89 قانون اساسی ژاپن ،بر جدایی دین از سیاست تاکید شده است اما بازدید مقامات بلند پایه این کشور از این معبد باعث تحریک افکار عمومی ژاپن در مسیر بازیابی ملی گرایی شده است که توانایی برگشتن به نظامی گرایی دوره "شووا " را دارد.
(دوره شووا، دوره بین سالهای 1926 و 1989 در دوره امپراطوری هیروهیتو است که طولانی ترین دوره به شمار مي رود.)
از اين دوره به عنوان فاشیسم ژاپنی یاد می شود.احیای این وضعیت از دیدگاه حزب حاکم لیبرال دمکرات ژاپن می تواند به تغییر بند 9 قانون اساسی این کشور که ژاپن را از داشتن ارتش منع می کند کمک کند .
4-آموزش: اصل آموزش در دوره میجی برارزشهای سنتی ، ملی و همچنین دین و اخلاق تکیه داشت .با دستور امپراطور ژاپن در سال 1890 مبنی بر آموزش اجباری، بازگشت به ارزشهای سنتی کنفسیوس در نظام روابط انسانی ،طبقه ای که اولویت را با سرزمین نسبت به فرد و در مرحله بعد اولویت را با امپراطور نسبت به فرد در نظر می گرفت کلید خورد.
همچنين در کتب درسی دوره "شووا" بیشتر به جنبه های فرهنگی ناسیونالیسم ژاپن و ضرورت آن در مدیریت سیاسی کشور پرداخته می شد .

شینزوآبه پرچمدار ناسیونالیسم
شینزوآبه متولد 21 سپتامبر سال 1954 در سال 2012 به عنوان نخست وزیر ملی گرای ژاپن به قدرت رسید.آبه جوانترین نخست وزیر ژاپن پس از جنگ جهانی دوم در این کشور است که جانشین جونیچیرو کویزومی شد .مذهب شینزوآبه"شینتو"است که علاقه زیادی به بازگرداندن ژاپن به اقتدار گذشته دارد .
به قدرت رسیدن شینزوآبه به عنوان رهبر حزب حاکم لیبرال دمکرات در سال 2006 و نخست وزیری ژاپن در سال 2012 روح تازه ای در حزب و پی گیری سیاستهای ملی گرایانه دمید.
در واقع بسیاری برهه دوم از رشد مجدد ملی گرایی در ژاپن را از این تاریخ و توسط آبه می دانند که به گفته وی نقطه پایان و ثمره آن سال 2020 زمان اصلاح قانون اساسی ژاپن است .
عوامل داخلی ،منطقه ای و بین المللی در این گرایش آبه تاثیر گذار بوده اند .از نظر داخلی شینزو آبه موفق شد ضمن ائتلاف با حزب"کمیتوی نوین"جوانان حزب را که سودای اقتدار ژاپن به مانند اوایل قرن بیستم دارند دور خود جمع کند و با سردادن شعارهای ملی گرایانه موفق به تحریک احساسات حدود پنجاه درصد از مردم ژاپن شده است.
شینزوآبه براین باور است رشد اقتصادی و صنعتی ،اقتدار سیاسی برای ژاپن ایجاد نمی کند. به همین دلیل به رغم اینکه ژاپن یکی از قدرتهای مهم جهانی در زمینه اقتصادی و مالی است اما در هیچ اجلاس بین المللی برای کمک به چالشهای ان سهیم نیست و حضور ندارد.
از اینرو نسل جوان و جدید حزب حاکم لیبرال دمکرات ژاپن با تلاش برای اصلاح قانون اساسی به دنبال احیای اقتدار سیاسی و نظامی این کشور هستند.هر چند برخی تحلیلگران سیاسی در ژاپن رشد خیره کننده اقتصادی و صنعتی این کشور را نیز ناشی از روحیه ملی گرایی و برتری طلبی مردم این کشور می دانند .

ژاپن و تشدید مناقشه چین با آمریکا
بسیاری از محافل سیاسی در منطقه براین باورند "رشد ملی گرایی در ژاپن و چین و گسترش تمایلات میهن پرستانه از جمله ابزارهای توکیو و پکن در هماوردی منطقه ای بویژه در جریان اختلافات سرزمینی دو طرف است "
در بخش بین المللی نیز تمایل و خواست آمریکا برای خارج شدن ژاپن از پوسته دفاعی خود و تبدیل شدن به ژاندارم منطقه در برابر چین مهمترین عامل رویکرد نخست وزیر ژاپن برای نظامی گرایی است.
واشنگتن که در مقطعی منافع خود را در کنترل و مهارملی گرایی ژاپن می دانست وحتی مانع از طرح اصلاح قانون اساسی این کشور میشد اکنون توکیو را برای تحقق آن تشویق و حمایت نیز می کند.
زیرا آمریکا که سیاست کاهش هزینه های نظامی خود در مناطق مختلف از جمله شرق آسیا و سپردن امور امنیتی آن به کشورهای منطقه از جمله ژاپن و مهار چین با استفاده از همسایگان آن را دنبال می کند تاکنون نه تنها با رویکرد شینزوآبه نخست وزیر ژاپن برای اصلاح قانون اساسی و حذف بند 9 مخالفت نکرده است بلکه با سکوت معنا دار خود وی را برای پیگیری تلاشهایش تشویق نیز می کند.
البته پیشتر پارلمان ژاپن که در اختیار حزب حاکم لیبرال دمکرات است لایحه ای را تصویب کرد که به موجب آن دولت می تواند بدون نیاز به کسب مجوز از پارلمان در عملیات نظامی برون مرزی مشارکت کند.
با این حال داشتن ارتش قدرتمند و مشارکت در ماموریتهای نظامی فرامرزی و همکاری با برنامه های نظامی آمریکا نیازمند اصلاح بند 9 قانون اساسی ژاپن است که شینزو آبه در سال 2012 آنرا مهمترین هدف دولتش عنوان کرد .با این حال وی هنوز نتوانسته است موافقان اصلاح قانون اساسی را به بیش از 50 درصد برساند .

پیامدهای ملی گرایی
محافل سیاسی در ژاپن تلاش حزب حاکم لیبرال دمکرات را برای احیای روحیه ملی گرایی در این کشور موضوعی مهم و قابل توجه می دانند که می تواند به استقلال و حاکمیت ملی ژاپن در برابر آمریکا بسیار کمک کند .اکنون نسل جدید سیاستمداران ژاپنی به این نتیجه رسیده اند که براساس ایده و عقاید نیاکانشان، ژاپن در کنار ثروت باید ارتش قدرتمند نیز داشته باشد تا بتواند دربرابر قدرتهای خارجی ایستادگی کند و از استقلال خود صیانت نماید .با این حال ،نسل گذشته ژاپن که سختیهای ناشی از جنگ جهانی دوم را متحمل شده اند تمایلی برای احیای روحیه ملی گرایی این کشور ندارند و خواهان ادامه وضعیت موجود و ادامه حیات سیاسی ژاپن در آرامش هستند.
اما محافل منطقه ای بخصوص در چین و کره جنوبی احیای روحیه ملی گرایی در ژاپن را بازگشت به دوران کشورگشایی این کشور می دانند که می تواند امنیت منطقه را به طور کلی به مخاطره بیاندازد.
به همین دلیل بارها با تصمیم شینزوآبه نخست وزیر ژاپن برای اصلاح انون اساسی این کشور مخالفت کرده اند .

جمع بندي
در هر حال ،برنامه های تقویت قدرت نظامی ژاپن نشان می دهد که دولت این کشور پیش از اصلاح قانون اساسی ،روند تشکیل ارتش قدرتمند را آغاز کرده است و می کوشد از تضادهای میان آمریکا و چین از یکسو و ادامه مناقشه هسته ای بین آمریکا با کره شمالی از سوی دیگر و همراه شدن با سیاست چین و کره شمالی هراسی واشنگتن نهایت استفاده را ببرد .خریدهای نظامی ژاپن که عمدتا از آمریکا صورت می گیرد اگرچه به بهانه کاستن از کسری تجاری با این کشور صورت می گیرد اما بیانگر موافقت کاخ سفید با تقویت توان نظامی ژاپن است که می تواند در آینده نه چندان دور ضمن تبدیل این کشور به ژاندارم منطقه منجر به ایستادگی آن دربرابر برنامه های مداخله آمیز واشنگتن در منطقه نیز شود .
=============================
نويسنده : مجيد وقاري - کارشناس سياست در آسيا.
============================
منابع
-ژاپن در تقابل با چین 147 جنگنده اف -35 می خرد –خبرگزاری ایرنا-27-9-97
-افزایش بیسابقه بودجه نظامی ژاپن-خبرگزاری ایسنا-9-6-97
-کارکردها و چالشهای رشد ملی گرایی در ژاپن –خبرگزاری ایرنا -8-10-92
-افزایش بودجه و خریدهای نظامی ژاپن از آمریکا-سایت خبری و تحلیلی عصر ایران -27-9-97
-مولفه های ملی گرایی در ژاپن –مرکز مطالعات ژاپن -22-9-94/
.