سایه ات بلند باد ای درخت!

 به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس، قصرِ دشت شیراز؛ جایی که روزگاری با بیش از ۳ هزار هکتار باغِ انبوه، گویی تکه‌ای از بهشت را در خود گنجانده بود دیگر آن قصر دشتِ سابق نیست. درختان انبوهی که روزگاری سایه بان مردمان در زیر آفتاب جِنگِ شیراز بود جایشان را به دیوار‌های سنگی داده اند و اندک سایه‌ای از آن همه درخت باقی مانده است.

باغ‌های قصر دشت به عنوان سرمایه ملی ریه های تنفسی کلان شهر شیراز به حساب می آیند اما تصاویر ماهواره ای در چند سال اخیر نشان می‌دهد سال به سال تابلوی سبز شیراز جایش را به قاب بی روحی از مجتمع‌های مسکونی- تجاری، بلندمرتبه‌ها و ویلا‌ها داده و دیگر از آن همه سر سبزی و انبوه باغ ها خبری نیست.

زرد شدن شناسنامه سبز شیراز

تخریب باغ‌های قصردشت که شناسنامه سبز شهر شیراز به شمار می‌روند سال هاست به عنوان یکی از موضوعاتِ پرچالشِ مدیریتِ شهری در ردیف پر بحث‌ترین‌ها در رسانه‌های خبری و فضای مجازی فارس قرار گرفته است.

اهمیت این باغ‌ ها به حدی بوده که حتی کار به تشکیل "پویش برای حفظ باغ‌های قصردشت شیراز" کشیده شد و کاربران از نقاط مختلف کشور با ایجاد هشتگ"#باغهای_شیراز" و انعکاس تصاویر ماهواره‌ای که سندی برتخریب باغ‌های قصر دشت طی ۱۰ سال اخیر بود نشان دادند در هر جایی که نابودی باغی صورت می‌گیرد این حادثه نه یک موضوع شهری و منطقه‌ای که در حدّ ملی است.

نوذر امامی رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر شیراز می گوید اگر نابودی باغ‌های قصر دشت ادامه پیدا کند، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های معنوی و زیست محیطی کشور از دست می‌رود. علی ناصری عضو کمیسیون محیط زیست و سلامت شورای شهر شیراز نیز در جلسه علنی شورای شهر شیراز هشدار داده با تخریب باغ‌های قصر دشت در ۱۰ سال اخیر بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان به شهروندان شیرازی خسارت وارد شده است. این عضو شورای شهر شیراز، وضع کنونی باغ‌های قصر دشت شیراز را خلاء‌های قانونی و مدیریتی، پراکندگی مراجع تصمیم گیریِ مدیریتی و سوء استفاده ویژه خواران می‌داند.

پی گیری ما اظهارات او را تایید می‌کند. پس از تماس تلفنی یکی از شهروندان شیرازی با معاونت خبر فارس مبنی بر آتش زدن عمدی درختان در یکی از باغ‌های قصر دشت، به سراغ مکان مورد نظر رفتیم. اهالی منطقه با ناراحتی ابراز می‌کردند چند سال است که شاهد آتش سوزی‌ها و تخریب‌های عمدی هستند. جوانی که با حسرت به خاکسترهای باقیمانده از تنه درختی که صد سال از عمر آن می گذشت نگاه می کرد گفت این درختان میراث گذشتگان ما هستند اما سودجویان با کمک مالکان، آن ها را با بی رحمی می سوزانند تا اثری از باغ نماند بعد زمین هایشان را متری ۵ تا ۶ میلیون تومان می‌فروشند یا در این باغ‌ها مجتمع‌های مسکونی- تجاری بنا می کنند.

حمید رضا اسماعیلی شهردار منطقه یک شیراز که باغ های قصر دشت را زیر پوشش دارد درباره تخریب‌ها می‌گوید گاهی شهرداری را مجبور به دادن مجوز برای تغییر کاربری می‌کنند به گفته او وقتی مالکی به شهرداری رجوع می‌کند و با ارایه مدارک می‌گوید باغ او دارای کاربری غیر از ملک است؛ شهرداری بر اساس قانون به او مجوز می‌دهد.

از سیروس پاک فطرت عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز می پرسم مالکان چگونه می‌توانند تغییر کاربری غیر قانونی را قانونی کنند؟ می‌گوید: منکردلالی ها، لابی‌ها و رایزنی‌ها برای تغییر کاربری‌ها نیستیم.

ردّ پای دلالان در باغ ها

با پی گیری‌ توانستم شماره تلفن ۳ دلال را بدست بیاورم. به یکی از آن‌ها زنگ زدم و با او در یکی از خیابان‌های شیراز حضوری قرار گذاشتم. درخواست تغییر کاربری باغ را مطرح کردم پاسخ داد برای این کار مشکلی ندارد؛ فقط باید ۷ درصد از ارزش ملک به او داده شود. دلال دیگر گفت: در صورت تغییر کاربری و جریمه شدن در کمیسیون ماده صد می‌تواند برایم تخفیف بگیرد. جالب این جا بود که در گفتگو با دلالان مشخص شد آن‌ها آن قدر با نفوذ هستند که می‌توانند در طرح‌های تفصیلی شهرداری شیراز ورود کنند و حتی در صورتی که شهرداری رای به ابقا ملک داده باشد با تبرئه صاحب باغ، شهرداری را مجبور به پذیرش تغییر کاربری پلاک کنند.

این اتفاق‌ها در حالی رخ می‌دهد که رییس اداره حوزه استحفاظی باغ‌های قصردشت می گوید: بر اساس طرح جامع یکپارچه سازی باغ‌های قصردشت مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در سال ۱۳۷۹ ، این باغ ها به پنج گروه تقسیم‌بندی شده اند. در گروه یک هرگونه ساخت و ساز، تفکیک و تغییر کاربری ممنوع است واگر مالکی به عمد باغش را خشک کند و آتش بزند به این امید که مجوز تغییر کاربری آن را دریافت کند، جریمه می‌شود و قاضی در صورت تشخیص عدم صلاحیت و شایستگی مالک برای حفظ باغ، می‌تواند باغ را از مالکیت او خارج کند، در اختیار شهرداری قرار دهد و شهرداری مکلف به احیا و نگهداری از باغ می‌شود.

به گفته مرجان کریم پور شیرازی، گروه دو، حریم کمربندی را در بر می‌گیرد. گروه سه و چهار امکان توسعه ندارند و گروه پنج نیز پلاک‌هایی هستند که پس از طی مراحل قانونی ، قابلیت تغییر کاربری به مسکونی را پیدا می‌کنند و درآمد حاصل از تغییر کاربری آنها، صرف تملک و حفظ و نگهداری باغ‌های گروه یک می‌شود.

به گفته مرجان کریم پور شیرازی، گروه دو، حریم کمربندی را در بر می‌گیرد. گروه سه و چهار امکان توسعه ندارند و گروه پنج نیز پلاک‌هایی هستند که پس از طی مراحل قانونی ، قابلیت تغییر کاربری به مسکونی را پیدا می‌کنند و درآمد حاصل از تغییر کاربری آنها، صرف تملک و حفظ و نگهداری باغ‌های گروه یک می‌شود.

کلاف سردرگم

کارشناسان و متولیان حفظ و احیا باغ‌های قصر دشت معتقدند اگر چه شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در سال 1379 با تصویب طرح ساماندهیِ این باغ ها گام بلندی برای حفظ هویتِ طبیعیِ شهر شیراز برداشت؛ عکس‌ها و مستندات نشان دهنده تداوم کاهش وسعت باغ‌ها در محدوده قصردشت است. علی ناصری عضو کمیسیون محیط زیست و سلامت شورای شهر شیراز معتقد است بیش از ۱۸ سال از تصویب طرح یکپارچه سازی باغ‌های قصر دشت می گذرد و نیاز به بازنگری در آن ضروری به نظر می‌رسد؛ چرا که  این طرح به وضع اقتصادی و معیشتی باغداران بی توجه بوده است.

رئیس اداره حوزه استحفاظی باغ‌های قصردشت شهرداری شیراز نیز تایید می کند در برنامه‌ریزی و ضوابط و مقررات گذشته در خصوص باغ‌های قصر دشت جایگاهی برای تعامل با باغداران و مالکان مشخص نشده است؛ به گفته مرجان کریم پور شیرازی شهرداری شیراز در پی تعامل با بخش خصوصی، سازمان های مردم نهاد و علاقه‌مندان به حفظ و نگهداری باغ‌ها به ویژه باغداران است تا با آموزش، شناخت و کمک به تامین منافع همسو و ایجاد فرصت‌های اجتماعی و اقتصادی، انگیزه نگهداری از باغ‌ها را بیشتر کند.

او مشکل دیگرِ حفظ نگین سبز شیراز را نداشتن حق رای شهرداری در کمیسیون ماده صد می‌داند. رئیس اداره حوزه استحفاظی باغ‌های قصردشت شهرداری شیراز می گوید جایگاه شهرداری در این کمیسیون تنها در حد شکایت و ادای توضیحات به کمیسیون است.

او با مثال توضیح می دهد اگر فردی بدون داشتن پروانه، به تغییر کاربری و ساخت و ساز غیرمجاز در باغی اقدام کرده باشد سپس پرونده به کمیسیون ماده صد ارجاع داده شود و شهرداری تخریب و بازگشت به حالت اولیه را از این کمیسیون درخواست کند اما اعضای کمیسیون به اجماع برسند ساختمان باقی بماند و در تجدیدنظر هم رأی به ابقا بدهند؛ شهرداری مکلف به پذیرش رأی است.

برای باز کردن این کلاف سردر گم با حیدر اسکندر پور شهردار شیراز در دفتر کارش در میدان شهدا قرار می گذارم.

با هیچ کس تعارف نداریم

 سر قرار حاضر می شوم. در دفتر کار شهردار شیراز تصاویری از آرامگاه حافظ و سعدی به چشم می خورد اما از تصاویر باغ های شیرازخبری نیست! در گفتگو با شهردار به انتقادهای دوستداران محیط زیست در خصوص حفظ باغ ها اشاره کردم که می‌گویند نگاهِ برخی مسولان شهرداری  به باغ‌های قصر دشت مانند مشاوران املاک ، معامله گرانه است و اینکه  در سال های اخیر برای حفظ این باغ‌ها کوشش و تلاش چندانی صورت نگرفته و مماشات با متخلفان، آن‌ها را در نابودی باغ‌ها جری‌تر کرده است.

شهردار شیراز با استقبال از انتقادها، باغ‌های قصردشت را چونان ناموس شهرداری می خواند و اطمینان می دهد در این باره با هیچ کس تعارف ندارد و هرگز زیر بار تغییر کاربری باغ‌های گروه یک نمی رود و  تلاش می کند برای حفاظت از هویت طبیعی  شهر باغ‌ها را در قالب بوستان و فضای سبز عمومی در اختیار شهروندان قرار دهد.

اسکندر پور البته تاکید می کند شهرداری تنها متولی حفظ باغ ها نیست و در این زمینه همراهی باغداران هم ضروری است و برای حفظ هرچه بهتر نگین سبز شیراز باید راهکار‌هایی با هدف سود اقتصادی مالکان باغ ها تعریف شود تا آن‌ها نیز با انگیزه و رغبت بیشتری برای حفظ این پهنه سبز، با شهرداری همقدم شوند.

با معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری فارس نیز قرار گذاشتم تا در خصوص برخورد قضایی با سودجویان و متخلفان در حوزه محیط زیست و فضای سبز توضیحاتی ارایه دهد. احمد رحمانیان می‌گوید: حفظ باغ ها در اولویت دادگستری فارس است و برای جلوگیری از قلع و قمع درختان و تخریب فضای سبز با تشکیل دادسرا‌ها و دادگاه‌های ویژه باغ‌ها به پرونده‌های مرتبط به این موضوع خارج از نوبت رسیدگی می‌شود تا فاصله وقوع جرم و رسیدگی قضایی کم شود.

زنده باد درخت!

در کنار تابلو اطلاع رسانی آلودگی هوا در میدان امام حسین (ع) یکی از پرترافیک ترین نقاط شهر شیراز می ایستم. هنوز عددی برای آلودگی هوا به ثبت نرسیده اما در صورتی که تمهیدات لازم برای حفظ باغ‌های شهر اندیشیده نشود دیر یا زود شیراز از فهرست کلان شهر‌های پاکیزه کشور بیرون خواهد رفت و از "شیرازِ جنّت طراز" تنها نامی و خاطره‌ای بیش نخواهد ماند.

*سیده نصرت شجاعی