در پس رویکرد خویشتندارانه روسیه به قتل خاشقجی، چه نهفته است؟

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاری صداوسیما پایگاه خبری المانیتور در مطلبی به قلم ماکسیم ای سوچکوف نوشت: ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود 25 اکتبر در گفتگوی تلفنی با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از وی برای سفر به عربستان سعودی دعوت کرد. دو طرف در این گفتگوی تلفنی درباره توسعه همکاری های دوجانبه از جمله در بخش انرژی و همچنین موضوع سوریه و مسائل مربوط به خاورمیانه تبادل نظر کردند.

در این گفتگو همچنین به مساله جمال خاشقجی (روزنامه نگار سعودی که در کنسولگری این کشور در استانبول به قتل رسید) نیز اشاره شد. روسیه تاکنون از موضع گیری درباره یکی از شنیع ترین اتفاقات بین المللی خودداری کرده است. یک روز بعد (از این گفتگوی تلفنی) دمیتری پسکوف، سخنگوی پوتین گفت سلمان در این گفتگو پوتین را در جریان اقدامات عربستان برای تحقیق درباره قتل خاشقجی و اجرای عدالت درباره عاملان آن، قرار داده است.

پسکوف اظهار داشت براساس اظهارات رسمی پادشاه -خانواده سلطنتی سعودی نقشی در قتل خاشقجی نداشته اند-، ولیعهد عربستان هم به طور رسمی این موضوع را تایید کرده است. دلیلی برای زیر سؤال بردن این اظهارات وجود ندارد.
پسکوف با بی ربط دانستن سؤال خبرنگاری مبنی بر این که آیا به اعتقاد کرملین خاندان سعودی در این زمینه نقش داشته اند افزود مسکو از خواست ریاض برای انجام تحقیقات کامل استقبال می کند.

پوتین پیش تر در جریان سخنرانی سالانه در کنفرانس سوچی در 18 اکتبر زیرکانه آمریکا را هدف قرار داد و گفت، از آنجا که خاشقجی ساکن آمریکا بوده و این کشور را به عنوان پناهگاه خود برگزیده است، آمریکا تا اندازه ای درباره آنچه برای وی اتفاق افتاده مسئول است. پوتین با این حال از مقصر دانستن طرف خاصی در این ماجرا خودداری کرد.
ولادیمیر پوتین اظهار داشت اول از همه ما باید منتظر بمانیم و ببینیم واقعا چه اتفاقی افتاده است. ما نمی توانیم بدون اطلاع از آنچه روی داده است، روابط خود با عربستان را تخریب کنیم. تا جایی که من می دانم این مرد جزء نخبگان سعودی بوده و ارتباطاتی با محفل حاکمان در آنجا داشته است.

پوتین به شوخی گفت اما ما همچنین شاهدیم که اتفاقات پیچیده ای در میان نخبگان حاکم در آمریکا روی می دهد، امیدواریم آنها در آمریکا شورش را در نیاورند. اگر وی واقعا به قتل رسیده باشد ما باید شواهد مربوط به آن را ببینیم و براساس آن، اقدامات متناسب اتخاذ کنیم.
رئیس جمهور روسیه همچنین تلاش کرد از مساله خاشقجی به عنوان نشانه ای از معیارهای دوگانه غرب در قبال پرونده اسکریپال استفاده کند، جاسوس پیشین روسیه و دخترش که در شهر سالزبری انگلیس مسموم شدند و این عملیات بلافاصله به سازمان اطلاعات نظامی روسیه نسبت داده شد. پوتین گفت آنها اغلب براساس اتهامات اغراق آمیز مانند استفاده از سلاح شیمیایی، علیه روسیه اقدام می کنند و ما را تحریم می کنند. هیچ مدرکی علیه روسیه (در ارتباط با این اتهامات) وجود ندارد اما آنها علیه ما اقدام می کنند. اینجا، آنها می گویند قتلی در استانبول روی داده است اما هیچ اقدامی نکرده اند. از این رو آنها باید در قبال رویکردشان به حوادثی از این دست، روشن عمل کنند.
رئیس جمهور روسیه این گونه نتیجه گیری کرد: اما اجازه بدهید تکرار کنم که سیاست ما در قبال عربستان برای سال های زیادی شکل گرفته است. این حقیقت است که ناپدید شدن این مرد تراژدی است اما ما اول از همه نیاز داریم بدانیم آنجا چه اتفاقی افتاده است.

خاشقجی در سال 2017 در کنفرانس والدای درباره خاورمیانه شرکت و درباره روابط قوی تر میان مسکو و ریاض صحبت کرد. قتل خاشقجی موجب شد بسیاری از کشورها و شرکت های غربی از حضور در کنفرانس سرمایه گذاری در ریاض انصراف یا سطح حضور خود را کاهش دهند. روسیه برعکس حضور خود را در این نشست گسترش داد. 30 بازرگان که بیشتر آنها از مدیران ارشد شرکت های بزرگ در روسیه بودند در کنار شخصیت های مطرحی مانند میخائیل پیوترووسکی، شرق شناس کار آموخته و رئیس موزه هرمیتاژ سن پترزبوگ از جمله کسانی بودند که در این نشست شرکت کردند. کلکسیون کوچکی از آثار هنری موزه دولتی روسیه نیز، برای اولین بار در خاور میانه، در این کنفرانس به نمایش درآمد.

کریل دمیتریف، مدیر 42 ساله صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه، ریاست هیئت روسی را در این کنفرانس برعهده داشت. وی با ستایش از این کنفرانس از «چشم انداز 2030» محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان حمایت کرد. دمیتریف که در همایش داووس 2009 از وی به عنوان رهبر جهانی جوان نام برده شد، مدت ها است روی تقویت روابط دوجانبه در زمینه مالی و سرمایه گذاری کار می کند. وی یکی از بنیانگذاران صندوق سرمایه گذاری روسی-سعودی است که سال گذشته کار خود را آغاز کرد.

دمیتریف از زمان بازگشت به روسیه در سال 2000، مشغول کارهای مشابهی با تجار آمریکایی بوده است. سعودی ها با قدردانی از پیام سیاسی که توسط روسیه ارسال شد، بار دیگر بر تمایل قبلی خود برای گفتگو درباره سرمایه گذاری 5 میلیارد دلاری در خط لوله گاز قطب شمال تاکید کردند. اما تاکنون نشانه اندکی دیده می شود که روسیه توانسته باشد این رویکرد را به سرمایه ای اقتصادی یا ژئوپلیتیکی تبدیل کند.

تعاملات کنونی ریاض با شرکت های غربی نشان می دهد این پادشاهی قصد ندارد تنها برای تنبیه غرب از خیر طرح های تجاری پرسود بگذرد و به سمت توافق های بزرگتر با روسیه گام بردارد. بلافاصله پس از آغاز به کار کنفرانس سرمایه گذاری در ریاض، شرکت آرامکوی عربستان 15 تفاهم نامه تجاری به ارزش 34 میلیارد دلار از جمله با شرکت فرانسوی توتال امضا کرد. با این همه همچنان مانور دادن روی تعامل با مسکو به سعودی ها کمک می کند تا به غربی ها یادآوری کنند که جایگزینی برای پر کردن جای آنها وجود دارد.

برای روسیه اما پرونده خاشقجی مساله ای نیست که تنها به سعودی ها ربط داشته باشد بلکه به این پرونده به چشم فرصتی بزرگتر در صورت انصراف شرکای تجاری غربی از طرح های کنونی یا آتی عربستان نگاه می کند. وقتی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تلاش کرد نقش فعالی در این زمینه برعهده گیرد، تحلیل های زیادی در روسیه درباره فرصت هایی که ترکیه تلاش می کند از این موضوع به دست آورد وجود داشت.

در حالی که روسیه به طور رسمی اشاره ای به عامل ترکیه در این شرایط نکرده است، تحلیلگران بر سه عامل مهم انگشت می گذارند. اولی دشمنی عمیق میان ترکیه و عربستان است که از پیشینه تاریخی، ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی و همچنین نبرد برای تاثیرگذاری در جهان سنی نشأت می گیرد. دوم نگرانی اردوغان از نقشی که محمد بن سلمان می تواند در شکل دهی به آینده خاور میانه برعهده گیرد و سوم حسادت آنکارا به رابطه ریاض با واشنگتن و تاثیری که این رابطه می تواند بر موقعیت عربستان سعودی در منطقه و در نتیجه واقعیت بخشیدن به دو نگرانی دیگر آنکارا ایفا کند.

از این رو؛ اردوغان نقش مهمی در حملات رسانه ای ضد عربستان دارد، ترکیه با درز تدریجی و مداوم اطلاعات به رسانه ها، داستان را تازه نگه می دارد تا بتواند موقعیت ولیعهد عربستان نزد دونالد ترامپ را تضعیف، از محمد بن سلمان چهره شریکی غیر قابل اتکا و حتی خطرناک ترسیم کند و ادعای عربستان برای رهبری منطقه را زیر سؤال ببرد. ایده اصلی این است که ترکیه می تواند شریکی به مراتب مؤثرتر و قابل اتکاتر از عربستان باشد: میزبانی از سران روسیه، آلمان و فرانسه در نشست چهار جانبه سوریه که 27 اکتبر برگزار شد، یکی دیگر از ابزارهایی است که می تواند بر این پیام خطاب به واشنگتن تاکید کند.

یک ضرب المثل روسی می گوید نزاع عشاق موجب احیای عشق شان می شود. حتی اگر روسیه به پرونده خاشقجی به عنوان ترکیبی از فرصت های احتمالی نگاه می کند که ممکن است از آن بهره مند شود یا نه، واقعیت این است که این اتفاق به مساله ای به شدت سیاسی بدل شده است که قدرت های منطقه از آن به عنوان اهرمی در برابر آمریکا یا یکدیگر استفاده می کنند. روابط سیاسی در منطقه به آسانی شکسته می شود و سپس به غیرقابل انتظار ترین وجهی ترمیم می یابد. از این رو منطق غالب این است که اگر منافع شما در منطقه، قوی و بلندمدت است مانند روسیه، هوشمندانه آن است که از حوادث کنار باشید، جایی که با عدم دخالت می توانید منافع بیشتری از همه طرفها به دست آورید.