گمانه هایی درباره پرونده جمال خاشقجی

پژوهش خبری صدا وسیما: جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی ساکن آمریکا و ستون نویس واشنگتن پست، روز چهارشنبه 11 مهر (سوم اکتبر 2018) برای انجام امور اداری مربوط به ازدواج خود به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول مراجعه کرد؛ اما خروج وی از ساختمان کنسولگری دیده یا ثبت نشد. سه روز بعد (14 مهر برابر با ششم اکتبر) خبرگزاری رویترز به نقل از دو مقام مسئول ترکیه گزارش داد که خاشقچی احتمالا کشته شده است.

در خصوص مهمترین طرف­ های مطرح در این ماجرا از حیث میزان اطلاع از موضوع، دخالت، اهداف آنها و تبعات احتمالی در قتل جمال خاشقچی گمانه هایی وجود دارد که ذیلاً آورده می­شود:

پیامدهای موضوع برای عربستان تاکنون

موضوع ناپدید شدن خاشقچی اکنون جهانی شده است؛ طراح این توطئه (چه او کشته شده باشد چه اینکه هنوز زنده باشد)، تاکنون هزینه ­های زیادی بر عربستان تحمیل کرده و سبب تزلزل در هیئت حاکمه این کشور شده است. هرچند عربستان مدعی است خاشقچی از کنسولگری خارج شده است اما هنوز نتوانسته این ادعا را ثابت نماید.

کشورهای عربی، برخی کشورهای اروپایی و آمریکا تاکنون موضع­ گیری­ های چندان محکمی نداشته­ اند اما روز به روز بر فشار افکار عمومی جهانی، رسانه­ ها، سازمان­ های بین­ المللی حقوقی افزوده می­ شود و همین، ژست­ های سعودی ­ها درباره رعایت مسائل دیپلماتیک و حقوق شهروندی به خصوص ادعاهای محمد بن سلمان درباره فضای باز سیاسی را به شدت زیر سؤال برده است.

سعودی­ ها منکر قضیه هستند اما ترکیه برای هزینه ­دارتر کردن موضوع برای آل سعود، مرتباً اطلاعاتی را درز می ­د­هند؛ اما مستندات خود را ارائه نمی­ کنند و فقط سعی در تهییج افکار عمومی دارند.

عربستان در حال حاضر به شدت تحت فشار است و شخص بن سلمان متهم ردیف اول این پرونده است. این مسئله به هر شکل خاتمه یابد، تا همین جا به پرستیژ، وجهه بین­ المللی و ادعاهای دروغین عربستان در مورد حقوق بشر آسیب زده است.

پیامدهای آتی احتمالی تأیید قتل خاشقچی برای عربستان

۱- اگر قتل خاشقچی تأیید شود، کشورهای هم­پیمان مجبور خواهند شد در این زمینه موضع­ گیری کنند. مهمترین موضعی که تاکنون از آمریکا مشاهده شده، سخن ترامپ است که گفته: حتی اگر ثابت شود خاشقچی در کنسولگری به هر نحو کشته شده است، ما اجازه نخواهیم داد پرونده بن سلمان به شورای امنیت برود و بر علیه او حکمی صادر شود و اگر هم چنین شود، آمریکا آن را وتو خواهد کرد.

۲- کشورهای نزدیک به عربستان هم منافع خود را در اولویت قرار می­ د­هند و برآیند مواضع آنها این است که در صورت اثبات قتل خاشقچی و محکوم شدن عربستان، ما نمی­توانیم با این کشور قطع رابطه کنیم چرا که منافعی در ارتباط با عربستان داریم و نمی­توانیم کل سرمایه­ گذاری­ های عربستان در پایتخت­ ها و زیر ساخت­هایمان را نادیده بگیریم و البته ترامپ هم صراحتاً به این موضوع اشاره کرده است.

کشورهای اروپایی هم به نوعی همین موضع را دارند. آنها می ­گویند در صورت اثبات قتل خاشقچی فقط محمد بن سلمان محکوم خواهد شد و این مسئله یک موضوع انفرادی است.

۳- یکی از گمانه­ های موجود در این زمینه این است که تاریخ مصرف محمد بن سلمان به پایان رسیده است و دو شخصیت در مقابل بن سلمان حضور دارند:

۱- محمد بن نایف ولیعهد پیشین که آمریکا هم روی او نظر دارد.

۲- احمد بن عبدالعزیز برادر ملک سلمان که اکنون در لندن است.

لذا بروز یک رقابت میان آمریکا و انگلیس بر سر تصاحب تاج و تخت سعودی محتمل خواهد بود.

3- به نظر می­ رسد محمد بن سلمان در این ماجرا، در دام فریب گرفتار شده است. محمد بن سلمان در همه پرونده­ هایی که تاکنون شرکت کرده (سوریه، عراق، محاصره قطر، ماجرای سعد حریری، جنگ یمن، اصلاحات داخلی و ...) شکست خورده است؛ این شکست­ ها هزینه ­های سنگینی برای هیئت حاکمه عربستان داشته و به تضعیف آنها منجر شده است. این در حالی است که شرط اول آمریکا، با ثبات بودن حکومت عربستان است.

پس اولین پیامد منفی ماجرای جمال خاشقچی متوجه شخص بن سلمان است. به نظر می­رسد منبعد او محدودتر شود یا اینکه از قدرت کنار برود. به طور قطع این اتفاق منجر به تغییراتی در آینده عربستان می­شود و این کشور وارد فاز جدیدی از تحولات خواهد شد.

۵- از آنجا که این ماجرا در معرض قضاوت افکار عمومی و بین المللی قرار گرفته، اولین باری است که با چنین اقدامی (که قبلاً هم از سعودی­ ها شاهد بوده­ ایم) اینقدر وسیع برخورد شود. لذا هیئت حاکمه عربستان برای فرار از تقبل هزینه ­های سنگین، ‌بایستی خود محمد بن سلمان را قربانی کند. تا الان هم عربستان از جهت از دست دادن سرمایه گذاری های خارجی ضربه سختی خورده است.

۶- یک واکنش محتمل دیگر از سوی سعودی ­ها به این موضوع این است که وزارت کشور تعدادی از افراد دخیل در این موضوع را به عنوان افراد خودسر معرفی کند و بعد آنها را مورد مجازات قرار دهند و هیئت حاکمه را از مظان اتهام خارج سازند.

احتمال دارد در نهایت ماجرای قتل خاشقچی را به گردن سفیر و کنسول عربستان در ترکیه بیندازند و محمد بن سلمان را تبرئه کنند.

جمال خاشقچی تا سال 2016 روابط نزدیکی با هیئت حاکمه سعودی داشت که از مهمترین این ارتباطات می ­توان به سمت مشاوره برای ترکی فیصل رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان و دوستی نزدیک با شاهزاده ولید بن طلال میلیاردر سعودی اشاره کرد. پس به نوعی او اسرار سیستم حاکمیت عربستان را در سینه داشت. او جعبه سیاه رژیم آل سعود بود که برای راهبردهای امنیتی عربستان تهدید جدی محسوب می­ شد و بن سلمان از ناحیه او احساس خطر می­ کرد. به ویژه آنکه به تدریج به اخوانی­ ها هم نزدیک می­ شد و مخالف دیکتاتوری و قتل­ های محمد بن سلمان بود.

دو احتمال دیگر در این قضیه وجود دارد:

1- بن سلمان قربانی توطئه­ ای شده که ترک ها، آمریکایی ها و صهیونیست ها برایش تدارک دیده ­اند.

2- بن سلمان قربانی حماقت و خوی مستبدانه خود شده است.

آمریکا

به نظر می­رسد CIA از موضوع مطلع بوده است اما نسبت به موضوع واکنشی نشان نداده­اند تا از آن برای خود فرصت بسازند. همچنانکه دولت آمریکا هنوز بخش اعظم گزارش مربوط به حادثه 11 سپتامبر را منتشر نکرده و هر وقت می­خواهند امتیازی از سعودی  ­ها بگیرند، ذره­ای از آن را منتشر می­کنند.

در واقع مهمترین مدافع بن سلمان ترامپ است، ترامپ و خانواده او در به قدرت رسیدن بن سلمان به او کمک کردند، بیشترین آمار ورود تسلیحات عربستان از آمریکاست، عربستان به کمک آمریکا به عضویت شورای حقوق بشر سازمان ملل درآمد، اولین سفر خارجی ترامپ به ریاض انجام شد، گزارش 41 صفحه ای شورای حقوق بشر سازمان ملل در مورد کشتار کودکان در یمن با پول عربستان و کمک آمریکا مسکوت ماند.

اکنون کمیته روابط خارجی سنای آمریکا خواهان تحقیق درباره پرونده خاشقچی شده است. مطبوعات انگلیس و آمریکا و سناتور باب کروکر بر این باورند که خاشقچی کشته شده است.

به نظر می­رسد آمریکا با دو هدف پشت ماجرای خاشقچی باشد:

1- آمریکا خود سعودی­ها را برای قتل خاشقچی تحریک و ترغیب کرده اما بعد پشت آنها را خالی کرده تا امتیاز بیشتری از آنها بگیرد. حتی ممکن است خانم خدیجه چنگیز هم با هدایت آنها با خاشقچی همراه شده باشد. شاید هم تصمیم دارند بعد از رسوایی بن سلمان در این ماجرا مجدداً محمد بن نایف را روی کار بیاورند. (البته نظر انگلستان بر احمد بن عبدالعزیز برادر ملک سلمان است که در لندن اقامت دارد).

2- شاید آمریکا و ترکیه با یکدیگر قول و قرارهایی گذاشته باشند؛ به خصوص اینکه آمریکا ترکیه را بر سر ماجرای اندرو برانسون کشیش آمریکایی که به سه سال و یک ماه زندان محکوم کرده بود، تحت فشار قرار داده بود. دیدیم که رسانه ­ها روز جمعه (20 مهر) خبر آزادی برانسون را منتشر کردند.

در مجموع برآیند واکنش ­های آمریکا و شخص ترامپ نشان دهنده این است که آمریکا نمی­تواند در قبال خفه کردن یک روزنامه نگار، ارتباط خود را با عربستان قطع کند اما با عربستان کژدار مریز رفتار خواهد کرد تا بهره کافی را بگیرد و امتیازگیری کند.

تغییر مکرر مواضع آمریکا در قبال موضوع خاشقچی

تغییر مکرر مواضع آمریکا در قبال موضوع خاشقچی نشانه نفاق آنها و این است که منافع آنها فراتر از ادعاهایی است که درباره دفاع از حقوق بشر، آزادی، حقوق شهروندی و استقلال کشورها دارند؛ همانطور که ترامپ بارها به شکل هشداردهنده و تحقیرآمیز از ملک سلمان باج ­خواهی کرده و اگر آنها تمکین نکنند با اشاره­ای جا به جا خواهند شد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: مرجان شریف زاده