جایگاه آفریقا در هزاره سوم میلادی(بخش نخست)

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، واژه آفریقا در نظر بسیاری از مردم جهان منجمله ایرانیان مترادف با فقر، محرومیت، خشکسالی، کودتا، جنگ، عقب ماندگی، استعمار، ایدز و ... است. اما این تنها یک روی سکه است . طبیعت بکر و بسیار زیبا ، مردمان خوب و صمیمی ، تاریخ و تمدن ، فرهنگ و آداب و رسوم پربار ، منابع غنی معدنی زیرزمینی و اراضی حاصلخیز روی دیگر این سکه را تشکیل می دهند. روی دوم سکه بنوعی عامل بدبختی و عقب ماندگی این قاره نیز بشمار می رود و سبب شده است بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی - چه در زمان استعمار و چه در عصر حاضر - در راستای چنگ انداختن بر این منابع غنی همواره چشم طمع به آن داشته باشند.در واقع کشورهای غربی طی حدود یکصد سال گذشته کوشیده اند با روش های گوناگون بر ثروت های خدادادی این سرزمین پهناور سیطره یافته و جدای از غارت منابع زیر زمینی کشورهای مختلف قاره آفریقا ، انرژی و مواد خام مورد نیاز صنایع کشورهای خود را تأمین کنند.

آگاهی ضد استعماری

این وضعیت از آغاز هزاره سوم شدت گرفته و با شروع فرآیند بیداری عمومی مردمان مناطق مختلف قاره آفریقا، آگاهی ضد استعماری در بخش های مختلف این قاره و بیزاری مردم آفریقا بویژه منطقه زیر خط صحرای بزرگ از استعمار نوین این قاره ، اکنون کشورهای غربی با احساس خطر از ورود برخی قدرت های نوظهور نظیر چین و هند خط مشی خود را در قبال کشورهای مختلف آفریقایی تغییر داده و در لفاف برخی اقدامات انساندوستانه سعی در جلب نظر آنها و استمرار منافع خود دارند. این امر موجبات اهمیت دو چندان این قاره در عرصه جهانی را فراهم آورده و به نوبه خود اراده جمعی مردم این قاره در همگرایی هر چه بیشتر را بدنبال داشته است . به همین علت نیز برخی متفکران و سیاستمداران، قرن بیست و یکم را «قرن آفریقا» نامیده اند.
قاره آفریقا دومین قاره بزرگ جهان از نظر وسعت به شمار می‌رود که با دارا بودن ثروت‌های سرشار خدادادی بیش از چهل تا پنجاه درصد از ذخائر طبیعی جهان اعم از منابع عظیم الماس ، اورانیوم ، طلا ، نقره ، منگنز، پلاتین ، کروم ، فسفات ، کولتان ، مس و نفت ؛ یک چهارم کشورهای دنیا را با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و دویست میلیون نفر به خود اختصاص داده است . از لحاظ جغرافیایی ، این قاره به دو قسمت جنگلی و صحرایی تقسیم شده است که این امر به تبعیت از آن بر روحیات و خلقیات مردم این سرزمین پهناور نیز تاثیر گذارده است.

از ویژگی های دیگر مهم قاره آفریقا، موقعیت ممتاز آن در جغرافیای سیاسی راهبردی جهان است و دسترسی این قاره به حساس ترین مناطق سوق الجیشی و آبراه های استراتژیک همچون تنگه های باب المندب و جبل الطارق ، کانال سوئز و دماغه امیدنیک اهمیت آن را در عرصه بین المللی دو چندان ساخته است. علاوه بر آن قرار گرفتن این قاره در میان اقیانوس های هند، اطلس شمالی و جنوبی، دریای سرخ و دریای مدیترانه نیز جایگاه ویژه ای به آن بخشیده است و در عین حال همواره آن را یک هدف استراتژیک برای دولت های سلطه جو و استعمارگر جهان قرار داده است.

آفریقا یکی از کانون های مهم اسلامي

از نقطه نظر دینی آفریقا یکی از کانون های مهم اسلامی در جهان محسوب می شود و دین اسلام از زمان های دور به عنوان یک مکتب نوین و رهائی بخش در بین بسیاری از مردم این قاره راه یافته است. مهاجرت مسلمانان به حبشه (اتیوپی کنونی) به دستور پیامبر اسلام (ص) و اعزام جعفر بن ابی طالب به عنوان اولین فرستاده اسلام به این قاره ، نشان دهنده پیوند های دیرین فرهنگی و سیاسی میان مسلمانان و قاره آفریقاست . آفریقا بیشترین جمعیت مسلمان را در خود جای داده و طبق آمار سال 2018 سازمان ملل متحد 49 درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند . بزرگ ترین کشورهای آفریقایی از نظر وسعت یعنی سودان و الجزایر، کشورهایی کاملا مسلمان نشین هستند و بخش قابل ملاحظه ای از ساکنان پرجمعیت ترین کشور این قاره یعنی نیجریه را نیز مسلمانان تشکیل می دهند.

قاره آفریقا با وجود ثروت عظیم نهفته در خود ، طی حدود 300 سال گذشته دوران سختی را پشت سر نهاده و کشورهای استعمارگر غربی همچون پرتغال ، فرانسه و انگلستان با تسلط بر کشورهای مختلف آفریقا بی رحمانه به غارت ثروت های خدادادی این سرزمین پرداخته و موجبات تخریب عمدی زیر ساخت های سیاسی فرهنگی اقتصادی و اجتماعی این قاره را در راستای حفظ منافع خود فراهم آوردند. از این روی تا اوایل دهه 1960 میلادی و آغاز تدریجی استقلال کشورهای مختلف این قاره فقر و محرومیت شدیدی بر این سرزمین حکمفرما بود که این وضعیت بطور نسبی تاکنون ادامه یافته است .

درخواست هاي مدني و استقلال خواهي 

با وجود تمامی مشکلات موجود ؛ از آغاز هزاره سوم میلادی نفحه ای از آزادی و استقلال واقعی در سرتاسر آفریقا رو به دمیدن نهاده و قاره مظلوم و دردمند افریقا پس از تحمل صدها سال درد و رنج ناشی از تحمل ظلم و ستم استعمارگران و مدت زمان طولانی در حاشیه بودن در تلاش است با در اختیار گرفتن نقشی مهم و تاثیرگذار ، به عرض اندام در جهان معاصر پرداخته و ایفاگر جایگاهی سازنده در معادلات بین المللی باشد . در این راستا نشانه هایی از بروز تغییراتی اساسی در ساختار سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی این قاره بویژه منطقه زیر خط صحرای بزرگ به چشم می خورد که نمایانگر اتحاد و انسجام نسبی کشورهای این منطقه وسیع و تلاشی جدی برای رفع مشکلات بی شمار ناشی از تعارضات قومی و قبیلگی است . تشکیل اتحادیه آفریقا ، شتاب گرفتن فرآیند دمکراسی و پدید آمدن سازمان های اقتصادی منطقه ای در بخش های مختلف آفریقا نیز در راستای این تلاش نوین تلقی می گردد . در واقع کشورهای قاره آفریقا با پرچمداری اتحادیه آفریقا و همگام با آهنگ شتاب آلود تمدن جدید و روند جهانی شدن تصمیم گرفته اند این بار نه به عنوان قاره ای بدور از تمدن بلکه به عنوان سرزمینی سنتی و در برگیرنده فرهنگی غنی تجلی یابند.

در این رابطه برخی از کشورهای مناطق مختلف آفریقا اعم از شمال ، شرق ، غرب و جنوب با در اختیار گرفتن نقش منطقه ای فعال و پویا در قبال کشورهای همجوار خویش درصدد ریشه کن ساختن مشکلاتی که همواره امنیت این قاره را دستخوش مخاطراتی جدی ساخته همچون جنگ های قبیلگی ، تضادهای قومی قبایل اقلیت و اکثریت ، کودتاها ، نسل کشی ها و دیگر فجایعی که عامل اصلی آنها ریشه در مرزبندی های غیر واقعی بسیاری از کشورهای آفریقایی در دوره استعمار دارد برآمده اند.

از این روی از ابتدای سال 2000 میلادی در کشورهایی بحران ساز همچون لیبریا ، سیرالئون ، چاد ، آنگولا ، رواندا ، بوروندی ، جمهوری کنگوی دمکراتیک و… که طی دو دهه گذشته همواره به عنوان مناطق بحرانی یاد شده اند نیز صلح و آرامش نسبی حاکم گردیده است . در واقع این بار کشورهای افریقایی در تلاش بر آمده اند با برگزاری نشست هایی با طرفین درگیر از شدت تشنج در این کشورها کاسته و رهبران آنها را به سوی دیالوگ و گفتگو رهنمون سازند ؛ تعابیری که طی چند سال گذشته به عنوان واژه هایی جدید راه خود را در بین فرهنگ های آفریقایی باز نموده و امروزه در سر تاسر این قاره طنین انداز گشته اند.

در این میان البته نباید از نقش اتحادیه آفریقا که چشم امید میلیون ها آفریقایی به آن دوخته شده است نیز غافل ماند . این سازمان که از آن به عنوان « رنسانس جدید آفریقا » یاد شده است با اهدافی همچون برابری ، استقلال ، احترام به مرزها ، عدم دخالت در امور داخلی کشورها ، رعایت آزادی های فردی و احترام به حقوق بشر در تلاش است به عنوان جانشین سازمان وحدت آفریقا علاوه بر حکمفرما ساختن صلح و آرامش در بخش های مختلف این قاره ؛ اقداماتی جدی را برای تثبیت جایگاه قاره آفریقا در دهکده جهانی آغاز نموده و همگرایی کشورهای مختلف این قاره در ابعاد سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را براساس برنامه های مدون میان مدت و بلند مدت هر چه بیشتر وسعت بخشد./ 

====================================

نویسنده: امیر بهرام عرب احمدی - کارشناس ارشد مسائل آفریقا و مدیر گروه مطالعات

جنوب آفریقا، دانشگاه تهران.

.