آيا استراتژي تحريم ضد روسيه اثر بخش است؟ (بخش نخست)

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، بیش از چهار سال است که دستکم هر نیمسال، شاهد اعمال یا تمدید موج شدت یافته ای از تحریمهای اقتصادی علیه روسیه، به ویژه از جانب دولتهای غربی هستیم. با آغاز بحران اکراین در نوامبر 2013 انگشت اتهام اتحادیه اروپا و آمریکا به سمت روسیه ای دراز شد که به انجام اقدامات بی ثبات ساز در اوکراین متهم شده بود. از همان زمان، غرب به تدریج برای مقابله با روسیه، طراحی گستره ای از تحریمهای چندلایه اقتصادی و نظامی را علیه افراد، شرکتها، سازمانها و نهادهای دولتی روسیه در دستور کار خود قرار داد. این تحریمها دقیقا از مارس سال 2014 آغاز شدند و تا به الان ادامه دارند و هر از چندگاهی، بازمهندسی، تکمیل یا آنکه تمدید می شوند.
به نظر می رسد علت وضع و اعمال گستره رو به افزایش تحریم های روس ستیزانه غرب، تنها و تنها مساله الحاق یک شبه جزیره به خاک این کشور نباشد بلکه این سرسختی ها در واقع واکنش هایی به بازیگری و نقش آفرینی فعالانه روسها در عرصه نظام بین الملل و تلاش برای مهار افزایش کنشگری های این کشور در تحولات جهانی است.

حال آنکه،آیا تشدید تحریمهای اخير اتحاديه اروپا و آمریکا تغییر رفتار روسیه را بدنبال داشته است یا آنکه تیغ کند تحریمها، بیشتر «هیاهو برای هیچ» را در افکارعمومی؛ به ویژه ناظران مسائل اقتصادی تداعی می کنند؟

از این رو در بخش اول این بررسی، با رویکرد اقتصادی به ابعاد این دغدغه بپردازیم.

دلايل تحریم ها
در سال 2014 و به دنبال شدت گرفتن تنش‌ها میان روسیه و غرب در ارتباط با بحران شرق اوکراین که شامل حمایت از مخالفان این منطقه و جدایی طلبان روسگرا و ومشخصا الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه شد، اتحادیه اروپا چندین دور تحریم علیه روسیه اعمال کرد. تاکنون دامنه اغلب تحریمهای غرب علیه روسیه بر سه محور تحریمهای نفتی، بانکی و دفاعی متمرکز بوده است که البته باید اعمال محدودیت در صدور ویزای سفر مقامات روس به کشورهای غربی را نیز مد نظر داشت. در اندک زمانی، دولت آمریکا نیز که گمان می رفت پس از روی کارآمدن رئیس جمهور ترامپ، رویکردی متفاوت با آنچه که دولتهای گذشته در برابر روسیه اعمال کرده اند، اتخاذ می کند به طور گسترده ای به ویژه، بخش مالی و انرژی روسیه را هدف قرار داد. روسیه همواره اعلام کرده‌ است این تحریم‌ها تاثیر چندانی بر اقتصاد این کشور نداشته‌اند. مقامات دو سوی آتلانتیک در توجیه اعمال تحریم های ضد روسی همواره تاکید کرده اند؛ مادام که مفاد توافقنامه مینسک در مورد حل مناقشه اوکراین به طور کامل از طرف روسها اجرا نشود، فشارهای تحریمی علیه روسیه حفظ خواهد شد. اتخاذ رویکردی سخت و تند بر ضد روسیه از سوی ترامپی که بارها قبل و بعد از ریاست جمهوری اش به «روس دوستی» متهم شده است، زمینه افزایش این فشار بر کرملین را بیشتر هویدا می کند؛ به این تنش رو به تزاید، البته باید مخالفتهای تاریخی ساختار حاکمیتی آمریکا یعنی کنگره را هم در جلوگیری از بروز هرگونه تحول مثبت در مناسبات دو کشور اضافه کرد.
مهمترین عوامل اعمال و تمدید تحریم دولتهای غربی و اوکراین علیه روسیه،عبارتند از
1-حمایت نظامی و مالی روسیه از جدایی طلبان روسگرا در شرق اوکراین و الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه.
2-اتهام دخالت روسیه در دست داشتن در نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 2016 آمریکا، اختلال و ایجاد رخنه اطلاعاتی در شبکه انرژی آمریکا، تلاش برای نفوذ مخرب در زیرساخت‌های شبکه‌ برق، تاسیسات حمل و نقل هوایی و سایر زیرساخت‌های این کشور از سوی هکرهای روس و در قالب حملات سایبری گسترده.
3-تحویل تسلیحات نظامی به دولت سوریه، نقض حقوق بشر در خاک سوریه و اشغال نظامی یا تحت کنترل درآوردن مناطقی از این کشور توسط روسیه.
4-متهم کردن روسیه به دست داشتن در حمله مارس گذشته با گاز اعصاب به جاسوس سابق روس، «سرگئی اسکریپال» و دخترش در خاک انگلیس.

گستره تحریم های اتحادیه اروپا، آمریکا و اوکراین

الف-تحریم های اتحادیه اروپا:

1-تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه شامل سه بخش مستقل است: محدودیت‌های اعطای ویزا به شهروندان روسیه، تحریم‌های اقتصادی علیه شرکت‌ها و اقدامات محدودیتی علیه کریمه. تمامی سه بسته تحریمی در سال 2014 اعمال شدند و دو تحریم نخست هر شش ماه یکبار و تحریم‌ها علیه کریمه هر سال یکبار تمدید می‌شوند.

2-دامنه تحریم های اروپا تاکنون شامل ۱۵۰ نفر و ۱۷ شرکت روسی بوده است که به باور پارلمان اروپا در ناآرامی های شرق اوکراین و تنش های کریمه نقش داشته اند.

3-اعمال تحریمهای اقتصادی علیه شبه جزیره کریمه از سوی اتحادیه اروپا به طور مثال تحریم از ناحیه توقیف دارایی های شش شرکت روسی فعال در اتحادیه اروپا به انضمام عدم سرمایه گذاری نهادهای اروپایی برای شرکتهایی که در فرایند ساخت پل کریمه-روسیه مشارکت کرده اند. پل کریمه پلی است که روسیه آنرا ساخته است و خاک این کشور را به شبه جزیره کریمه متصل می‌کند.
شرکت روسی «آلماز آنتی»، تولیدکننده سامانه های دفاع موشکی روسیه.
لغو عضویت و به تعبیری گویاتر تحریم روسیه از حضور در گروه هشت کشور صنعتی دنیا (جی هشت) و تبدیل این گروه به جی هفت .

ب-تحریمهای آمریکا

1-تحریم همکاریهای سرمایه گذاری و نظامی با فدراسیون روسیه و ممنوعیت تخصیص بودجه در انجام همکاری های نظامی از طرف دولت آمریکا

2-تحریم مالی شامل انسداد حسابهای بانکی، ضبط اموال و عدم صدور ویزا برای برخی شخصیتها و مقامات بلند پایه سیاسی و نیز شماری از بازرگانان مطرح روسیه به علت داشتن روابط اقتصادی با رئیس جمهور این کشور (در مجموع بیش از یکصد نفر تاکنون)

3-تعلیق مذاکرات مربوط به احداث سامانه های دفاع موشکی در محدوده اروپا.

4-اعلام ممنوعیت صدور مجوز برای صادرات کالاهای با کاربرد دوگانه (Dual Use) به روسیه از سوی دولت آمریکا.

5-توقف صدور مجوز برای صدور تجهیزات و تسلیحات نظامی به روسیه.

6-لغو فعالیت کمیسیون های ویژه آمریکا و روسیه، زیرنظر روسای جمهور دو کشور.

7-توقف مذاکرات آمریکایی ها در حوزه دفاع ضد موشکی و کاهش همکاری های فضایی با روسیه

8-توقف همکاری آمریکا با روسیه در چارچوب پروژه «کاهش تهدیدهای هسته ای»

9-اعمال تحریمها علیه مسئولان روسی مستقر در شبه جزیره کریمه

10-تحریم غولهای نفتی- گازی روسیه نظیر «گازپروم»، «لوک اویل»، «ترانس نفت»، «گازپروم نفت»، «سورگوت نفت»، «روس نفت» و «نوواتک»، «چرنومور نفت گاز»، مجموعه شرکتهای کشتی سازی روسیه، یک شرکت تولید کننده واگن قطار و شرکتهای عمده صنایع دفاعی روسیه

11-تحریم بانکهای دولتی بزرگ روسیه شامل «ونش اکونوم بانک»، «گازپروم بانک»، «بانک ماسکوی»، «بانک و.ت.ب»، «بانک روس سلخوز»، بانک«ملی تجاری روسیه» و دهها زیرمجموعه آنها و همین طور اعمال مجازات برای تمامی بانکهای خارجی آمریکایی که با بانکها و شخصیتهای حقوقی روسی کار می کنند.

12-لغو مجوز صدور تجهیزات فنی-مهندسی در حوزه استخراج عمیق نفت و گاز از جمله استخراج از زیرآب و نرم افزارهای

مرتبط

13-تحریم دهها شرکت تجاری دیگر و سازمانهای دولتی روس

14-ممنوعیت فروش تجهیزات حساس دارای فناوری های پیشرفته (High-Tech) و لغو مجوزهای صادره قبلی در این حوزه از سوی دولت آمریکا

15-خروج روسیه از فهرست کشورهایی که می توانند برخی اقلام را بدون پرداخت مالیات به آمریکا صادر کنند.

16-تحریم چند مرکز آموزش هواپیماهای غیرنظامی و یک تعمیرگاه هواپیما از سوی دولت آمریکا

17-صدور مجوز برای صادرات محصولات چندین شرکت دانش بنیان روسی به آمریکا

18-عدم حمایت آمریکا از پروژه های «بانک جهانی» در روسیه

19-تصویب قانون گسترش تحریمهای روسیه و کمک نظامی به اوکراین

20-تحریم خاص و ویژه آمریکا برای شرکت «گازپروم» روسیه که به کاهش انتقال گاز به کشورهای عضو ناتو، اوکراین، گرجستان و مولداوی متهم شده است.

21-تشدید اقدامات محدود کننده احتمالی شامل ممنوعیت تخصیص اعتبارات مالی، سرمایه گذاری و ارسال تجهیزات از ایالات متحده و همچنین انسداد حسابهای بانکی از جمله اقداماتی است که از زمان دو دولت پیشین و فعلی آمریکا و با شروع الحاق کریمه به خاک روسیه برای گسترده تر و هوشمندتر کردن آنها تلاش می شود تا رژیم تحریمی آمریکا علیه روسیه در حوزه نهادها، بانکها، اشخاص حقیقی و شرکتهای دولتی روسیه، دقیق تر، هدفمندتر و یکپارچه تر شود.

22-تیررس تحریمهای آمریکا علیه روسیه، تحریم های تامین مالی، تجهیزاتی و خدماتی مربوط به طرحهای خاصی از صنعت نفت و گاز روسیه است و دامنه تحریمها هنوز بخش پالایش نفت و صنایع شیمیایی روسیه را دربرنگرفته است.

23-تلاشها برای جدی شدن تحریمهای فراسرزمینی و اصطلاحا تحریمهای ثانویه دولت آمریکا علیه تمامی افراد یا شرکتهای خارجی که حداقل ده میلیون دلار در شرکتهای خصوصی و بیش از پنج میلیون دلار در طرحهای صادرات نفت و احداث خط لوله های گازی روسیه سرمایه گذاری کنند، ادامه دارد.

ج-تحریم های اوکراین:

1-اعمال و تمدید تحریمهایی همراستا با فهرست تحریمهای وزارت خزانه داری آمریکا علیه اشخاص حقیقی و حقوقی روسیه که در حملات سایبری علیه اوکراین و نیز زندانی شدن غیرقانونی شهروندان اوکراینی نقش داشته اند.

2-برخی از نمایندگان دوما و مجلس سنای روسیه نیز در فهرست تحریمهای ضد روس اوکراین قرار دارند. این تحریمها از سوی شورای امنیت ملی و دفاعی اوکراین به تصویب رسیده است. بازه زمانی اجرای تحریمها حداقل سه سال و حداکثر به طور نامحدود در نظر گرفته شده اند. تحریمهای جدید دیگری نیز در در پی مسمومیت سرگئی اسکریپال، جاسوس پیشین روس و دخترش در انگلیس و نیز برگزاری انتخابات ریاست جمهوری روسیه در شبه جزیره کریمه وضع شده اند.

============================

نويسنده: مرتضي نشاط- کارشناس مسايل آلمان.

.