جنگ اقتصادی آمریکا علیه ترکیه و پیامدهای آن

پژوهش خبری صدا وسیما: اول آگوست ۲۰۱۸ وزارت خزانه داری آمریکا تحریم هایی را علیه وزیر دادگستری و وزیر کشور ترکیه را به بهانه نقش‌آفرینی در بازداشت «اندرو برانسون» کشیش آمریکایی را صادر کرد. برانسون و افراد بازداشت شده از طرف دولت ترکیه متهم به جاسوسی و اقدام تروریستی شده اند. در پی اعمال این تحریم بود که ارزش واحد پول ترکیه در برابر دلار آمریکا کاهش پیدا کرد. این اقدام کاخ سفید باعث خشم مقامات ترکیه شد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در این خصوص گفت: آمریکا یک شریک استراتژیک ناتو را با یک کشیش عوض کرده است. وی همچنین افزود: رفتار آمریکا باعث خواهد شد که ما به دنبال دوستان و متحدان تازه ای باشیم. رجب طیب اردوغان برای مقابله با تاثیرات این تحریم از مردم ترکیه خواسته است که دلار، یورو و طلاهای خود را به لیر تبدیل کنند تا دست دولت برای مقابله با بحران بازتر باشد. مقامات ترکیه نیز به مقابله به مثل با تحریم های آمریکا برخاستند. از اقدامات تلافی جویانه آنکارا در استان اوشاک ترکیه تبلیغات دیجیتالی در بستر رسانه های اجتماعی همچون، فیسبوک، گوگل، اینستاگرام و یوتیوب متوقف شد. از طرف دیگر ترکیه اظهار داشت که با افزایش تعرفه های فولاد و آلومینیوم توسط آمریکا مقابله به مثل خواهد کرد. علاوه بر این اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفت که ترکیه محصولات الکترونیکی از جمله اپل را تحریم خواهد کرد. به نظر می رسد ترکیه و آمریکا دو متحد ناتو در آستانه جنگ اقتصادی هستند. بدین منظور مصاحبه ای با آقای سید علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه انجام شده تا پیامدهای جنگ اقتصادی دو کشور مورد واکاوی قرار گیرد.

پژوهش خبری : روابط دو کشور در چه سطحی بود؟ و بین دو کشور چه تحولاتی رخداد که واشنگتن به یکباره متحد خود و عضو ناتو را تحریم اقتصادی کرد؟
ترکیه و آمریکا اوایل دهه ۵۰ میلادی روابط خودشان را گسترش دادند. ترکیه طرح ترومن و مارشال اجرا کرد و در سال 1952 میلادی برای اینکه عضو ناتو شود در جنگ کره شرکت کرد و بیش از 10 هزار نظامی خود را به این کشور فرستاد که در این جنگ بیش از 3 هزار سرباز ترکیه کشته شدند. از آن زمان به بعد در ترکیه پایگاههای نظامی امریکا (نظامی، اطلاعاتی و...) برای اقدامات عملیاتی و همچنین در چارچوب ناتو احداث شد. از طرفی دیگر در ترکیه تعداد زیادی بمب اتمی در پایگاههای نظامی این کشور مستقر هستند. آمریکا و ترکیه در سال ۱۹۶۹ میلادی یک قرارداد پنهانی را امضا کردند که آمریکا براین اساس به لحاظ نظامی کاملاً بر ترکیه مسلط شده و ترکیه در جبهه شاخه جنوب شرقی ناتو قرار گرفت و این کشور به عنوان پایگاه پرش علیه جماهیر شوروی و منطقه قرار گرفت. آمریکا در ترکیه چند بار در ترکیه کودتای نظامی انجام داده است. عدم پیشرفت های دموکراتیک، نقض حقوق شهروندی و عدم استقلال سیاسی ترکیه نتیجه این کودتاها بوده است. دو کودتای ۱۹۸0 و 1997 میلادی که با دخالت امریکا انجام شد با هدف مقابله با نفوذ انقلاب اسلامی ایران بود. در این کودتاها ایران به عنوان یک دشمن تهدید کننده آمریکا، ترکیه و رژیم صهیونیستی اعلام شد.

بعد از این کودتای نظامی ( 1997میلادی) در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ میلادی در ترکیه یک فاجعه عظیم اقتصادی به وجود اومد و در یک شب بیش از ۷۰ میلیارد دلار ارز از ترکیه خارج شد و در نتیجه آن یک دلار برابر با یک میلیون لیر ترک شد و این فاجعه عظیم اقتصادی باشد که آسیب جدی به معیشت مردم وارد آمد که باعث افزایش اعتراضات مردم شد. در این شرایط حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۰ میلادی تاسیس شد و در 3 نوامبر 2002 در انتخابات پیروز شد. رجب طیب اردوغان تا سال ۲۰۰۵ میلادی خود را متحد کامل آمریکا می دانست. حتی اردوغان در خصوص طرح خاورمیانه بزرگ اظهار داشت که جرج بوش رئیس اصلی طرح در سطح جهانیست و من رئیس اجرائی طرح خاورمیانه بزرگ در منطقه هستم. در همین حین ترکیه روابط بسیار گسترده نظامی- اطلاعاتی و امنیتی را با رژیم صهیونیستی ادامه داد و بین سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۹ میلادی تلاش کرد که بشار اسد را با رژیم صهیونیستی سازش بدهد. ترکیه از سال ۱۹۵۲ تاکنون به نوعی تحت کنترل نظامی- اطلاعاتی آمریکا قرار دارد اما مردم ترکیه شدیداً مخالف آمریکا هستند. به همین دلیل یکی از اهداف امریکا از تحریم ترکیه تسلیم مردم و مقامات ترکیه در برابر امریکاست. البته رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تلاش میکند که به نوعی استقلال عمل داشته باشد ولی با تهاجم توتیتری و جنگ روانی ترامپ روبرو شده است. این سیاست تهاجمی ترامپ باعث بروز یکسری تضادهایی بین آمریکا و ترکیه شده است. البته یکسری اختلافات به نوعی بنیادین بین آمریکا و ترکیه وجود دارد که مثل؛ موضوع فتح ا...گولن، مسئله بانک خلق ترکیه، حمایت آمریکا از گروه تروریستی پ.ک.ک، سیاستهای آمریکا در قبال عراق و سوریه و کشورهای منطقه از جمله ایران و روابط ترکیه با روسیه است که همه این عوامل دست به دست هم داده و در نتیجه یک تضادی بین آمریکا و ترکیه به وجود آورده است.

پژوهش خبری : اهداف آمریکا از تحریم اقتصادی ترکیه چیست؟
گرچه بحران ترکیه و امریکا با دستگیری کشیش امریکایی بوجود آمد ولی واشنگتن فقط به دنبال آزادی این کشیش نیست بلکه مطالبات و شروطی دیگری برای لغو تحریم های خود برای آنکارا تعیین کرده است. به برخی از این موارد اشاره می کنم:
- آزادی راهب برانسون و20 نفر جاسوس (کارمندان محلی تبعه ترکیه در سفارت و سرکنسولگری امریکا و تبعه امریکا) که در کودتای ۱۵ ژوئیه شرکت کرده بودند و بازداشت شده‌اند.
- ترکیه باید به طور کامل در تحریم ها علیه ایران شرکت کند. ولی ترکیه اعلام کرده که در تحریم های اقتصادی علیه ایران شرکت نخواهد کرد. چون با ایران همسایه است و همچنین به انرژی ایران نیاز دارد. از طرفی دیگر اردوغان گفته است که اگر ترکیه در این تحریم مشارکت داشته باشد به معنی نقض استقلال ملی ترکیه است.
- ترکیه باید در روابط خود با روسیه تجدید نظر کند. ترکیه روابط تجاری خوبی با روسیه دارد و از طرفی دیگر در حوزه نظامی نیز همکاری هایی دارند که نمونه آن تصمیم ترکیه به خرید سامانه موشکی می باشد. امریکا از ترکیه می خواهد قرارداد خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه را لغو کند. همچنین امریکا مخالف احداث نیروگاه اتمی ساخت روسیه در ترکیه است.
- به رسمیت شناختن قدس توسط ترکیه به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی است. واشنگتن از آنکارا خواسته است تا در سیاست‌های فعلی خود درباره قدس تجدید نظر کند.
- توقف عملیات اکتشاف منابع نفت و گاز در اطراف جزیره قبرس می باشد. نفت و گاز مدیترانه شرقی متعلق به کشورهای ساحلی از جمله ترکیه، سوریه، لبنان و مصر است. اما رژیم صهیونیستی با جمهوری قبرس جنوبی قرارداد منطقه انحصاری اقتصادی را امضاء و عملیات اکتشاف، استخراج نفت و گاز را آغاز کرده است. آمریکا و ناتو تهدید کردند که ترکیه حق ندارد با عملیات استخراج نفت و گاز رژیم صهیونیستی و شرکت‌های امریکایی در مدیترانه شرقی مخالفت یا برای پیشگیری از استخراج آن کشتی جنگی اعزام کند.
- ترکیه حق استخراج معادن ترکیه را به شرکت‌های امریکایی واگذار کند.
‌- اعلام رضایت ترکیه درباره صدور حکم و مجازات معاون سابق بانک خلق بازداشتی در امریکاست.
- ترکیه از درخواست استرداد فتح‌ا...گولن، متهم به مدیریت کودتای نظامی در ۱۵ جولای ۲۰۱۶ که ساکن امریکاست، صرفنظر کند.

پژوهش خبری : این تحریم ها چه تاثیری بر اقتصاد ترکیه گذاشته است؟
باید یک سری آمار و اطلاعاتی در زمینه اقتصاد ترکیه ارائه کنم.

مسئله اول: ترکیه حداقل ۴۶۶ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد به کشورهای غربی، کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای دیگر. بیشتر این بدهی ها در بخش خدمات است نه سرمایه گذاری در صنایع سنگین و یا تکنولوژی سطح بالا. یک اقتصاددان ترکیه به نام پروفسور "آلتوک" می گوید که ترکیه ۵۰۰ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد. و ترکیه باید تا اواخر سال ۲۰۱۸ میلادی ۲۵۰ میلیارد دلار (اصل و بهره وام) پرداخت کند که حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار آن فوری باید پرداخت شود.

مسئله دوم این است که ترکیه بیش از ۵۷ میلیارد دلار کسری حساب جاری دارد. بانک مرکزی ترکیه اعلام کرده که پیش بینی می شود که این کسری حساب تا اواخر سال جاری میلادی50 میلیارد دلار خواهد بود.

مسئله سوم، علاوه بر این حدود ۱۳ الی ۱۵ درصد نیروی انسانی که از این تعداد حدود ۲۰ درصد نیروی جوان ترکیه بیکار هستند که عمدتا بین ۱۵ تا ۳۰ ساله می باشند. بر اساس مرکز آمار ترکیه متوسط نرخ بیکاری در ترکیه در ماه جولای جاری 15 درصد بود.

مسئله چهارم، در حال حاضر تورم تقریباً به ۱۵ درصد رسیده است.

با چنین وضعیت اقتصادی که ترکیه دارد تحریم های اقتصادی امریکا باعث می شود تا اقتصاد این کشور کاملا آسیب پذیر باشد. گرچه در حال حاضر تحریم های همه جانبه نیست ولی اقتصاد ترکیه شکننده است. از زمان اعمال تحریم اقتصادی، لیر ترکیه در برابر دلار کاهش پیدا کرده است. قبل از تحریم هر دلار امریکا برابر با 4 لیر بوده در حال حاضر به بیش از 6 لیر رسیده است.
یکی از تبعات کاهش ارزش لیر این موضوع است که بدهی شرکت های دولتی و خصوصی ترکیه افزایش پیدا کرده است. که این شرکتها برای جبران بدهی خود دست به تعدیل نیروی کار بزنند که باعث افزایش بیکاری خواهد شد. در صورت استمرار تحریمهای اقتصادی امریکا بر ترکیه، سرمایه گذاری در این کشور کاهش پیدا خواهد کرد. براساس گزارشی که آلمان اعلام کرد که ۵۰ درصد شرکتهای آلمانی در یک سال اخیر از ترکیه خارج شدند. از طرف دیگر محتمل است که شرکتهای اروپایی، کره جنوبی و امریکایی از بازار ترکیه خارج بشوند.

پژوهش خبری : برخی از منابع غربی معتقدند که تحریم اقتصادی ترکیه بر اقتصاد جهان تاثیر منفی خواهد داشت. این تاثیرات چه هستند؟
هم مقامات اتحادیه اروپا و هم آنجلا مرکل اظهار داشتند که تحریم اقتصادی ترکیه تاثیر منفی بر اقتصاد این اتحادیه و حتی جهان خواهد داشت. به دلیل این که اتحادیه اروپا در ترکیه در ۱۶ سال اخیر ۱۶۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است. هزاران شرکت اتحادیه اروپا در ترکیه سرمایه گذاری کرده و مشغول به کار هستند. هزاران شرکت ترکیه در اروپا سرمایه گذاری دارد. علاوه بر آن ترکیه و اتحادیه اروپا قرارداد اتحاد گمرکی را امضا کرده اند. گردش سرمایه و گردش آزاد تجاری بین ترکیه و اتحادیه اروپا وجود دارد. جامعه ۸۰ میلیونی ترکیه و جامعه ۵۴۰ میلیون اتحادیه اروپا به نوعی از لحاظ اقتصادی و سیاسی در هم تنیده هستند. علاوه بر این، ترکیه عضو اتحادیه اروپا نیست، اما مانند تعداد زیادی از کشورهای اتحادیه اروپا عضو ناتو است. بنابراین باتوجه به اینکه ترکیه عضو ناتو هست، این موضوع از لحاظ مسائل امنیتی در چارچوب می تواند تاثیر منفی داشته باشد. به عبارتی اقتصاد و امنیت اتحادیه اروپا و ترکیه به خطر خواهد افتاد. علاوه بر آن در حال حاضر بیش از نیمی از تجارت ترکیه با اتحادیه اروپا است به خصوص آلمان. آلمان سومین شریک تجاری ترکیه است. ترکیه با کشورهای همسایه و منطقه ای خود روابط تجاری زیادی دارد. به عنوان نمونه؛ ترکیه با روسیه بیش از ۳۰ میلیارد دلار، با عراق بیش از ۱۲ میلیارد دلار، با ایران بیش از ۱۰ میلیارد دلار و با کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی و خاورمیانه و خلیج فارس روابط تجاری زیادی دارد که تضعیف اقتصاد ترکیه به صورت دومینو وار بر اقتصاد کشورهای مذکور و جهان تاثیر منفی خواهد داشت.

پژوهش خبری : به نظر شما میزان تاب آوری ترکیه در جنگ اقتصادی چقدر خواهد بود؟
در حال حاضر هدف اصلی واشنگتن از اعمال تحریم امریکا علیه ترکیه تنبیه کردن این کشور و یارگیری و سلطه بر آنکاراست. از این رو این تحریم بیشتر بعد سیاسی دارد تا اقتصادی. حجم تجارت ترکیه با آمریکا بین ۱۵ تا ۱۹ میلیارد دلار به نفع آمریکا است. قرار براین بوده که تکنولوژی آمریکا به ترکیه انتقال یابد که تاکنون انجام نشده است. در هر صورت میزان تاب آوری ترکیه بستگی به بنیان های اقتصادی این کشور دارد. با توجه به کوتاه نیامدن طرفین از مواضع خود شاید بتوان انتظار داشت که بعد از این تنش در روابط آنکارا واشنگتن پررنگ‌تر شود که در این شرایط، آسیب ها به ترکیه بیشتر خواهد شد.

با توجه به موارد گفته شده فضای اقتصادی ترکیه شکننده است و فشار جزیی تحریم، ترکیه را با یک بحران جدی مواجه خواهد کرد. کسری جاری این کشور در سال گذشته ۵۷ میلیارد دلار بوده و همچنین باید حدود ۷۰ میلیارد دلار بهره بانکی بازپرداخت داشته باشد. ذخیره ارزی به ۱۰۳ میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است. این در شرایطی است که تمرکز دولت ترکیه طی سال های اخیر بر دو محور راهسازی و ساختمان سازی استوار بوده که نشان می‌دهد ۴۱ درصد از اقتصاد ترکیه بر همین دو موضوع استوار است. بخش تولید در ترکیه بسیار محدود است و مهمترین محور تولید در این کشور پوشاک، محصولات لبنی و کشاورزی است و نهایتا گردشگری به عنوان اهرم کمکی اقتصاد این کشور وارد صحنه شده است. به نظر می رسد که بخشهای راهسازی و ساختمان سازی با جذب سرمایه های خارجی امکان پذیر بوده که با اعمال تحریم بیشتر، ترکیه شاهد فرار سرمایه ها از این کشور خواهد بود.

پژوهش خبری // پژوهشگر: رحیم خجسته