زدودن گرد فرسودگی از چهره شالیکوبی ها به کجا کشید ؟

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز گیلان، محصول امسالش با چاشنی بیشتری از رنج به بار نشست. در کنار همه سختی ها و تب و تاب کشت و کار، با وجود نوبت بندی آب، کم آبی در برخی روزها جان شالیزارش را به لب رساند. هنگام برداشت هم قطره های پر شتاب باران، کمر ساقه های شالی هایش را شکست. اما با وجود همه این سختی ها حالا که گونی های شلتوک را روی بار بَند تیلر و نیسان وانت تلمبار کرده و راهی شالیکوبی می شود، خدا را شاکر است و امید دارد محصولش که کمی باران خورده و دیر برداشت شده ، کمتر خـُرد و بهتر سفید شود. 
جلوی کارخانه شالیکوبی که "قربان" شالیکار 60 ساله گیلانی، بار ِ شلتوکش را بر زمین می گذارد، پـُر از گونی های شلتوک است و کارگران مشغول خالی کردن بارهای شلتوک از پشت تیلرها ، تراکتورها و وانت ها هستند و سر و صدای دستگاه های شالیکوبی همراه خاک و خـُـل ِ به جا مانده از پوسته و سبوس برنج، به هوا پخش می شود. اینجا کارخانه شالیکوبی است؛ جایی که قرار است محصول به رنج به دست آمده شالیکاران را سفید کند و برنج تحویل شان دهد. 
عباس آقا شالیکار دیگری که حدود 2 تن شلتوکش را به شالیکوبی آورده می گوید : سال گذشته محصولم را به یکی از کارخانه های قدیمی شالیکوبی بردم و بخش زیادی از محصولم در فرایند تبدیل شلتوک به برنج سفید شکسته شد، برای همین امسال محصولم را به این شالیکوبی مدرن که تعریفش را بسیار شنیده ام، آورده ام. 

کمی آنطرف تر پیرمرد کمر خمیده ای که رمضان علی نام دارد گونی به دست منتظر بیرون آمدن برنج سفید از مخزن کارخانه است .
این شالیکار 70 ساله می گوید : حاصل دست رنجم در این کارخانه بهتر سفید می شود اما کاش می شد تمام محصولم را دانه درشت و بدون شکستگی تحویل می گرفتم.
برخی از شالیکاران دیگر هم می گویند : فرسوده و قدیمی بودن تجهیزات و فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید در برخی کارخانه های شالیکوبی گیلان، باعث شده فرآیند خشک شدن شلتوک درست و اصولی نباشد و برنج سفیدی که به خانه می برند بعد از چند ماه نم بگیرد و شپشک بزند.  
برنج هایی که زیر تیغه های فرسوده شالیکوبی خرد می شود.
آنطور که رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : سالانه یک میلیون و100هزار تن شلتوک که حاصل 6 ماه کار و تلاش شالیکاران گیلانی است ، راهی شالیکوبی ها و در آنجا به 750 هزار تن برنج سفید تبدیل می شود که فقط 550 هزار تـُن ِ آن دانه درشت و با کیفیت است  و حدود یک چهارم معادل 200 هزار تن  آن  در فرآیند  تبدیل  شلتوک  به برنج سفید، به خرده برنج تبدیل می شود.
آقای شعبان نژاد با بیان اینکه با خُرد شدن برنج 50 درصد از ارزش و قیمت آن کاسته می شود گفت : خرد شدن سالانه 200 هزار تن برنج در شالیکوبی های گیلان ضرر 800 میلیارد تومانی شالیکاران را در پی دارد.  
وی البته اذعان دارد که شکستگی و خُرد شدن در فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید اجتناب ناپذیر است و نمی توان درصد آن رابه صفر رساند و فقط می توان درصد مقدار شکستگی را به استانداردهای جهانی نزدیک کرد.

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در حالی که استاندارد جهانی مقدار شکستگی برنج در فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید،  13 درصد است، این میزان در کشورمان و در گیلان تا 24 درصد است. 
آقای شعبان نژاد مهم ترین راهکارهای کاهش شکستگی و خُرد شدن برنج در فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید را تجهیز و نوسازی شالیکوبی ها می داند و می گوید : سازمان جهاد کشاورزی گیلان برای کاهش ضایعات و زمان فرآوری برنج، صرفه جویی در هزینه ها و افزايش درآمد کشاورزان، طرح نوسازي شاليکوبي ها را از سال85 به دست گرفته است.
وی با بیان اینکه براساس نیازسنجی انجام شده و به تناسب ظرفیت تولید برنج در استان، اصلاح و مدرن سازی 691 شالیکوبی در دستور کار این سازمان قرار گرفت گفت : در 12 سال گذشته 410 کارخانه با اعطای تسهیلات،  مدرن، نوسازی و تجهیز شده و 281 کارخانه باقی مانده هم تا 5 سال دیگر تجهیز و نوسازی خواهد شد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در پاسخ به این سوال که چرا فقط 691 کارخانه از هزار و 425 شالیکوبی استان نوسازی و تجهیز می شوند هم گفت : از آنجا که  ظرفیت هر شالیکوبی با اصلاح ساختار سنتی به مدرن تقریبا دو برابر می شود، برای توجیه پذیر بودن فعالیت شالیکوبی ها این تعداد زیر چتر نوسازی و تجهیز قرار گرفته است.
آقای شعبان نژاد افزایش تعداد دستگاه های خشک کن در شالیکوبی ها را یکی دیگر از اقدامات انجام شده عنوان کرد و گفت :  تا 4 سال پیش فقط حدود 9 هزار دستگاه خشک کن در شالی کوبی های استان موجود بود که این تعداد در حال حاضر به 12 هزار دستگاه خشک کن رسیده است. 
وی می گوید : با نوسازی 300 شالیکوبی دیگر از خرد و شکسته شدن حدود 100 هزار تن برنج سفید جلوگیری می شود.
به گفته آقای شعبان نژاد در این مدت همچنین از فعالیت 400 کارخانه که فرسوده و قدیمی بود هم جلوگیری شد.
وقتی تسهیلات، گرد فرسودگی را از چهره شالیکوبی ها می زداید. 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان پرداخت تسهیلات نوسازی و تجهیز و سرمایه در گردش و همچنین صدور پروانه بسته بندی را از مهم ترین حمایت های سازمان جهاد کشاورزی از شالیکوبی ها عنوان کرد و گفت : به شالیکوبی های گیلان  تا 200 میلیون تومان تسهیلات سرمایه درگردش ، تا سقف 500 میلیون تومان تسهیلات تجهیز و نوسازی و حدود 700 میلیون تا یک میلیارد تومان هم تسهیلات صنایع بسته بندی ارائه می شود. 

آقای جواد زاده می گوید : اگرچه تجهیز و نوسازی شالیکوبی ها را تا پایان تعهدات مان با جدیت پیگیری می کنیم اما بیشتر از همه در صدد تغییر نظام بهره برداری شالیکوبی ها از کارمزدی و حق العمل کاری به خرید و بسته بندی هستیم.
وی افزود : براین اساس تاکنون به 110 شالیکوبی، مجوز توسعه بسته بندی ارائه کرده ایم تا برنج گیلان با برندهای مشخصی در بازارها آوازه بلند کند و دست واسطه ها هم از بازار برنج کوتاه شود.
آنطور که مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگرچه محدودیتی در خصوص ارائه تسهیلات وجود ندارد و از دو محل اعتبارات صندوق توسعه ملی و اشتغال روستایی به صاحبان شالیکوبی ها، تسهیلات پرداخت می شود اما درصدِ سود باز پرداخت تسهیلات صندوق توسعه ملی بالاست و از طرفی فرآیند دریافت تسهیلات اشتغال روستایی که سود باز پرداخت کمتری دارد، روند طولانی تری دارد و باید مسیر طولانی را در چند مرجع شهرستانی ، استانی و کشوری طی کند.
آقای جواد زاده اختصاص خط ویژه اعتباری با سود بازپرداخت کمتر از 10 درصد را برای نوسازی شالیکوبی ها بهترین راهکار برشمرد و گفت : پارسال پیشنهاد این کار را به وزرات جهاد کشاورزیم ارسال کردیم اما این پیشنهاد همچنان در مرحله بررسی است.
رتبه بندی شالیکوبی ها خوب یا بد ؟!!
وی با بیان اینکه  صاحبان شالیکوبی ها به ازای سفید کردن هر کیلو شلتوک، کارمزد یکسان می گیرند، رتبه بندی عملکرد شالیکوبی ها و تعیین کارمزد متفاوت را در سرعت گرفتن روند اصلاح ساختار و نوسازی شالیکوبی ها موثر دانست و افزود : این کار باعث افزایش رغبت کارخانه داران برای نوسازی شالیکوبی ها و دقت بیشتر آنان در فرآیند فرآوری برنج و کاهش ضایعات می شود.    .مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه کار رتبه بندی عملکرد شالیکوبی ها را از 3 سال پیش به اتحادیه تولید کنندگان برنج استان گیلان واگذار کردیم گفت : متاسفانه این اتحادیه تاکنون کاری از پیش نبرده است.  
آقای جواد زاده در تشریح چرایی اجرا نشدن این طرح گفت : اتحادیه تولید کنندگان برنج گیلان توان فنی این کار را ندارد و از طرفی این کار برای بسیاری از صاحبان  شالیکوبی ها به صرفه نیست چرا که اگر قرار باشد رتبه بندی انجام شود، فقط 100 شالیکوبی در استان  می تواند شرایط لازم را برای قرار گرفتن در سطح بالا کسب کنند و بقیه شالیکوبی ها در سطح پایین تر قرار گرفته و مجبورخواهند شد کارمزد کمتری دریافت کنند.
وی می گوید : بر اساس ابلاغ کمیته برنج استان ، به زودی رتبه بندی عملکرد شالیکوبی ها از حوزه اختیارات این اتحادیه خارج خواهد شد و جهاد کشاورزی خود این کار را به دست خواهد گرفت.  
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : با این کار رغبت کارخانه داران برای نوسازی شالیکوبی ها و دقت شان برای کاهش ضایعات در فرآیند فرآوری برنج بیشتر می شود.

آقای جوادزاده مشکل دیگر را تعدد شالیکوبی های گیلان دانست و گفت: با وجود اینکه برنج تولیدی مازندران بیشتر از گیلان است، این استان هزار و100 شالیکوبی دارد این درحالی است که گیلان هزار و 425 واحد شالیکوبی فعال دارد که این امر سبب شده نوسازی کارخانه ها با روند کندتری در استان انجام پذیرد.
وی می گوید : مصوبه نظارت بر کیفیت فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید از سوی کارشناسان غذا و دارو روی میز کمیته فنی برنج استان است و پس از تصویب از سال زراعی آینده،  کارشناسان معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی گیلان عملکرد شالیکوبی ها برای ارتقاء کیفیت و کاهش ضایعات نظارت خواهند کرد.
مدیرعامل اتحادیه تولید کنندگان برنج گیلان اعزام 150نفر از صاحبان شالیکوبی های استان به کشورهای هند، چین و تایلند برای به روز کردن دانش فنی، واردات 400 دستگاه یکنواخت سازی برنج سفید، برگزاری دوره های آموزشی برای 300 نفر از شالیکوبان در طول سال،  نیاز سنجی شالیکوبی ها و معرفی متقاضیان برای دریافت تسهیلات و برنامه های ترویجی برای ترغیب صاحبان شالیکوبی ها نسبت به نوسازی واحدهای فرسوده را از مهم ترین اقدامات این اتحادیه عنوان کرد. 
در حالی که مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان از عدم ایفای وظایف اتحادیه تولید کنندگان برنج گیلان نسبت به رتبه بندی عملکرد شالیکوبی ها می گوید ، مدیرعامل این اتحادیه معتقد است که تشکل ، به وظیفه خود  در این مورد که جمع آوری آمار مربوط به عملکرد شالیکوبی ها و ارائه آن به جهاد کشاورزی است به خوبی عمل کرده است و مسئول اجرای آن جهاد کشاورزی است.

 آقای واصلی معتقد است رتبه بندی کاری شالی کوبی مشکلی را حل نمی کند و باید با تسهیلات کم بهره به داد شالیکوبی ها رسید. 
پای صحبت شالی کوبان 
صاحبان شالیکوبی های فرسوده هم با مدیرعامل اتحادیه شالیکوبان گیلان هم عقیده اند. 
این شالیکوبان معتقدند : تسهیلات اعطایی سود بالایی دارد و آنها از عهده بازپرداخت آن بر نمی آیند.
برخی از شالیکوبان هم می گویند : جهاد کشاورزی آنطور که باید از آنها حمایت نمی کند و خودشان با هزینه شخصی و به تدریج اقدام به تجهیز دستگاه های شالیکوبی می کنند.
برخی از صاحبان شالیکوبی ها هم می گویند در گیر و دار کاغذ بازی هایی که در مسیر دریافت تسهیلات سر راهشان سبز می شود گیر افتاده اند.
حال باید دید پیشنهاد سازمان جهاد کشاورزی گیلان مبنی بر اعطای خط ویژه تسهیلات کم بهره شالیکوبی ها  که روی میز وزارت جهاد کشاورزی است زود تر به تصویب می رسد و اجرایی می شود یا مصوبه نظارت بر کیفیت فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید زود تر از روی میز کمیته فنی برنج استان رنگ ابلاغیه به خود می گیرد. 
در هر حال شالیکاران امید دارند محصولشان کمتر خرد شود تا سود بیشتری ببرند و شالیکوبان هم تمایل دارند با دست تلطف تسهیلات کم بهره دولتی دستی به سر و روی کارخانه های شان بکشند.