پیروزی عمران خان؛ مهندسی انتخابات یا ناکارآمدی احزاب سیاسی

طبق توافق 9 ماده ای میان رهبران حزب تحریک انصاف و جنبش متحده قومی به امضا رسید ه، نمایندگان حزب جنبش متحده قومی که دارای کرسی در مجلس ملی هستند برای تشکیل دولت به حزب تحریک انصاف پیوسته و پس از آن به عمران خان که قرار است نامزد تصدی کرسی نخست وزیری پاکستان شود، رای کافی برای تشکیل دولت را کسب می کند.البته'عمران خان' رهبر حزب تحریک انصاف و پیروز انتخابات پارلمانی پاکستان تلاشهایی را برای ائتلاف با حزب مجلس مسلمین پاکستان به عنوان یکی از مهم ترین تشکل های شیعی این کشور آغاز کرده است.

در همین چارچوب ، علامه 'راجا ناصر عباس جعفری' از روحانیان نام آشنای شیعه پاکستان و دبیرکل حزب سیاسی- مذهبی مجلس وحدت مسلمین با 'عمران خان' رهبر حزب تحریک انصاف و پیروز انتخابات پارلمانی پاکستان دیدار و گفت و گو کرد. به هر حال آنچه مسلم است اینکه ، حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان که در ۱۱۶ منطقه انتخاباتی پیروز شده بود موفق شده با جذب نظر ۹ نماینده دیگر، ۱۲۵ نفر را از طریق رای مستقیم به پارلمان وارد کند . انتخاب «اسد قیصر» از حزب «تحریک انصاف» با کسب اکثریت آرا به عنوان رئیس پارلمان جدید پاکستان گواه براین است که حزب عمران خان با همگرایی با احزاب دیگر اکثریت کرسی های مجلس را از آن خود ساخته است.
*چالش های پیش روی عمران خان:
مراسم سوگند "عمران خان " نخست وزیر جدید پاکستان شنبه 27 مرداد در این کشور برگزار می شود. عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف که پس از 22 سال تلاش سرانجام اکثریت نسبی کرسی های پارلمان پاکستان را برای تشکیل دولت مرکزی به دست آورد، به عقیده کارشناسان و تحلیلگران در دولت آینده این کشور با مشکلات فراوانی روبرو است:
الف) در حوزه داخلی:
1-برخی ناظران معتقدند که عمران خان فاقد ابزارهای لازم برای اجرای شعارهای انتخاباتی خود مانند ایجاد 10 هزار شغل، 5 میلیون ساختن مسکن به نیازمندان و مهمتر از همه مقابله با فساد ( به دلیل گستردگی فساد در پاکستان) است.
2- صرف نظر از این موضوع، دولت آینده پاکستان یک دولت ائتلافی خواهد بود، به باور برخی کارشناسان دولت عمران خان شکننده و ضعیف خواهد بود .با توجه به اینکه دو حزب مهم پاکستان یعنی "حزب مردم وحزب مسلم لیگ نواز شریف" در دولت آیند به صورت اپوزیسیون در مجلس ملی فعالیت خواهند کرد .افزون بر این دولتهای سند و پنجاب به عنوان پاشنه آشیل دولت عمران خان عمل خواهند کرد .
3- اگر چه به اعتقاد برخی کارشناسان ، پیروزی عمران خان با حمایت پشت پرده ارتش به بار نشسته است ، اما یکی از مشکلات احزاب مختلف در پاکستان ، نحوه تنظیم روابط دولت با ارتش است .اگر عمران خان از این رویه خارج نباشد یکی از چالشهای دولت جدید پاکستان تنظیم روابط با ارتش خواهد بود . مخصوصا حتمال بروز چالش بین دولت با ارتش در سیاست خارجی به ویژه در حوزه هند و افغانستان یک دغدغه همیشگی است . البته اگر این تحلیل را بپذیریم که عمران با مهندسی انتخابات به پیروزی رسیده باشد ، درچنین شرایطی عمران خان به دلیل همسویی با مواضع ارتش ، مشکلی در این رابطه نخواهد داشت .
5- کمبود شدید آب و برق یک مشکل همیشگی برای دولتمردان پاکستان محسوب می شود .به همین دلیل دولت جدید عمران خان نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود .البته در سیاست اعلامی عمران خان ،استفاده از ظرفیتهای کشورهای همسایه از جمله ایران مورد توجه قرار گرفته است .و انتظار می رود بخش از مشکلات انرژی پاکستان با همکاری ایران بر طرف شود . تاکید عمران خان برای سفر به ایران در در اولین سفر خارجی ، گواه بر اهمیت ایران در سیاست خارجی عمران خان دارد.
ب)در حوزه سیاست خارجی:
1- در پاکستان علیرغم برگزاری انتخابات، ارتش همچنان تعیین کننده رئوس اصلی سیاست های دولت است. به همین دلیل است که برخلاف تغییراتی که انتظار می رود با پیروزی عمران خان در داخل این کشور رخ دهد، در عرصه سیاست خارجی، پیش بینی نمی شود که تغییر ملموسی را شاهد باشیم. اغلب کارشناسان شبه قاره هند بر این باورند که هرگونه تغییر و تحول در سیاست خارجی پاکستان، منوط به هماهنگی بیشتر با ارتش است . به بیان دیگر ارتش متغییر مستقل در تعیین سیاست خارجی پاکستان محسوب می شود . اگر ارتش به این جمع بندی رسیده باشد که در مناسبات منطقه ای، تغییراتی دهد در این صورت می توان تصور کرد که دردولت عمران خان شاهد تحول در سیاست خارجی باشیم. در حال حاضر مواضع و سیاست های راهبردی ارتش در باره آمریکا، عربستان، هند، ایران و افغانستان تغییری دیده نمی شود .
2-در این میان برخی معتقدند عمران خان، موضع بی طرفی در مورد ایران و عربستان اتخاذ خواهد کرد به بیان دیگر برخی کارشناسان معتقدند عمران خان تلاش خواهد کرد در روابط با ایران از یک طرف و عربستان و امریکا از طرف دیگر توازن ایجاد کند . تاکید نخست وزیر منتخب پاکستان برای در نخستین سفر خارجی خود به ایران و سپس به عربستان در این چارچوب قابل بحث است . البته توسعه روابط نظامی می تواند به همکاری سیاسی ایران و پاکستان هم تاثیرگذار باشد. یکی از عوامل توسعه روابط ایران و پاکستان بحث گاز و برق است که عمران خان بر آن تاکید دارد افزون بر این بحث خط لوله ابزار مهمی برای عمران خان است تا شعار انتخاباتی خود را عملی کند.
3-در مورد روابط اسلام آباد- واشنگتن نیز باید گفت که اکنون سیاست آمریکا درباره مذاکره مستقیم با طالبان افغانستان سبب شده تا ارتش پاکستان به یک ارزیابی کلی و نهایی در خصوص ادامه همکاری با واشنگتن دست بزند.اگر سیاست مذاکره ترامپ با طالبان به نتیجه برسد، یقینا ارتش پاکستان تغییرات جدی را در دستور کار قرار خواهد داد. از هم اکنون هم این تغییرات مشهود است. در این راستا ارتش پاکستان روابطی را با چین و روسیه آغاز کرده است. در نتیجه به نظر اسلام آباد در آینده تهران، پکن و مسکو را جایگزین واشنگتن خواهد کرد.
نتیجه گیری
در مجموع پیروزی "عمران خان" در انتخابات اخیر پارلمانی پاکستان حاوی چند نکته مهم است:
اول اینکه، از زمان استقلال پاکستان این برای اولین بار است که حزبی غیر از احزاب مسلم لیگ نواز و مردم ، قدرت را در این کشور به دست می گیرند واین پیروزی می تواند تحولی تاریخی در روند تحولات پاکستان محسوب شود
دوم اینکه، عمران خان در انتخابات اخیر پارلمانی پا کستان ، با شعار مقابله با فساد اداری و مالی، طرح شعارهای عام پسند نظیر ایجاد 10 میلیون شغل، ساخت 5 میلیون واحد مسکونی و ارائه یارانه به کشاورزان، بر دو حزب ریشه دار و قدرتمند پاکستان پیروز شد. البته آنچه برای مردم پاکستان مهم است اینکه تحریک انصاف که خود را از جنس مردم معرفی می کند. به شعارهای خود به خصوص مقابله با فساد پایبند باشد.
سوم اینکه، پیروزی عمران خان در انتخابات اخیر پاکستان ،رضایت ارتش را نیز به همراه دارد . به بیان دیگر ، در تاریخ پاکستان همواره قدرت میان ارتش و دو حزب سنتی مردم و مسلم لیگ دست به دست شده است. با توجه به رویکرد احزاب پاکستان، راهبرد ارتش به عنوان نهاد پر قدرت پا کستان بر این راهبرد استوار بوده که اجازه ندهند احزاب سنتی به قدرت برسند و با ارتش مقابله کنند و به همین دلیل بارها دولت احزاب با کودتای ارتش به زیر کشیده شده است و در حال حاضر پیروزی عمران خان به معنی پیروزی ارتش تلقی می شود. اگر چه برخی ناظران عمران خان را کارگزار جدید ارتش معرفی می کنند که با مهندسی انتخابات از سوی ارتش به پیروزی رسیده است.
نکته چهارم اینکه، عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف که پس از 22 سال تلاش سرانجام اکثریت نسبی کرسی های پارلمان پاکستان را برای تشکیل دولت مرکزی به دست آورد، به عقیده کارشناسان و تحلیلگران در دولت آینده این کشور با مشکلات فراوانی داخلی و خارجی روبرو است.
نکته پنجم، کمبود شدید آب و برق یک مشکل همیشگی برای دولتمردان پاکستان محسوب می شود. به همین دلیل دولت جدید عمران خان نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود. البته در سیاست اعلامی عمران خان، استفاده از ظرفیتهای کشورهای همسایه از جمله ایران مورد توجه قرار گرفته است و انتظار می رود بخش از مشکلات انرژی پاکستان با همکاری ایران بر طرف شود. تاکید عمران خان برای سفر به ایران در در اولین سفر خارجی خود، گواه بر اهمیت ایران در سیاست خارجی عمران خان دارد.
و نکته پایانی اینکه، در پاکستان علیرغم برگزاری انتخابات، ارتش همچنان تعیین کننده رئوس اصلی سیاست های دولت است. به همین دلیل است که برخلاف تغییراتی که انتظار می رود با پیروزی عمران خان در داخل این کشور رخ دهد، در عرصه سیاست خارجی، پیش بینی نمی شود که تغییر ملموسی را شاهد باشیم.

فرهاد همتی – کارشناس مسائل آسیا