پیامدهای سناریوی "عدم توافق در مذاکرات برگزیت"

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،"لیام فاکس" وزیر تجارت خارجی انگلستان، اخیراً، احتمال خروج این کشور از اتحادیه اروپا بدون حصول توافق خاص در زمینه اقتصادی را بیشتر از امکان حصول توافق دانسته است. "جرمی هانت" وزیر امور خارجه انگلیس نیز چندی پیش درباره آینده مذاکرات برگزیت ابراز بدبینی کرده است و اظهار داشته است که انگلستان خود را برای یک عدم توافق در مذاکرات برگزیت آماده می‌کند. پرسش اینجاست که "عدم توافق در مذاکرات برگزیت"( no-deal Brexit) به چه معناست، ریشه تمرکز بر آن چیست و مهم‌تر آنکه چه پیامدهایی دارد؟

معنا و خاستگاه طرح ایده"عدم توافق در مذاکرات برگزیت"
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" به معنای آن است که رابطه تجاری انگلستان و اتحادیه اروپا، در چارچوب مقررات سازمان تجارت جهانی تنظیم شود. "سازمان تجارت جهانی" بدنه تجارت چندجانبه است که مسئولیت تنظیم و تعدیل قوانین جهانی تجارت را بر عهده دارد.

به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل استمرار جذابیت ایده "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" نیز تفوق گفتمان کنترل بر حاکمیت بر گفتمان و ملاحظات بازار است. درواقع طرفداران برگزیت از هر ایده‌ای که کنترل بر مرزها و قاعده سازی را به حوزه حاکمیت ملی انگلستان بازگرداند استقبال می‌کنند. در ضمن به نظر می‌رسد از منظر دولت و شخص نخست‌وزیر انگلستان نیز طرح ایده "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" هدفی تاکتیکی و نه راهبردی را دنبال می‌کند. بااین‌وجود به نظر بخش عمده اقتصاددانان انگلیسی، حرکت به سمت "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" به معنای ضربه شدید اقتصادی و آسیب گسترده به قرارداد اجتماعی در انگلستان است. در این نگاه، اسطوره‌سازی‌های برگزیتریرها در این خصوص که "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" واجد پیامدی نخواهد بود و این کشور را به کشوری عادی تبدیل می‌کند واقعیت ندارد و با این اسطوره‌سازی‌های نمی‌توان شکم مردم را پر کرد.

پیامدهای "عدم توافق در مذاکرات برگزیت"

پیامدهای "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" پردامنه است و به چند مورد آن اشاره می‌شود.

1-از بین بردن فرصت دوره انتقال برگزیتی انگلستان
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت"، فرصت تحقق دوره انتقال برگزیتی انگلستان را که این کشور به‌شدت به آن نیازمند است از بین می‌برد. می‌دانیم که بر اساس توافقات اولیه انگلستان و اتحادیه اروپا، دوره انتقال، فردای 29 مارس 2019 یعنی روز پایان رسمی مذاکرات خروج آغاز می‌شود. توافق کلی دیگر نیز آن است که دوره انتقال تا حد امکان، مبتنی بر حفظ وضع موجود در روابط دو طرف باشد تا زمان بیشتری را برای آماده شدن برای خروج کامل در اختیار اتحادیه اروپا و انگلستان قرار دهد. به‌عنوان‌مثال، مقامات بندری به زمان لازم برای گسترش کنترل‌های گمرکی نیاز دارند. دیگر آنکه در سراسر اروپا، باید زنجیره‌های عرضه باز تنظیم شوند؛ ساختارهای قانونی جدید برقرار شوند و الزامات نظارتی جدید پیش‌بینی و اعمال شوند.
در این نگاه، با شرایطی خاص، انگلستان در دوره انتقال همچنان در اتحادیه گمرکی و بازار واحد حضور خواهد داشت.

2-ابهام در وضعیت شهروندان اروپایی ساکن در انگلستان
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت"، این کشور را با عدم قطعیت و نابسامانی گسترده در خصوص وضعیت شهروندان اروپایی ساکن در انگلستان و وضعیت شهروندان انگلیسی ساکن در اتحادیه اروپا مواجه می‌سازد. بر اساس آمارهای منتشرشده توسط پارلمان اروپا، تعداد شهروندان اروپایی ساکن در انگلستان، از حدود یک‌میلیون و صد هزار نفر در سال 1990، به حدود سه میلیون نفر در سال 2015 افزایش‌یافته است. در ضمن، که جمعیت شهروندان انگلیسی ساکن در اتحادیه اروپا نیز از حدود 700 هزار نفر در سال 1990، به یک‌میلیون و دویست هزار نفر در سال 2015 رسیده است.

3-خلأ گسترده اطلاعاتی شرکت‌ها و کسب‌وکارهای انگلیسی
در شرایط کنونی نیز شرکت‌ها و کسب‌وکارهای انگلیسی با موقعیت خلأ گسترده اطلاعاتی پیرامون پیامدهای بالقوه خروج این کشور از اتحادیه اروپا و سازوکارهای لازم برای مواجهه با وضعیت جدید مواجه هستند. بدیهی است "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" این خلأ اطلاعاتی را بسیار گسترده‌تر خواهد کرد.

4-مواجهه بی‌واسطه با قواعد اتحادیه اروپا و سازمان تجارت جهانی
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" به معنای مواجهه بی‌واسطه با قواعد اتحادیه اروپا و سازمان تجارت جهانی است. این مواجهه نیز مستلزم بازرسی‌های گمرکی و تعرفه‌ها در تجارت با اتحادیه اروپا است. موقعیتی که دو پیامد عمده به همراه دارد. نخست آنکه موجب تشکیل صف‌های طولانی در بندرها و ورودی‌های تجاری انگلستان می‌شود. دیگر آنکه در زنجیره عرضه کالا اختلال گسترده ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال تقریباً 30 درصد مواد غذایی انگلستان از اروپا وارد می‌شود که بیشتر آن‌ها تازه هستند.

5-کاهش شدید مبادلات تجاری انگلستان و اتحادیه اروپا
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" به کاهش شدید مبادلات تجاری انگلستان و اتحادیه اروپا منجر خواهد شد.
بر اساس نتایج یکی پژوهش اقتصادی، ذیل قواعد سازمان تجارت جهانی، روابط تجاری انگلستان و اتحادیه اروپا در ده سال آینده تا 40 درصد کاهش خواهد یافت. مسئله‌ای که با توجه به سهم اصلی اتحادیه اروپا در تجارت خارجی انگلستان واجد تبعات منفی گسترده بر اقتصاد ملی خواهد بود.

6- برسازی مجدد مرزهای سخت بین دو ایرلند
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" موجب برسازی مجدد مرزهای سخت بین دو ایرلند و در نتیجه پیامدهای پرمخاطره امنیتی می‌شود. حساسیت‌های امنیتی حول‌وحوش مسئله مرزهای ایرلند کم دامنه نیست. نزدیک به دو دهه بعد از پایان منازعه ایرلند شمالی که به کشته شدن 3500 نفر منجر شد، این نگرانی وجود دارد که آنچه به مرزهای سخت بین دو ایرلند مشهور است به بازگشت خشونت‌ها منجر شود.
شایان‌ذکر است، " پیمان جمعه نیک یا پیمان بلفاست " بین طرف‌های درگیر در ایرلند شمالی، یعنی پروتستان‌های طرفدار بریتانیا و کاتولیک‌های جمهوری‌خواه ایرلند در روز جمعه ۱۰ آوریل ۱۹۹۸ منعقد شد. از پیامدهای این پیمان، برداشته شدن عملی مرزهای بین دو ایرلند بود و به تردد ده‌ها هزارنفری و روزانه بین دو مرز منجر شد.
در این چارچوب پیش‌ازاین نیز کمیسیون اروپا بارها تصریح کرده بود که بقای پیمان صلح بلفاست، از اولویت‌های اتحادیه اروپا در مذاکرات خروج است.

7- بی‌بهره شدن از قواعد تنظیمی و کنترلی اتحادیه اروپا
"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" موجب آن می‌شود که انگلستان از قوانین اتحادیه اروپا در حوزه‌هایی چون ایمنی هوایی؛ ایمنی دارویی و مواد هسته‌ای؛ ایمنی مواد غذایی و مقررات خودرویی خارج شود.
درنتیجه، با توجه به اینکه انگلستان فرصت کافی برای تصویب و اجرای قوانین تنظیمی جدید در این حوزه‌ها ندارد، "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" اختلال گسترده برای ورود دارو ازجمله ایزوتوپ‌های رادیویی ضد سرطان و ورود مواد غذایی و همچنین اختلال در صادرات خودرو به همراه خواهد آورد و این کشور را با خطر مواجهه با کمبود مواد غذایی و دارویی مواجه خواهد کرد.

تدابیر لازم برای مواجهه !
گرچه طرح‌هایی از طرف دولت انگلستان مطرح شده است که در قالب آن انگلستان تدابیر لازم را برای مواجهه با سناریوی "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" از جمله در حوزه ذخیره مواد غذایی و وسایل پزشکی اتخاذ کرده است، به نظر می‌رسد این مباحث بیشتر تاکتیکی هستند و نه راهبردی.
اگر از خواست گفتمانی برگزیترهای طرفدار بازگشت کنترل به سطح حاکمیت ملی انگلستان بگذریم، دولت‌مردان انگلستان با طرح ایده"عدم توافق در مذاکرات برگزیت" درواقع به دنبال افزایش قدرت چانه‌زنی خود با اروپا و کسب امتیاز دسترسی کامل به بازار واحد اروپا برای کالاهای انگلیسی هستند. در ضمن نخست‌وزیر انگلستان در پی آن است که هم‌حزبی‌های خود را در مجلس عوام و همچنین رأی‌دهندگان به برگزیت را متقاعد سازد تا از طرح جدید برگزیتی دولت او حمایت کنند چراکه عواقب سناریوی "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" بسیار پرمخاطره خواهد بود.
می‌دانیم که در بخش تجارت کالا و خدمات مالی، در قالب طرح جدید، انگلستان قصد دارد "منطقه آزاد تجاری" و همچنین سیاست‌های تجاری مستقل داشته باشد و بتواند تعرفه‌های محصولات خارج از اتحادیه اروپا را به‌طور مستقل تعیین کند؛ انگلستان به قوانین اتحادیه اروپا برای تجارت کالاهای کشاورزی، غذایی و دریایی همچنان متعهد می‌ماند اما این موضوع در مورد خدمات صدق نمی‌کند.
"مرز سخت" میان ایرلند شمالی که بخشی از انگلستان است و جمهوری ایرلند که عضو اتحادیه اروپاست به دلیل پیمان صلح ایرلند شمالی اجرا نمی‌شود و "مرز نرم" نیز نیازمند حفظ مقررات گمرکی اتحادیه اروپا خواهد بود.
ديگر آنکه در صورت اختلاف در زمینه قوانین جدید مالی و تجاری بر اساس توافق کمیته فنی مشترک انگلستان و اتحادیه اروپا آن را بررسی می‌کنند و البته پارلمان انگلستان می‌تواند این قوانین را رد کند؛ انگلستان می‌تواند آزادانه با قوانین تجاری خود با سایر کشورهای جهان پیمان تجاری امضا کند؛ انگلستان سیاست‌های مشترک کشاورزی و شیلات اتحادیه اروپا را ترک خواهد کرد؛ این کشور برای کالاهایی که با مقصد مصرف در اروپا وارد این کشور می‌شوند عوارض گمرکی در نظر می‌گیرد.

جمع بندي
بااین‌وجود پیگیری تاکتیک روی میز گذاردن سناریوی "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" نیز آسان نخواهد بود. نخست آنکه استفاده تاکتیکی از یک ایده همواره خطر واقعی تبدیل‌شدن به یک واقعیت را دارد.
دیگر آنکه همراهی اروپا با برخی از مطلوبیت‌های مورد نظر انگلستان در قالب طرح جدید دولت آسان نخواه بود. کسب حمایت کامل هم‌حزبی‌های انگلستان که طرفدار برگزیت سخت هستند از طرح جدید دولت نیز آسان نخواهد بود.
به نظر می‌رسد راه‌حل میانی، تمرکز مجدد بر دوره انتقال تا دسامبر سال 2020 خواهد بود. گرچه در آن تاریخ نیز امکان سر برآوردن مجدد ایده "عدم توافق در مذاکرات برگزیت" وجود خواهد داشت.
=========================

نويسنده: حسین مفیدی احمدی-پژوهشگر مسائل اروپا.
.