سهم چرخ سفال گیلان در چرخ اقتصاد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ، دور از سر صدای زندگی ماشینی، صدای قِرت قِرت چرخ کوچکی به هوای این گوشه دنج می پیجد و یک مُشت خاکِ ورزیده با چنگ و آب، لای ِچرخش موزون انگشت ها، شکل و جان می گیرد و مهمان کوره های داغ و آتشین می شود.  در نهایت آنچه که از این کوره ها بیرون می آید غرقاب ِ رنگ و لعابی دلنشین، می شود فرزند چرخ و آب و خاک این سرزمین "سفال گیلان".

خاک واره ای که جزو 90 گونه از صنایع دستی گیلان است و بر اساس اعلام معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان ، توانسته این استان را در جایگاه پنجم تولید سفال و سرامیک در کشور قرار دهد البته آنطور که مسئولان صنایع دستی می گویند : گیلان گوی سبقت را در تولید سفال سنتی هم از دیگر استان ها ربوده و در سکوی نخست سفال سنتی کشور قرار دارد. 
اشتغالزایی و افزایش درآمد، تامین بخشی از نیاز ظروف و دکوراسیون منزل، ارزآوری و رونق گردشگری از مهم ترین فوایدی است که سفالگری برای گیلان به ارمغان آورده است. 

کارشناس مسئول حمایت از تولید معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با بیان اینکه  قدمت سفال  گیلان به هزاره اول قبل از میلاد بر می گردد گفت : سفال هایی که در کاوش های تپه های باستانی مارلیک رودبار و املش کشف شده ، گواه این قدمت دیرینه است.
خانم قاسمی با بیان اینکه شهرستان های شفت، سیاهکل، املش ، رشت، رودسر و  لنگرود از مناطق عمده سفالگری در گیلان است گفت : این رشته از صنایع دستی 550 نفر را در گیلان بطور مستقیم صاحب شغل کرده و برای700 نفر هم دربخش زنجیره تهیه مواد اولیه و فروش این محصولات، غیرمستقیم اشتغالزایی کرده است.
وی می گوید: تعداد هنرمندان سفالگر در گیلان بیش از اینهاست چرا که تعداد زیادی از هنرمندان، بویژه زنان در روستاها بصورت تفننی و جسته و گریخته به این کار مشغولند که شناسایی نشده اند و در آمار سفالگرلان استان محاسبه نمی شوند.
کارشناس مسئول حمایت از تولید معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با شاره به اینکه یک میلیون قطعه انواع سفال در کارگاه های کوچک و بزرگ سفالگری گیلان تولید می شود افزود : ظروف آشپزخانه ، گلدان، گمج، تابه سفالی، نرخه، نمک یار، کوزه، تنور ، خـُم ، چراغ کوری، ماست گوله ، آواژور ، تابلوهای سفالی و مجسمه های سفالی تاریخی شبیه سازی شده از انواع ظروف سفالی در گیلان است که در این بین گمج، نرخه و نمک یار از شهرت بیشتری برخوردار است و به عنوان سفال سنتی گیلان ، نوعی برند صنایع دستی سنتی سفالی محسوب می شود.

خانم قاسمی افزود : مجموع90 گونه صنایع دستی گیلان سالانه 35 میلیارد تومان گردش مالی را برای استان به همراه دارد که سهم سفال در این بین 5 میلیارد تومان گردش مالی سالانه است.
وی با بیان اینکه بیش از نیمی از تولیدات سفال گیلان در همین استان به فروش می رسد و بیشترین خریداران را گردشگران و مسافران تشکیل می دهند گفت: حدود 40 درصد دیگر از سفال تولیدی گیلان به استان های دیگر و 10 درصد باقیمانده هم در قالب صادرات به کشورهای حاشیه خزر و خلیج فارس، اروپا و استرالیا  صادر می شود.
این کارشناس صنایع دستی افزود : صادرات سفال گیلان، سالانه 250 تا 300 هزار دلار ارز عاید کشورمان  می کند.
خانم قاسمی از افزایش 5 برابری تولیدات سفال در  استان در 3  سال اخیر خبر داد  و  گفت : تا 3 سال پیش 200 هزار قطعه سفال در گیلان تولید می شد این درحالیست که تولیدات سفال گیلان در حال حاضر به یک میلیون قطعه در سال رسیده است. 
وی می گوید: نمایش فرآیند تولید سفال و عرضه این محصولات درمناطق گردشگرپذیر استان و استفاده از ظروف سفالی از جمله گمج ، پیاله ماست ، لیوان ، کاسه و بشقاب برای طبخ و سرو غذا در  رستوران ها و اقامتگاه های بومگردی و گردشگری، باعث شده حضور گردشگران در این مناطق، در 3 سال اخیر 3 برابر افزایش یابد.
به گفته این کارشناس صنایع دستی گیلان تعدادی از رستوران های مشهور گیلان، یکی از ظروف سفالی پیشوند یا پسوند نام و برندشان است و در سال های اخیر رستوران های گیلان ، با پخت و سرو غذا در ظروف سفالی و سرامیکی پر رنگ و لعاب، مشتریان بیشتری جذب کنند.

وی آمار بالای بیکاری و افزایش تسهیلات مشاغل حوزه صنایع دستی، فراوانی خاک مرغوب سفالگری در برخی مناطق گیلان، ارائه آموزش های فراگیر مهارت و بازاریابی ، کاربردی کردن و تنوع سفال، منحصر به فرد بودن شیوه های فرآوری و پخت ، فراهم بودن زمینه های فروش و رونق بازار سفال گیلان و اقبال عمومی برای استفاده ازصنایع سفالی را از مهم ترین دلایل رونق سفال در گیلان عنوان کرد. 
خانم قاسمی یکی از مهم ترین مزیت های سفال گیلان را وجود مواد عالی  و آهن موجود در خاک رس این استان عنوان کرد و گفت : این مزیت باعث می شود سفال گیلان مقاومت بیشتری در برابر حرارت داشته باشد و قابلیت قرار گرفتن بر روی حرارت مستقیم آتش را داشته باشد، این در حالیست که ظروف سفالی استان های دیگر و حتی سفال های وارداتی از قابلیت کمتری برخوردارند.

شنیدن وصف مزایا و فواید سفالگری مرا راهی چند کارگاه سفالگری گیلان کرد و عطیه خانم اولین سفالگری بود که در جیرده شفت پذیرایم بود. 
زنی 57 ساله که دستان گل اندودش در کار است و سفال های ریز و درشتش بر گوشه دیوار کارگاه، تکیه داده شده است. 

عطیه خانم که این کار را از هفت سالگی از مادرش یاد گرفته و بطور تجربی به تولیداتش تنوع بخشیده می گوید : افزون بر روزی خانواده، از همین راه روزی چند نفر دیگر را هم به راه کرده است و قابلمه های سفالی سبز رنگ ؛ یعنی همان "گمج " های تولیدی اش هم در بازارهای ایران و هم در آن سوی آب ها خودنمایی می کند.
عطیه خانم از اینکه 4 نفر دیگر را زیر سقف این کارگاه کوچک، زیر پر وبالش گرفته راضی است اما از اینکه زیر چتر بیمه صنایع دستی نیست گلایه دارد و می گوید : چرا بعد از حدود نیم قرن سفالگری، باید بیمه خویش فرما باشم. 
چند کیلومتر آنطرف تر آقای قزل سفلای 36 ساله در کارگاهش در رشت منتظر ماست.
این دانش آموخته هنر اسلامی که با گرایش سفال و سرامیک در مقطع کارشناسی ارشد  فارق التحصیل شده می گوید : اگرچه سفال گیلان در کشورمان بازار خوبی دارد اما یک قطعه سفال معمولی که در ایران 12 هزار تومان قیمت دارد، در سایت های خارجی 40 دلار قیمت گذاری شده است اما متاسفانه برای بازریابی سفال گیلان، در سطح بین المللی کار چندانی صورت نگرفته است.
وی می گوید : حضور در نمایشگاه های بین المللی می تواند نام سفال گیلان را به عنوان یک برند بین المللی بلند آوازه کند اما حضور در این نمایشگاه ها برای هنرمندان هزینه بر است و باید از سوی دولت تامین شود. 
وی می گوید : با وجود ارتقاء کیفیت کار و تنوع محصول وجود سفال چینی کم کیفیت و ارزان قیمت هم خستگی را بر تن سفالگران گیلان باقی گذاشته است.

کارگاه سفالگری روستای نارنج طلای رودسر مقصد بعدی ام بود.
آقای محبی صاحب این کارگاه که برای 10 نفر بطور مستقیم و 25 نفر هم بطور فصلی و موقت شغل ایجاد کرده می گوید : سفالگری شغل نان و آب داری است، بازار خوبی دارد و  با احتساب هزینه های تولید، سالانه 120میلیون تومان برایم سود دارد. 
وی که تولیداتش را به کشورهای آلمان، عراق و ایتالیا هم صادر می کند می گوید: اگرچه خاک سفال را به راحتی و ارزان تهیه می کنم اما تهیه لعاب سفال اینروزها سخت شده و گرانی های اخیر دامن لعاب سفال را هم گرفته است.
آقای محبی افزود: اوایل امسال قیمت هر کیلو لعاب سفال 125هزار تومان بود این درحالیست که هفته قبل 450 هزار تومان بابت هر کیلو لعاب پرداخت کردم.
آقای زرگر هم یکی از سفالگران رشتی است که از کارش راضی است و می گوید : تولیداتم رادر بازار شناخته شده است و مشکلی بابت فروش ندارم.

وی می گوید : اگرچه سفال گیلان بازار خوبی دارد اما هزینه های تولید در این استان بالاست و حمایت ها کم است چرا که در برخی استان ها هزینه هایی بابت مصرف برق در کارگاه های سفالگری دریافت نمی شود.
گفتگوی تلفنی با چند نفر از سفالگران دیگر گیلان هم حاکی از تمایل شان برای توسعه سفالگری و اشتغالزایی در این حوزه است اما در عین حال خواهان حمایت های بیشتر دولت از این حرفه هستند.
موضوعی که معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری گیلان به آن اذعان دارد و می گوید: برای سرعت گرفتن چرخ های سفالگری در گیلان، به متقاضیان راه اندازی کسب و کار صنایع دستی از جمله سفال با توجه به نوع و گستردگی طرح بطورمیانگین10 تا 150 میلیون تومان تسهیلات ارزان قیمت در قالب مشاغل خانگی، پشتیبان و طرح های اشتغالزایی روستایی پرداخت می شود. 

آقای شاه محمدی می گوید: امسال حدود 23 میلیارد تومان برای توسعه صنایع دستی روستایی و شهری گیلان اختصاص یافته که با توجه به تعداد متقاضیان 3 میلیارد تومان آن برای سفالگران درنظر گرفته شده است.

وی با بیان اینکه 150 نفر از 550 سفالگر گیلان زیر چتر بیمه صنایع دستی قرار گرفته اند گفت : براساس تفاهم نامه اخیر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و سازمان تامین اجتماعی، همه هنرمندان صنایع دستی از جمله سفالگران در روستاها، زیر پوشش بیمه روستایی در خواهند آمد.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری گیلان با اشاره به اینکه با اجرای این طرح فقط 80 سفالگر حوزه شهری گیلان باقی می ماند افزود : اخیرا با سازمان مرکزی برای بیمه کردن این 80 نفر مکاتباتی انجام داده ایم و بنا داریم این هنرمندان را هم زیر پوشش بیمه در بیاوریم.
آقای شاه محمدی با اشاره به کمبود منابع مالی که مشکلی کشوری است گفت : برای حضور در نمایشگاه های بین المللی اعتباری اختصاص نمی یابد و سالانه فقط 300 میلیون تومان برای برپایی نمایشگاه های صنایع دستی در نظر گرفته می شود که با  این اعتبار فقط می توان 20 نمایشگاه ملی برپا کرد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر 9 بازارچه و 400 فروشگاه صنایع دستی در مناطق مختلف استان دایر است گفت : با توجه به حجم تولیدات سفال گیلان و آمار بالای گردشگری، تعداد این بازارچه ها کم است که برای توسعه این مراکز فروش از امسال تسهیلاتی با سود 6 درصد به سرمایه گذران پرداخت می شود که تا کنون مجوز 2 بازارچه صادر و برای دریافت تسهیلات به بانک های عامل معرفی شده است.  

آقای شاه محمدی که معتقد است سفال خارجی با ظاهر براق و زیبای خود ، توان رقابت با سفال گیلان را ندارد می گوید : در تولید سفال های وارداتی از مواد شیمیایی و سُرب زیاد برای براق سازی استفاده می شود که در صورت قرار گرفتن بر روی حرارت یا ریختن غذای گرم، بوی نا مطبوعی دارد و برای سلامت افراد مضر است این درحالیست که لعابی که برای سفال گیلان استفاده می شود منشا گیاهی دارد و کاملا بهداشتی است و مردم اقبال بیشتری نسبت به سفال گیلان دارند.
وی با اشاره به اینکه یگان حفاظت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان بطور مداوم بر بازار صنایع دستی نظارت دارد گفت: سفال های وارداتی عمدتا از دیگر استان ها سر از بازارهای گیلان در می آورد و عمدتا به علت کیفیت پایینی که دارند  آنقدر ها مورد استقابل قرار نمی گیرد.
آنطور که پیداست چرخ سفال گیلان در سال های اخیر بر دور رونق می چرخد و بازارش هم حسابی به راه و داغ است اما با وجود همه تمهیداتی که متولیان صنایع دستی می گویند اندیشیده و اجرایی کرده اند، سفال گیلان، باز در گیر و دار مشکلاتی است که اجازه سرعت بیشتر را از چرخ های این صنعت گرفته است.
باید دید با اعتبارات موجود و برنامه ریزی های متولیان این صنعت، این هنر دست گیلانی ها رونقش را حفظ می کند یا آرام آرام روی دور کند تولید می افتد. 
البته بسیاری از سفالگران امید دارند با سامان گرفتن و تعادل قیمت های بازار و افزایش حمایت ها، کارشان همچنان رونق داشته باشد.