مناطق آزاد، مزیت یا محرومیت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، همه، منطقه آزاد را با آزادی هایش می شناسند با آزادی هایی مثل سوار شدن به خودروهای خارجی، نپرداختن مالیات برای فعالیت شرکت ها و خرید کالا با قیمت های بسیار پایین، آن هم هر نوع کالایی.
می گویند جهیزیه خود را سفارش بدهید تا از بانه بیاورند و مغازه های فروش پوشاک خود را با جنس های قشم پر کنید اینگونه همه سود می کنند، همه سود می کنند بجز کارگران تولیدی های وطنی.
منطقه آزاد، محدوده ای محصور شده است که معمولاً در کنار یکی از بنادر و یا گمرک های یک کشور ایجاد می شود و به دلیل معافیت از برخی قوانین دست و پاگیر کشور مثل بخشودگی سود، تخفیف در عوارض گمرکی و یا بخشودگی های مالیاتی به محل ایده آل برای فعالیت های اقتصادی و جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی تبدیل می شود.
تاکنون در ایران 7 منطقه آزاد تجاری تعیین شده و مدت هاست که دولت با ارائه لایحه ای سعی در افزایش تعداد این مناطق آزاد دارد در حالی که بر اساس شواهد، مناطق آزاد قبلی هنوز نتوانسته اند در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده شان موفق باشند.
کسبه و اهالی محل بعضی از مناطق آزاد در پاسخ به سؤال فواید مناطق آزاد برای معیشت و کسب و کارشان می گویند مناطق آزاد تنها محلی برای واردات شده و در آن نه کارخانه ای برای تولید احداث می شود نه صادراتی اتفاق می افتد و نه برای افزایش اشتغال پایدار سرمایه گذاری می شود.
مناطق آزاد باید محلی باشد برای تولید بدون دغدغه محصولات داخلی و صادرات آنها در حالی که هم اکنون مناطق آزاد تبدیل به دروازه واردات کالاهای خارجی گشته اند و در این مناطق به جای کارگاه های تولیدی تنها مجتمع های تجاری لوکس در حال احداث است.
شاید بزرگترین مشکل مناطق آزاد، محل درآمد مسمومی می باشد که از ابتدا در قانون برای آن تعیین شده است. بر اساس قانون، درآمد مناطق آزاد از عوارضی تأمین می شود که در ازای واردات کالا دریافت می گردد و این یعنی بزرگترین دلیل سعی مناطق آزاد به واردات بیشتر به جای تولید و صادرات کالای ایرانی که مدت هاست در این مناطق باب شده است.
پیش از این برای توجیه افزایش مناطق آزاد همواره طرح هایی هم مطرح می شده که اکثراً دارای کارشناسی های لازم نبودند.
اکبر ترکان دبیر سابق شورای عالی مناطق آزاد در سال 93 هنگام ارائه طرحی درباره آبادان گفت: باید نخلستان های آبادان را به قطعات کوچک 1000 متری تبدیل کرد تا مردم از نقاط دیگر کشور امکان خرید باغچه های کوچکی از نخل را در این شهر داشته و به این ترتیب این شهر با جذب سرمایه و توریست ابزارهای پیشرفته خود را بدست آورد.
اما این طرح ها در حالی ارائه می شود که با اهداف اصلی ایجاد مناطق آزاد فاصله بسیاری دارد چرا که قرار بود در این مناطق، تولید و صادرات، محور اصلی باشد.
محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ضمن تأکید بر این نکته که مناطق آزاد به اهداف خود دست پیدا نکرده اند گفت: مناطق آزاد باید تبدیل می شد به سکوی صادرات اما به جای آن تبدیل شد به محل دپوی واردات، قرار بود در این مناطق، سرمایه گذاری خارجی جذب شود اما بیشتر به سمت جذب سرمایه گذاری داخلی حرکت می کنند و همچنین قرار بود از طریق این مناطق، واردات کاهش یافته و تولید داخلی افزایش یابد اما واردات تبدیل به منبع درآمد مناطق آزاد شد و تمام اینها باعث ایجاد اشکالات جدی ای در عملکرد مناطق آزاد شدند.
در بررسی میدانی که خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در یکی از مناطق آزاد داشت مشخص شد که بومیان مناطق آزاد نه تنها تا به حال سودی از آزاد شدن منطقه خود نبرده اند بلکه هر روز شاهد ثروتمند شدن قاچاقچیانی هستند که از این مناطق به عنوان باراندازی برای واردات کالای قاچاق به سرزمین اصلی استفاده می کنند.
عمرو وحدانی پیرمرد 85 ساله جنوبی ای که سال هاست در منطقه آزاد قشم زندگی می کند درباره مزایای تبدیل شدن منطقه زندگی اش به منطقه آزاد به ما گفت: در حدود 25 سالی که جزیره قشم به منطقه آزاد تبدیل شده است شرایط بومیان در این جزیره هیچ تغییری نکرده و از 97 روستای این جزیره شاید بیش از 70 درصدشان هنوز آب لوله کشی ندارند و مجبور به خرید آب شست و شو و خوردن از تانکرهایی هستند که هفته ای که به روستاها سر زده و هر 4 متر مکعب آب را به قیمت 70 هزار تومان به روستائیان می فروشند.
وی افزود: در باراندازهای این جزیره قاچاقچیان با لهجه های تهرانی، مشهدی، کردی و اصفهانی چنان سودهایی از انتقال کالای قاچاق می برند که حتی فکرش را هم نمی توانیم بکنیم.
این پیرمرد گفت: چتربازها و شوتی های بندر نهایتاً باری را که مسئولان جزیره به آن هم قاچاق می گویند تا بندر عباس می برند که البته این جابجای بار ازجانب بومی ها هم به دلیل مشکلاتی است که در معیشت دارند.
وحدانی افزود: اکثر اهالی منطقه آزاد قشم صیاد هستند اما وقتی در حالی که صیادان چینی تا اعماق خلیج فارس ماهی های را درو می کنند اما به صیادان ایرانی برای مثال به بهانه فصل تخم ریزی ماهی ها اجازه صیادی داده نمی شود صیادانی که قایق دارند چاره ای ندارند و به جای صیادی، مجبورند با قایق های خود جنس تا بندر ببرند، همان جنس هایی که نه متعلق به صیادان که متعلق به همان قاچاقچی هایی است که از شهرهای دیگر به این مناطق سرازیر شده اند.
به بندر درگهان یکی از بنادر معروف جزیره قشم سر زدیم و در کمال تعجب دیدیم که تعداد زیادی قایق که از کارتون های کالای قاچاق پر شده بود در ساحل منتظر بود تا به سمت بندر حرکت کند و از یکی از صاحبان قایق ها که در جزیره به شوتی معروف هستند درباره کم و کیف کارش جویا شدیم.
وی که نمی خواست نامش فاش شود گفت: در جزیره قشم یا باید صاحب مغازه باشی و یا باید کارگری ساختمان دیگران را انجام بدهی که البته هر دوی این شغل ها به دلیل کم بودن تعداد توریست هایی که به جزیره سر می زنند درآمد چندانی ندارند اما ما که قایق داریم می توانیم در روز یک بار تا بندر کالا ببریم و روزی 200 یا 300 هزار تومان درآمد داشته باشیم.
وی افزود: البته این کارهم خطرات خود را دارد اما بعد از سال ها ارتباطاتی در جزیره پیدا کرده ایم که به ما امکان انتقال کالا بدون دردسر به بندر را می دهد ضمن اینکه این کالاها هیچکدام متعلق به خود ما باربرها نیست و اکثراً مردم از شهرهای دیگر ایران به ما سفارش انتقال این کالاها را می دهند.
ساز و کار قاچاق در مناطق آزاد چنان پیچیده و درهم تنیده است که کاملاً نشان می دهد که با برنامه ریزی در حال اجراست، در منطقه آزاد قشم بازارهایی وجود دارد که در آن می توان از لوازم خانگی گرفته تا پوشاک را به تعداد خریداری کرد و در همان مغازه ها یا کالا را به مغازه دار سپرد تا درب منزل در هر شهری از ایران آن را تحویل دهند و یا اگر مقدار کالا کم باشد به اسم کالای مسافری، شخصاً آن را با خود ببرد.
انارکی مسئول هیئت تحقیق و تفحص از قاچاق کالا در مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: کاملاً مشخص است که کار قاچاق کاملاً سیستماتیک در مناطق آزاد انجام می شود و به دلیل نبود حصار در اطراف این مناطق و وجود بنادر بسیار در مناطق آزادی مثل قشم امکان رصد و جلوگیری از قاچاق کالا در آنها وجود ندارد و بر اساس تحقیقاتی که این هیئت انجام داده مشخص شده که افراد غریبه و غیربومی در این مناطق فعالیت جدی در زمینه قاچاق کالا داشته و افراد بومی منطقه هنوز از شرایط اولیه زندگی هم گاهاً برخوردار نیستند.
قاچاق در مناطق آزاد در حال حاضر به حدی راحت انجام می شود که قاچاقچیان حتی کالای خریداری شده را برای رساندن بیمه می کنند از یکی از چتربازهای قشم که با لهجه تهرانی صحبت می کرد درباره نحوه انتقال کالا پرسیدیم که ضمن اعلام زمان 3 روزه برای رساندن کالا در هر شهری گفت: از اینکه کالای قاچاق خریداری شده برای مشتری ها حتماً به دستشان می رسد در حدی اطمینان داریم که برای اینکه خیال خریدار راحت باشد ارزش کالای خریداری شده اش را به ریال از ما دریافت می کند و وقتی که کالا را در محل به او تحویل دادیم دوباره قیمت کالا را به همراه هزینه انتقال بار از او می گیریم.
وی افزود: این یعنی سرمایه مشتری همیشه محفوظ است و فقط در صورتی که جنس به دستش برسد هزینه آن را پرداخت می کند البته این به این دلیل است که ما وقتی قرار است باری را به شهری برسانیم تا خود آن شهر از محل ایست های بازرسی و شیفت های مأموران در این ایستگاه اطلاع داریم و در این کار آنقدر دقیق هستیم که حتی در کشورهای حاشیه خلیج فارس شرکت هایی تأسیس می کنیم که با مراجعه به آنها مردم می توانند درِ کانتینر خود را قفل زده و قفل آن را خودشان موقع تحویل در شهر مورد نظر باز کنند یعنی کانتینرهایی که ما انتقال می دهیم در مسیر حتی برای بازرسی، باز هم نمی شود.
به گلوگاه اصلی خروج کالا از بندر عباس سر زدیم تا به نحوه بازرسی و کنترل کانتینرها نگاهی بیندازیم که در کمال تعجب دیدیم شاید از هر 20 کانتینر تنها یک کانتینر برای بازرسی نگه داشته می شود و این در حالی بود که دقیقاً قبل از گلوگاه گاهاً​ افرادی از کامیون ها پیاده می شدند و به سمت گلوگاه آمده کمی با مأموران صحبت می کردند و بعد از رد شدن کانتینرشان دوباره سوار کامیون شده و بدون دردسر از گلوگاه گذر می کردند.
با یکی از راننده های کامیون درباره این اتفاق به صورت ناشناس گفت و گویی کردیم که در این باره گفت: در بندرعباس مغازه دارهایی که جنس می فروشند با گرفتن هزینه ای رساندن کالا به درب منزل خریدار را تضمین می کنند و برای انتقال این کالاها از ما راننده های کامیون کمک می گیرند ما هم با گرفتن مبلغی که مثلاً برای یک دستگاه لباسشویی آنقدر است که هزینه سوختمان در مسیر را تأمین کند قبول می کنیم تا جنس را منتقل کنیم.
وی افزود: وقتی به گلوگاه ها می رسیم بعضی ها دلهره این را دارند که شاید جنسشان کشف شود و بعضی دیگر مثل من خودمان می رویم و راست و حسینی به مأموران می گوییم که مثلاً​ من یک تلویزیون به همراه دارم و حالا یا به من اجازه عبور می دهند و یا گاهی از راه های دیگر وارد شده و راضی شان می کنم.
به یکی از مغازه های فروش لوازم خانگی در جزیره قشم سر زدیم و برای خرید و انتقال یک یخچال و لباسشویی سؤال پرسیدیم، مغازه دار ضمن اعلام قیمت این دو کالا که حدود 1 میلیون تومان زیر قیمت بازار تهران بود گفت: برای آوردن لباسشویی 300 تا 400 هزار تومان هزینه باربری دریافت می شود برای یخچال هم 700 هزار تومان، شهرش هم فرقی نمی کند در هر شهری از ایران می توانیم آن را تحویل دهیم.
به مغازه دیگری برای خرید یک تلویزیونی مراجعه کردیم که البته این مغازه دار خودش کالا را انتقال نمی داد اما به ما گفت: خریداران کالاهایی که حملشان راحت است مثل تلویزیون می توانند به ترمینال اتوبوس و یا گاراژهای باربری کامیون در مناطق آزاد مراجعه کنند و با قیمت هر اینچ 5 هزار تومان تلویزیون خود را به شهر خود منتقل کنند یعنی راننده های اتوبوس یا کامیون با دریافت این مبلغ کالا را به شهر مورد نظر برسانند.
با شنیدن این صحبت ها تصمیم گرفتیم که اگر واقعاً اینقدر راحت است یک بار این مسیر را خودمان امتحان کنیم پس بعد از کسب اجازه از دفتر خبرگزاری صدا و سیما یک محموله 6 میلیون تومانی بارِ پوشاک آماده کردیم و تعدادی از چتربازها را برای گرفتن به قول خودشان «فی» سرِ بار آوردیم.
چترباز اول که از شوتی های بندر درگهان قشم بود و او را به نام خاله (در قشم به خانم هایی که به دلیل مشکلات مالی بارهای کوچک را تا بندرعباس می برند خاله می گویند) می شناختند قیمتش برای انتقال بار به بندرعباس 4 درصد ارزش کل بار بود و ضمن اطمینان به رساندن سالم بار به بندر به ما گفت: اگر همین حالا بار را به من تحویل دهید 3 ساعت بعد در بندرعباس می توانم بار را به شما برگردانم البته من چترباز هستم و فقط بار را تا بندر می آورم اما قاچاقچی ها این امکان را دارند بار را تا خود تهران برای شما انتقال دهند ولی اگر می خواهید بار را شخصاً تا تهران ببرید مقدار این بار زیاد است پس می توانم بخشی از این بار را در خانه خود در بندرعباس برای شما نگه دارم و شما فعلاً​ قسمتی از بار را برده و بعد برگردید و باقی بار را هم با خود ببرید.
چترباز دوم که در واقع قاچاقچی بود با لهجه ای شمالی به ما گفت: چون ما بار را تا خود تهران برای شما می آوریم و این محموله، پوشاک است من درصدی حساب نمی کنم و از شما برای انتقال هر جین از این پوشاک 25 تا 27 هزار تومان کرایه باربری می گیرم.
این چترباز درباره نحوه تحویل کالا هم گفت: ما زمان برای تحویل کالا تعیین نمی کنیم اما چون 6 میلیون ارزش بار را اینجا به شما پرداخت می کنیم حتی اگر کالا به دست شما نرسد شما ضرر نکردید ولی سعی ما این است که بین 3 تا 7 روز کالا را در تهران به شما تحویل دهیم البته شما امکان استفاده از راه هوایی برای انتقال کالا را هم دارید اما با راه هوایی نهایتاً می توانید 50 تا 60 جین از بار خود را ببرید که در این صورت ممکن است هزینه تان به خاطر دفعاتی که از هواپیما استفاده می شود بالا رود.
گروه خبرنگاری ما بالاخره با یکی از قاچاقچی ها برای انتقال کالا به توافق رسید اما قبل از تحویل بار یک دستگاه جی.پی.اس در آن کار گذاشتیم تا مسیر بار برای رسیدن به تهران را رصد کنیم.
بعد از تحویل محموله پوشاک خود به قاچاقچی ما از طریق جی.پی.اس، محل بار را رصد کردیم و در کمال تعجب دیدیم که 6 ساعت بعد از تحویل بار محموله ما که احتمالاً​ جزو محموله قاچاق بزرگتری هم بوده است به سرعت از قشم به بندرعباس رسید و در عرض 3 روز از طریق راه زمینی خود را به ترمینال جنوب تهران رساند.
3 روز بعد شخصی با لهجه تهرانی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما تماس گرفت و با این فکر که در حال صحبت با خریدار پوشاکی است که در تهران مغازه دارد از ما آدرس مغازه ای را خواست که قرار است کالا را در آن به ما تحویل دهد، ما هم با هماهنگی با یکی از مغازه دارانی که در کار پوشاک بود آدرس آن مغازه را به قاچاقچی دادیم.
صبح روز چهارم بعد از تحویل بار ساعت حدود 10 صبح قاچاقچی با کیسه بار وارد مغازه شد و ضمن دریافت 6 میلیون ارزش بار که در قشم به ما به عنوان خریدار پرداخت شده بود به علاوه 450 هزار تومان هزینه باربری، محموله را به ما تحویل داد.
درباره نحوه قاچاق به این شکل از مرتضی بانک دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی سؤال کردیم که ضمن رد وجود قاچاق در این مناطق به صورت سیستماتیک گفت: قاچاق کالا با توجه به نحوه تأمین درآمدهای مناطق آزاد برای این مناطق، تنها باعث ضرر ساکنان آن می شود و من از همین جا تأکید می کنم که به دلیل همکاری خوب بین گمرک، سازمان مناطق آزاد و ستاد مبارزه با قاچاق کالا در حال حاضر کمترین میزان قاچاق از مناطق آزاد اتفاق می افتد و اطلاعات شما در این باره از منابعی است که احتمالاً در این مورد اشتباه می کنند.
هر چند این مسیر را ما خودمان آزموده بودیم اما تأکید دبیر شورای عالی مناطق آزاد در نبود قاچاق باعث شد تا از کارشناسان دیگر این حوزه هم در این باره اطلاعاتی بگیریم.
بهرامی شهریاری نائب رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ضمن تأیید قاچاق کالا با مقدار قابل توجه از طریق مناطق آزاد به ما گفت: بر اساس قانون مناطق آزاد هر شخص امکان آوردن 80 دلار کالا از مناطق آزاد به سرزمین اصلی را در صورت سفر به هر کدام از منطقه های آزاد دارد که با توجه به 9 میلیون نفری که در سال 95 به منطقه آزاد ارس و 7 میلیون نفری که تنها در 15 روز عید سال 96 به منطقه آزاد کیش سفر کرده اند می شود حساب کرد که فقط همین 80 دلارها که البته آن هم به درستی رصد نمی شود که واقعاً​ هر شخص تنها 80 دلار با خود از منطقه آزاد خارج کند فقط در زمینه پوشاک چه مقدار کالا می شود؟ حالا این را اضافه کنید به قاچاقی که از این مناطق در حال وارد شدن به کشور است.
وی افزود: درباره مناطق آزاد جدید گفته شده که برای جلوگیری از ایجاد مشکلاتی که در مناطق آزاد قبلی داشتیم آوردن این 80 دلار کالای مسافری ممنوع می شود اما شاید آقایان فراموش کرده اند که آخرین 2 منطقه ای که آزاد شدند مثل انزلی هم در ابتدا ورود کالای مسافری شان ممنوع بود اما بعد از گذشت چند سال با آوردن لایحه ای به مجلس، دولت واردات 80 دلار کالای مسافری در این مناطق را هم با گرفتن مجوزی آزاد کرد، حالا هم به نظر می رسد همین اتفاق برای مناطق آزاد جدید محتمل است.
شهریاری گفت: بعضی از موافقان افزایش مناطق آزاد صحبت از اشتغالی می کنند که واحدهای توزیعی در این مناطق ایجاد می کند اما بر اساس آمارها تنها 15 هزار واحد توزیع پوشاک در منطقه آزاد قشم وجود دارد در حالی که حتی در تهران 15 هزار واحد توزیع پوشاک وجود ندارد حالا باید دید ایجاد 15 هزار شغل در یک منطقه، ارزش نابودی 10 ها هزار شغل در تولیدی های پوشاک داخلی را دارد؟!
آمار میزان واردات مناطق آزاد در 25 سال گذشته نشان می دهد که این واردات 5 برابر صادرات کالا از مناطق آزاد بوده و این یعنی تراز تجاری منفی پانصد حالا باید دید با تمام این آمار و ارقام پیامد تصمیماتی که درباره مناطق آزاد گرفته می شود در آینده مثبت خواهد بود یا منفی؟
گزارش: رضا شفیعی