نشست «نامگذاری اماکن و خیابانهای تهران، سلیقه ای، علمی یا مردمی»

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از معاونت ارتباطات و بین الملل شورای اسلامی شهر تهران در نشست «نامگذاری اماکن و خیابانهای تهران، سلیقه ای، علمی یا مردمی» که با حضور رئیس و شماری از اعضای شورای شهر تهران، شهرداران مناطق تهران، رئیس و مسوولان مرکز مطالعات برنامه ریزی شهر تهران، رئیس مرکز ارتباطات شهر تهران و اعضای محلی کمیسیون نامگذاری برگزار شد، پروژه تازه اتمام یافته مطالعه نامگذاری اماکن شهر تهران و موضوع نامگذاری خیابانهای تهران مورد بحث قرار گرفت.
در این نشست ابتدا علی خاکساری رفسنجانی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و مجری مطالعه نامگذاری اماکن شهر تهران به تبیین پژوهش خود پرداخت.
 

تفاوت مهم نامگذاری خیابان‌ها و آدم‌ها
عباس عبدی، توجه به پایداری نامگذاری، زیبایی شناسی نام، استفاده از ساختمان ها و تابلوها برای یادبود به جای تغییر نام خیابان ها، کاربردی بودن نامگذاری و شماره گذاری معابر را اصول لازم در نامگذاری معابر دانست که می تواند شکاف فرهنگی بین نامگذاری رسمی و خواست فرهنگی مردم را به حداقل برساند.
این پژوهشگر اجتماعی با بیان این که نامگذاری یکی از مهمترین مشخصه هایی است که می توانیم تحول فرهنگی را در آن ببینیم ، گفت : با نگاهی به تحول نامگذاری کودکان متوجه تغییر فرهنگی در جامعه می شویم.
وی که پژوهشی را درباره تحول در نامگذاری کودکان ایرانی انجام داده است ، افزود: به عقیده من پیک انقلاب در سال های 61 تا 63 اتفاق افتاد و دقیقا در همین بازه زمانی، خانواده ها بیشترین اسامی انقلابی را برای فرزندان خود انتخاب می کردند. این امر در سال 63 به اوج خود رسید و پس از آن کاهش پیدا کرد.
این پژوهشگر علوم اجتماعی ادامه داد: در نامگذاری اماکن و خیابان ها شاهد تزریق فرهنگ از بالا به پایین هستیم ، اما جامعه با انتخاب اسامی فرزندان، فرهنگ را از پایین ترین سطوح تغییر می دهد.
وی با بیان اینکه در مقاطعی فرهنگ رسمی یک اصل را ترویج می کند و فرهنگ مردم شکل خاص خود را دنبال می کند ، افزود : تفاوت این موضوع این است که انسان فانی است، اما خیابان ها نمی میرند و نامشان خیلی سخت تغییر می کند. بنابراین در تغییر نام اماکن به منابع فرهنگی جامعه به شکل رانت نگاه می کنیم.
عبدی گفت : در هیچ جای دنیا نام معابر را تغییر نمی دهند، بلکه بنا یا ساختمانی را به نام افراد نامگذاری می کنند.
وی با اشاره به اینکه سیستمی که نامگذاری ها را انجام می دهد، توجهی به مقبولیت نام جدید از سوی مردم نمی کند، ادامه داد: ممکن است این عدم پذیرش مشکلاتی را ایجاد کند. البته در تمام موارد این گونه نبوده و به طور مثال نام خیابان انقلاب و خیابان و میدان آزادی به دلیل این که در بستر خاص خود به جای شاه رضا و آیزن هاور نشستند، از سوی جامعه مقبولیت لازم را پیدا کرده اند.
عبدی به تغییر نام بخشی از بزرگراه آزادگان به نام آیت الله مهدوی کنی اشاره کرد و گفت: ایشان فرد بسیار محترمی هستند ، اما فلسفه نامگذاری بزرگراه آزادگان که به نوعی مهمترین بزرگراه ایران است، ورود اولین اتوبوس آزادگان از مسیر آن بود که باعث شد این بزرگراه در حال ساخت به نام این عزیزان شود و کاملا هم جا افتاده و نامگذاری های بخشی و جدید از سوی مردم استقبال نمی شود.
به گفته این پژوهشگر اجتماعی، هر قدر بین اسامی افراد با اسامی اماکن شکاف ایجاد شود، نشان دهنده شکاف بین مردم و حاکمیت است، زیرا اسم کودکان را مردم انتخاب می کند در حالی که انتخاب اسامی خیابان و اماکن از مردم سلب شده و در جای دیگری انتخاب می شود.
وی ادامه داد: به طور مثال محله نام محله گیشا به کوی نصر تغییر پیدا کرد، اما واقعیت این است که کمتر کسی از نام جدید استفاده می کند. حتی افرادی که این نام را تغییر داده اند، فلسفه گیشا را نمی دانستند. در واقع گیشا نام دو فرد زرتشتی است که آن محله را تاسیس کرده اند.
عبدی افزود: مشکل دیگری که بر سر نامگذاری های جدید برای اهالی گیشا ایجاد شده است، تغییر نام خیابان های فرعی از شماره به اسامی است. این در حالی است که گیشا20 خیابان دارد که به ترتیب شماره گذاری شده بودند، اما با تغییر به اسامی مختلف، اکنون نظم آن برهم خورده است. البته بنا بر مناسبت نامگذاری افراد کار درستی است، اما شماره ها باید حفظ می شد.
این پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: اکنون اقبال مردم در نامگذاری اسامی به سمت حوزه طبیعت است که تا حد زیادی خنثی است.
وی با بیان اینکه در نامگذاری معابر باید معیارهایی در نظر گرفته شود، گفت: این معیارها شامل توجه به پایداری نامگذاری، زیبایی شناسی نام، استفاده از ساختمان ها و تابلو ها برای یادبود به جای تغییر نام خیابان ها، کاربردی بودن نامگذاری و شماره گذاری معابر است که می تواند شکاف فرهنگی بین نامگذاری رسمی و خواست فرهنگی مردم را به حداقل برساند.

نصر اصفهانی: نامگذاری اماکن باید دموکراتیک باشد

دکتر آرش نصر اصفهانی، معاون مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نیز با حضور در این جلسه ضمن اشاره به شکاف موجود میان واحدهای پژوهشی و اجرایی در دستگاه ها گفت: برگزاری عمومی این جلسات تا حد زیادی خلاء موجود را رفع می کند و ارتباط بیشتری بین پژوهش و اجرا ایجاد خواهد کرد.
وی ادامه داد: این پژوهش نمونه ای از مطالعه علمی است که می تواند در حوزه سیاست و تصمیم گیری به کارآید. در واقع مطالعه نام خیابان ها یک شاخه علمی است. در کارهای کلاسیک بیشتر به تاریخچه نام توجه می شد و از منظر زبان شناسی مورد مطالعه قرار می گرفت؛ اما در مطالعات جدید به معنای ضمنی نام ها بیش از معنای مصرح توجه می شود.
دانش آموخته علوم اجتماعی افزود: بنابراین نام خیابان بیش از آنکه اسمی خنثی باشد، یک محتوای ایدئولوژیک را منتقل می کند. در واقع قدرت با این اسامی ایدئولوژی و روایت تاریخی خود را به خاطره جمعی تحمیل می کند.
وی با بیان اینکه اسامی معابر قبل و بعد از انقلاب تغییرات فراوانی داشته، گفت: با تغییر روابط قدرت، ساحت نمادین شهر نیز تغییر کرده و قدرت مسلط آن را به تسخیر خود در می آورد.
معاون مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نام گذاری اماکن شهری را امری سیاسی دانست و ادامه داد: نهادهای قدرت و بوروکراتیک تلاش می کنند روایت خود را از تاریخ به شهر تحمیل کنند و در مواردی مردم نیز در برابر این اراده مقاومت نشان می دهند. به طور مثال نامگذاری خیابان به نام دکتر مصدق، صرف تغییر نام نیست؛ بلکه مجادله بر سر روایتی از تاریخ میان دو بخش از جامعه است.
وی افزود: روایت از تاریخ و منظر شهری در نام خیابان با هم پیوند می خورد و محل منازعه گروه های مختلف بر سر تثبیت روایت مورد نظر خود می شود.
به گفته وی این فرآیند سیاسی مانند هر فرآیند سیاسی دیگری باید دموکراتیک باشد و صدای همه گروه ها در آن شنیده شود. بنابراین راه حل ساده ای وجود ندارد.
نصر اصفهانی ادامه داد: می توان برای شنیدن صدای گروه هایی که کمتر دیده شده اند، مکانیسم مشخص طراحی کرد.

نامگذاری ها به خیابان‌ها، کوچه ها و معابر محدود شده است
در ادامه نشست نامگذاری اماکن شهری؛ سلیقه ای، علمی یا مردمی، امین عارف نیا، رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران و دبیرکمیسیون نام گذاری شورای شهر، با تقدیر از اعضای شورا و اعضای کمیسیون نامگذاری گفت: حضور شهرداران مناطق در کنار افرادی که در کمیته های منطقه ای گام نخست را در نامگذاری ها بر می دارند، موثر و مفید خواهد بود.
وی ادامه داد: نکته مهمی که در نامگذاری ها باید مورد توجه قرار گیرد، بحث خاطرات شهروندان است. شهروندان از کوچه ها، میادین و خیابان های شهر خاطراتی دارند که باید به این خاطرات احترام بگذاریم و برای حفظ آن تلاش کنیم.
عارف نیا با بیان اینکه به هر دلیلی نمی توان نام قبلی را پاک کنیم و نام جدید انتخاب کنیم ، افزود: باید به حس تعلق شهروندان به نام ها احترام بگذاریم.
به گفته وی بر اساس آمارها، 55 درصد از پاسخگویان به ندرت از نام های جدید استفاده می کنند و ترجیح می دهند همان نام های قدیمی را به کار برند.
دبیرکمیسیون نام گذاری شورای شهر ادامه داد: بسیاری از نام های اماکن در تهران مانند پیچ شمیران، آریاشهر، میدان اعدام و ... برای مردم معرفه است و تغییر این نام ها بسیار سخت خواهد بود.
وی تاکید کرد: اما در تمام موارد این گونه نبوده و اسامی جدید مانند خیابان ولیعصر، بلوار کشاورز و... برای مردم مقبولیت بالایی پیدا کرده است.
عارف نیا افزود: شورای شهر نمی تواند بدون در نظر گرفتن ابعاد مختلف ماجرا اسامی را تغییر دهد و توجه به مباحث هویتی باید مورد توجه کمیسیون نامگذاری قرار گیرد.
وی با انتقاد از اینکه نامگذاری ها تنها به خیابان ها، کوچه ها و معابر محدود شده است، ادامه داد: امروزه به واسطه نوع شهرسازی، شاهد ساخت انواع برج ها و مال ها هستیم، در مواردی حتی تعداد ساکنان این برج ها از کل ساکنان خیابان بیشتر است. این در حالی است که اسامی نامانوسی برای آنها انتخاب می شود و با شگردهای مختلف نیز برای مردم عادی سازی صورت می گیرد. با این حال ما برای نام یک خیابان و کوچه ساعت ها وقت می گذاریم، اما از کنار این موارد به سادگی عبور می کنیم.
به باور دبیر کمیسیون نام گذاری شورای شهر، باید به این موضوع با دقت بیشتری ورود شود و از سیاسی شدن این حوزه پیشگیری کنیم تا با تغییر گرایش های سیاسی شورای شهر، هر روز شاهد تغییر اسامی نباشیم.

در نامگذاری به مسئله رضایت مردم توجه نکرده ایم
در ادامه حق شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران با جمع بندی موضوعات مطرح شده در این جلسه گفت: باید به نامگذاری های مبتنی بر رویکردهای علمی و پژوهشی بر اساس خواست و اراده جامعه که ذینفعان هستند، توجه شود.
وی افزود: در مقطعی قرار داشتیم که نظام اداری و اجرایی و حاکمیتی کشور پیگیر نظر خود بود و مقاومت جدی جامعه در مقابل آن با انواع وجود داشت.
حق شناس با اشاره به صحبت های عباس عبدی در این جلسه، ادامه داد: حتی نامی که برای افراد از سوی پدر و مادر انتخاب می شود، ممکن است در بزرگسالی از سوی خود فرد مورد پذیرش نباشد و بخواهد آن را عوض کند. زیرا گاه ارزش های انتخاب آن اسم از سوی نسل جدید مورد پذیرش نیست.
وی گفت: اکنون با پدیده دو نامه بودن افراد در جامعه برای فرار از اسم شناسنامه ای روبرو هستیم که می تواند محور مطالعه قرار گیرد.
رئیس کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران افزود: سوابق و بازخوردهای موجود از عملکرد کمیسیون نامگذاری و تغییر نام معابر و اماکن عمومی شورای اسلامی شهر تهران در ادوار گذشته نشان می دهد مباحث نامگذاری شهری فرآیندی سلیقه ای، غیر تخصصی و غیر علمی تلقی شده است.
وی با اشاره به اینکه در کمیسیون نامگذاری از سال 78 تا پایان دوره چهارم، 4 هزار مورد نامگذاری صورت گرفته، ادامه داد: بحثی که وجود دارد، نسبت این نامگذاریها و تغییر نام ها با حس تعلق به شهر و حافظه جمعی چه بوده است.
حق شناس گفت: بررسی های 10 ماه گذشته نشان می دهد به مسئله ای به نام رضایت توجه نکرده ایم و حتی شاهد نمونه هایی بودیم که به دلیل تغییر نام، اهالی محل اعتراض کردند و مجبور به بازگشت به نام قبلی شدیم.
به گفته رئیس کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران در رویکرد جدید از تغییر نام ها به شدت پرهیز می کنیم.
وی با اشاره به اینکه دو مسیر مشخص برای نامگذاری معابر وجود دارد، افزود: در مورد اول برای اماکن تازه تاسیس مانند ایستگاه های مترو نامگذاری انجام می شود و در مورد دوم تغییر نام به منظور ادای دین جامعه به شهدا مانند شهید حججی و یا افراد تاثیرگذار مانند آیت الله هاشمی رفسنجانی صورت می گیرد.
حق شناس ادامه داد: توجه به هویت مکانی و حافظه جمعی و جلوگیری از تغییر نام هایی که مورد پذیرش و استفاده شهروندان بوده و منشا شکل گیری هویت به شمار می رود، باید تغییر و نامگذاری در دستور کار قرار گیرد.
به گفته حق شناس کمیسیون نامگذاری در شورای پنجم، 15 جلسه و 50 مصوبه داشته و 20 مورد نیز در صف انتظار قراردارد که باید هر چه سریعتر به نتیجه برسد.
وی به برخی نامگذاری ها در این شورا اشاره کرد و گفت: نامگذاری بوستانی به نام شهید حججی، بوستان دامپزشک، بوستان توران خانوم، خیابان شهید نعیم فراشری، بلوار دکتر حسن حبیبی، خیابان ملک الشعرای بهار، خیابان دکتر مصدق، تونل آرش- اسفندیار و ... از جمله این نامگذاری ها بوده است. البته بعد از انقلاب از استفاده از نامهای ایرانی شاهنامه غافل شدیم.
رئیس کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران تاکید کرد: باید به رضایت شهروندان نسبت به نامگذاری ها توجه ویژه شود و برای این امر، باید حداقل از نظرات افراد همان محل آگاه شویم.
وی افزود: علاوه بر ایجاد مکانیسم نظرسنجی اینترنتی، می توانیم از تکرار نام ها جلوگیری کنیم و در نهایت باید تلاش کنیم تغییر نام ها در حد ضرورت باشد.

26 هزار نام خیابان در تهران
علی خاکساری، مجری پروژه مطالعه نامگذاری اماکن و خیابان های تهران (سیاست ها، عملکردها و نگرش های شهروندان) با معرفی این پروژه گفت: این پروژه طی قراردادی با مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری شهر تهران در سال 95 منعقد شده و اواسط سال گذشته پروژه به اتمام رسید. تلاش کردیم این پروژه کار علمی و مطالعاتی باشد و نتایجی هم که ارائه دادیم، بر مبنای مطالعات علمی بوده است. به گفته وی این پروژه در سه مرحله انجام شده است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: مرحله اول شامل مفاهیم و تجربیات مقایسه ای بین ایران و کشورهای دیگر بود، در مرحله دوم که مرحله عملیاتی کار بود، شناخت وضعیت موجود نامگذاری شهر تهران در دستور کار قرار گرفت، مطالعات میدانی انجام دادیم و دیدگاه های شهروندان را در این زمینه دیدیم و سعی کردیم طی مصاحبه ای دیدگاه صاحبنظران را در بحث نامگذاری داشته باشیم و مرحله سوم مدل سیاست گذاری ها مشخص شد و در نهایت آیین نامه پیشنهادی نامگذاری را تدوین کردیم.
وی افزود: یک خیابان با نامی که برایش انتخاب می شود، می تواند هویت داشته باشد. بر همین اساس ما سیاستگذاری عمومی را مورد مطالعه قرار دادیم. همچنین با بررسی دوره های تاریخی انواع نامگذاری را مشخص کردیم و این که اسامی بر چه اساسی انتخاب شده است که شامل مواردی مانند اقلیت های مذهبی، حرفه، شخصیت های سیاسی و مذهبی و ... بوده است.
مجری پروژه بیان کرد: در مقایسه ایران با سایر کشورها نمونه هایی از ترکیه، چین، ژاپن، آلمان، غنا و تایلند جمع آوری کردیم و دیدگاه غالبی که در هرکدام از کشورها در خصوص نامگذاری به آن رسیدیم مشخص شد. به طور مثال در ژاپن دیدگاه غالب در نامگذاری بحث مدیریت شهری بوده است و یا در تایلند دیدگاه غالب زبان شناختی بوده است.
وی گفت: بر اساس این مطالعات مشخص شد چه اسناد فرادستی برای نامگذاری وجود دارد و چه نهادهایی در نامگذاری دخالت می کنند. برای نمونه شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد فرادست در بحث سیاستگذاری در سطح ملی در نامگذاری ها دخالت می کند.
در این نامگداری ها 7 گونه اصلی نامگذاری شامل گونه مذهبی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی، طبیعت، اقتصادی و شهدا شناسایی و در 31 گونه فرعی طبقه بندی شده اند.
وی گفت: در بررسی ها دو اطلس شهر تهران مربوط به سال های 85 و 92 مشخص شد. بر اساس این دو اطلس شمارشی صورت گرفت که چند نام خیابان در تهران وجود دارد. بر اساس اطلس سال 1385، 32 هزار نام خیابان وجود داشته است و این تعداد در اطلس سال 92 برابر 26 هزار نام را شامل می شد.
خاکساری ادامه داد: در سال 92 هم 51 درصد از اسامی خیابان ها مربوط به نام شهدا بوده است. همچنین از سال 92 مبنای مطالعات نامگذاری بر اساس مصوبات شورای شهر دوره چهارم صورت گرفته است.
به گفته وی مقصود از نامگذاری اماکن و خیابان ها این است که تصویر ذهنی از مکان برای افراد ایجاد شود.