موانع و مشکلات صنعت کریستال در کشور

چکیده مصاحبه پژوهشی:

• مهد صنعت کریستال اروپا است و اولین بار این صنعت در انگلستان شکل گرفت و پس از آن به کشورهای اروپایی شرقی از جمله چکسلواکی سابق راه یافت.
• عمر صنعت کریستال در کشور به حدود یک دهه می ­رسد.
• امروزه جایگاه ایران در تولید مظروفات کریستالی دنیا، اگر اول نباشد، به طور قطع در رده دوم قرار دارد و در خاورمیانه نیز رتبه نخست را چه به لحاظ حجم و چه از چه از حیث کیفیت و تنوع طرح و رنگ به خود اختصاص داده است.
• شیشه کریستال در واقع بخش زیبای شیشه است، به همین دلیل با شیشه ­های معمولی تفاوت دارد.
• در حال حاضر، ظرفیت اشتغال صنعت کریستال بیش از 500 نفر می ­باشد، اما تقریباً نیمی از آن در قالب اشتغال مستقیم فعال می ­باشد.
• میانگین سنی نیروی کار در صنعت کریستال 26 سال است که جوان بودن نیروی کار در این صنعت به عنوان یک مزیت­ مهم محسوب می­شود.
• از مجموع محصولات بازار کریستال 70 درصد مربوط به تولیدات داخلی است و 30 درصد آن در اختیار برندهای خارجی است.

پژوهش خبری صدا وسیما: استفاده از ظروف و تزئینات کریستالی به عنوان کالایی لوکس در دوره ­های مختلف، همواره بین ایرانیان مرسوم بوده و طی یک دهه اخیر به دلیل تغییر ذائقه و فرهنگ مصرف و همچنین تولید متنوع کالاهای مصرفی در این صنعت، نه تنها به عنوان کالایی لوکس، بلکه به عنوان بخشی از ظروف و ملزومات مصرفی در بین خانواده ­های ایرانی رواج یافته است. هرچند که مهد کریستال صنعتی اروپا بوده و تا حدود یک دهه پیش بازار کریستال کشور به طور کامل در اختیار کشورهای تولیدکننده اروپایی قرار داشت، اما با افزایش تقاضای مصرف و همچنین، وجود ظرفیت ­های داخلی برای تولید این محصولات، صنعت کریستال با راه ­اندازی یک شرکت تولیدی به طور جدی در کشور شکل گرفته و توانسته طی چند سال اخیر به عنوان یکی از رقبای مالکان اصلی این صنعت در جهان تبدیل شود. با این حال، به دلایل متعدد از فرهنگ نادرست مصرف و خرید گرفته تا مشکلات متعددی که پیش­روی صنعت کشور از جمله این صنعت وجود ندارد، هنوز نتوانسته از تمام توان و ظرفیت تولیدی خود در راستای اهداف اقتصادی کشور بهره­ ببرد. به همین دلیل، گروه اقتصاد پژوهش خبری در مصاحبه[1] با داود نوده فراهانی، مدیرعامل شرکت جهان کریستال، به بررسی وضعیت صنعت کریستال در کشور پرداخته است.

وضعیت صنعت کریستال در جهان و ایران

مهد صنعت کریستال اروپا است و اولین بار این صنعت در انگلستان شکل گرفت و پس از آن به کشورهای اروپایی شرقی از جمله چکسلواکی سابق راه یافت و در آن جا رشد و توسعه یافت و کشورهای دیگری نظیر آلمان، ایتالیا و لهستان نیز در این صنعت صاحب­ نام بودند. اما در حال حاضر، به جز کشور چک که بخش عمده تولید محصولات کریستالی را بر عهده دارد و ایران نیز یکی از مشتریان اصلی محصولات آن است، در کشورهای دیگر یا این صنعت از بین رفته است مثل لهستان که در حال حاضر در تولید کریستال فعالیت ندارد و یا با ظرفیت محدود و به واسطه چند کارگاه کوچک مثل آلمان و ایتالیا تولیدات کریستالی صورت می­گیرد. اما در کنار آن کشورهایی همچون چین و ترکیه نیز به این صنعت ورود کرده­اند با این تفاوت که تقریباً تمام محصولاتی که چین تولید می­کند از جنس شیشه ­می­ باشد اما به نام کریستال به مشتری عرضه می­شود. در کشور ما نیز طی دو دوره (یک دوره قبل از انقلاب و حدود سال 1345 و یک دوره بعد از انقلاب و در دهه 60) تلاش برای ایجاد این صنعت در کشور شکل گرفت، اما در هر دو دوره این صنعت با ناکامی مواجه شد. بار دیگر اواسط دهه 80 زمینه تولید محصولات کریستالی با راه­اندازی یک شرکت ایجاد که در سال 1386، با دریافت پروانه بهره ­برداری فعالیت خود را در قالب تولید کریستال­ های ماشینی و نیمه اتوماتیک آغاز کرد و در سال 1394 نیز با ورود به بازار شیشه ­های کریستال دمشی و دستی و ایجاد 4 کوره جدید، به تولید ظروف و قطعات کریستالی لوستر و شیشه­ های یک پوست، دو پوست و سه پوست پرداخت؛ که با وجود عمر کوتاه این صنعت در کشور، اگر امروزه جایگاه ایران در تولید مظروفات کریستالی دنیا، اگر اول نباشد، به طور قطع در رده دوم قرار دارد و در خاورمیانه نیز رتبه نخست را چه به لحاظ حجم و چه از چه از حیث کیفیت و تنوع طرح و رنگ به خود اختصاص داده است. به همین دلیل محصولات کریستالی ایران در حال حاضر قدرت رقابت با صاحبان اصلی این صنعت را دارد و می­تواند در صورت حمایت ارزش صادراتی بسیار بالایی برای کشور به ارمغان آورد.

تفاوت شیشه بلور و شیشه کریستال

صنعت شیشه در بخش شکل­ دهی به چند گروه شامل شیشه ­های بلور، شیشه ­های نشکن، شیشه ­های آزمایشگاهی، شیشه­ های ساختمانی و شیشه­ های کریستال تقسیم می­ شود که شیشه کریستال در واقع بخش زیبای شیشه است به همین دلیل با شیشه ­های معمولی تفاوت دارد و این تفاوت­ها موارد زیر را شامل می­شود:

 ظرفیت اشتغال در صنعت کریستال

با توجه به تعداد شرکت و کارگاه­ های موجود در این صنعت ظرفیت اشتغال این بخش بیش از 500 نفر می­باشد که در حال حاضر تقریباً نیمی از این اشتغال در قالب اشتغال مستقیم فعال می­باشد و به دلیل مشکلاتی که این صنعت با آن روبه­ روست امکان استفاده از ظرفیت واقعی اشتغال در تولید کریستال وجود ندارد، اما اگر این صنعت نوپا که در زمره صنایع کوچک و متوسط است مورد توجه و حمایت قرار گیرد و توسعه یابد، چند برابر ظرفیت فعلی امکان ایجاد اشتغال را در کشور فراهم می­ کند؛ چراکه نقش اصلی ایجاد اشتغال در کشور بر عهده بنگاه ­های کوچک و متوسط است و تا زمانی که این بنگاه ­ها رشد نکند و حمایت نشود، نمی­ توان انتظار داشت مشکل اشتغال در کشور حل شود. همچنین، میانگین سنی نیروی کار در صنعت کریستال 26 سال است که جوان بودن نیروی کار در این صنعت به عنوان یک مزیت­ مهم محسوب می­شود.

سهم تولید داخلی از بازار کریستال کشور

از مجموع محصولات بازار کریستال 70 درصد مربوط به تولیدات داخلی است و 30 درصد آن در اختیار برندهای خارجی است. اما مشکلی که در این حوزه وجود دارد این است که اجناس داخلی نیز با نام برندهای خارجی در بازار به فروش می ­رسد و این موضوع خود یکی از عمده ­ترین مشکلاتی است که تولید کریستال داخلی با آن مواجه است. در حالی­که بسیاری از محصولات داخلی به لحاظ کیفیت و تنوع طرح و رنگ نسبت به محصولات خارجی پیشتاز هستند. از همه مهم­تر، بخشی از محصولاتی که در بازار به فروش می­رسد یا از طریق قاچاق وارد کشور شده است که تفاوت آمار سازمان تجارت جهانی با آمار گمرک کشور این موضوع را تصدیق می ­کند و یا محصولات شیشه ­ای چینی است که به نام کریستال در اختیار مشتری قرار می­گیرد.

سهم صادرات غیرنفتی از صنعت کریستال

در شرایط فعلی که تنها حدود 50 درصد ظرفیت تولید کریستال کشور مورد استفاده قرار گرفته است، این صنعت حدود 15 میلیون دلار ارزآوری برای کشور به همراه دارد و کشورهای اصلی هدف صادراتی نیز متأسفانه چند کشور همسایه هستند؛ هرچند که صادرات بسیار کمی نیز به برخی کشورهای اروپایی صورت می­ گیرد اما رقم چندانی را در صادرات این محصول دربرنمی گیرد. حال اگر این صنعت مورد حمایت واقع شود و تمام ظرفیت تولید آن در کشور به کار گرفته شود کریستال ایرانی می­تواند تمام منطقه خاورمیانه، اوراسیا، آسیای جنوب شرقی و حتی بخشی از بازار مصرف کشورهای اروپایی را در اختیار بگیرد، چراکه امروزه دانش فنی این صنعت در کشور وجود دارد و هیچ تفاوتی با کشورهای سرآمد در این حوزه وجود ندارد.

 مشکلات و آسیب ­های صنعت کریستال

مشکلات و آسیب ­هایی که در حوزه صنعت کریستال وجود دارد، تنها مختص به این صنعت نیست و تقریباً تمام بنگاه ­هایی که در قالب صنایع کوچک و متوسط مشغول به فعالیت هستند به نحوی با این مشکلات مواجه می ­باشند، به همین دلیل باید ابتدا مشکلات کلان در حوزه صنعت بررسی شود تا پس از آن بتوان به وفع مشکلات مختص به یک صنعت پرداخت. در همین رابطه، می­توان مشکلات زیر را به عنوان مشکلات کلان حوزه صنعت از جمله صنعت کریستال بررسی نمود:

- ضعف در نظام بانکی: متأسفانه به دلیل مشکلات نظام بانکی در بازگشت ارز صادرکنندگان، طی 10 سال اخیر روند صادرات در صنعت شیشه و کریستال روز به روز کاهش پیدا کرده که این موضوع خود عاملی برای کاهش و یا توقف تولید در این صنعت است. به همین دلیل، بازار اول صنعت کریستال را که آمریکا و حوزه اروپا است، از دست داده ­ایم و در خاورمیانه نیز بخش عمده ­ای از این بازار از بین رفته است.

- ضعف شبکه حمل و نقل و نظام بیمه ­ای: از آنجا که محصولات کریستال جزو کالای لوکس به شمار می­ روند، بیمه و شبکه مناسب حمل و نقل یکی از پیش ­نیازهای اصلی صادرات در این حوزه است، اما متأسفانه این شرایط در کشور برای صادرات کالای لوکس و گران­قیمتی همچون کریستال وجود ندارد. در واقع، بستر صادراتی برای این صنعت در کشور شکل نگرفته است.

- عدم پیوند آموزش با صنعت: پیوند آموزش با صنعت یکی از مهم­ترین اصول در تولید رقابت­ پذیر است، اما متأسفانه در کشور ما آموزش با نیاز صنایع فاصله بسیاری دارد و به جای تربیت تکنسین و نیروی کار ماهر، به مدرک گرایی روی آورده­ ایم و به همین دلیل بسیاری از نیروهای تحصیل­کرده کاربرد و کارایی چندانی برای ایجاد تحول در صنعت کشور ندارند. بنابراین، ارزش­ های فرهنگ کار در کشور باید به گونه ­ای تعریف شود که بتوان آموزش را نیز مهارت محور، تخصص محور و کاربردی ارائه داد.

- ضعف در فرهنگ خرید و مصرف: یکی از مشکلات مهم دیگری که در صنعت به خصوص در صنعت کریستال وجود دارد، ضعف فرهنگی است. هنوز اغلب مردم گمان می­ کنند که جنس خارجی کیفیت بهتری دارد، در صورتی که اگر ظروف کریستالی تولید داخل و مشابه خارجی را کنار هم قرار دهید تشخیص اینکه کدام یک داخلی و کدام یک خارجی­ست، بسیار مشکل است و چه بسا جنس داخلی کیفیت بهتری دارد. همین موضوع باعث شده تا اجناس تولید داخل به نام برندهای خارجی از جمله چک و با قیمت بالا به مردم عرض شود. در این راستا، لازم است اصلاح الگوی مصرف از سوی رسانه ­های جمعی به منظور تغییر ذائقه و فرهنگ جامعه شکل بگیرد.

- دیپلماسی ضعیف اقتصادی: وابسته­ های بازرگانی دستگاه دیپلماسی عموماً هیچ تجربه و تخصصی برای کمک به بازرگان و تاجر ایرانی ندارد و از آنجا که بنگاه ­های کوچک و متوسط نیز به تنهایی نمی ­توانند بازاریابی و سایر اقدامات مرتبط با تجارت خارجی را انجام دهند، به همین دلیل نتوانسته ­اند در بحث صادرات موفق عمل­ کنند. بنابراین، اگر شعارمان تولید صادرات محور و توسعه صادرات غیرنفتی است، یک دیپلماسی قوی اقتصادی برای استفاده از ظرفیت بنگاه­های رقابت ­پذیر و صادرات محور یکی از نیازهای این صنعت و سایر صنایع کوچک و متوسط است.

جمع ­بندی

صنعت کریستال را می ­توان یکی از صنایع نوپا در کشور محسوب کرد که در زمره صنایع کوچک و متوسط قرار می ­گیرد و از آنجا که دانش فنی این صنعت تا چند سال گذشته در اختیار چند کشور محدود اروپایی بوده، ورود صنعت کشور به این حوزه و بهره­ گیری از دانش فنی و تکنولوژی روز دنیا در این صنعت و قدرت رقابت تولید داخلی این محصول با برندهای مطرح جهانی کریستال طی مدت عمر کوتاه این صنعت در کشور، یکی از موفقیت­ ها و دستاوردهای حوزه صنعت به شمار می­ رود. حال از آنجا که این صنعت ظرفیت اشتغالزایی و صادرات بالا و همچنین بازار گسترده­ ای در جهان دارد، می­ تواند به عنوان یکی از ظرفیت­ های تولید صادرات­ محور کشور مورد توجه و حمایت قرار گیرد و لازمه این امر، رفع مشکلات تولیدکنندگان کریستال و فراهم کردن بستر تولید و صادرات در این صنعت می­باشد.

پژوهش خبری // فاطمه حسینی