نشست سران شانگهای و چالش هاي پيش رو

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،برگزاری هجدهمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای با حضور حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در "چینگ دایو" چین فرصت مناسبی را برای اعضای این سازمان بخصوص چین و روسیه فراهم کرد تا در مورد مسایل مختلف منطقه ای و بین المللی ضمن اعلام دیدگاههای خود ،موضع مشترکی را اتخاذ کنند. مبارزه با تروریسم ،مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان یافته ،همکاری برای مقابله با تجزیه طلبی و افراط گرایی از مهمترین موضوعات بحث سران سازمان همکاری شانگهای در "چینگ دایو" اعلام شده است .
.در این شرایط این سازمان به عنوان یک تشکل بین دولتی منطقه ای می تواند برای نظم بخشی و حمایت از ناهنجارهای بین المللی وارد عمل شود .چین و روسیه به عنوان دو عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل مهمترین کشورهای عضو سازمان شانگهای هستند که بدون تردید موضع گیری آنها در مورد مسایل مرتبط با تحولات منطقه ای و جهانی کارساز خواهد بود .
سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 با حضور کشورهای روسیه ،چین ،قزاقستان ،قرقیزستان ،تاجیکستان و ازبکستان با هدف توسعه همه جانبه روابط امنیتی ،اقتصادی و فرهنگی تشکیل شد .اما حمله آمریکا به افغانستان و اشغال این کشور به همراه توسعه نفوذ سازمان پیمان اتلانتیک شمالی ناتو تا نزدیکی مرزهای روسیه و چین باعث شد تا سازمان همکاری شانگهای ،همکاری های امنیتی را در اولویت برنامه های خود قرار دهد .برخی از محافل این ذهنیت را که ممکن است روسیه وچین به دنبال تشکیل ارتشی واحد همچون سازمان ناتو در درون سازمان شانگهای باشند رد نمی کنند.هر چند در این مقطع روسیه و چین تمایلی برای برانگیختن واکنش آمریکا و کشورهای اروپایی در مورد جبهه گیری های نظامی ندارند.

راهکارهاي تقويت پيمان شانگهاي
با این حال ،سازمان همکاری شانگهای گسترش حوزه جغرافیایی این سازمان را دنبال می کند و در اولین مرحله هند و پاکستان به عنوان دو عضو رسمی پذیرفته شدند و جمهوری اسلامی ایران ،افغانستان ،مغولستان و بلاروس هم به عنوان اعضای ناظر سازمان شانگهای محسوب می شوند .این سازمان با توجه به اینکه چهل درصد جمعیت جهان ،یک سوم تولید ناخالص داخلی جهانی و هشتاد درصد از منطقه قلمرو اورآسیا را در اختیار دارد بالقوه از از ظرفیت بلایی برای تبدیل شدن به سازمانی مهم و موثر در تحولات بین المللی برخوردار است .
از دیدگاه ناظران سیاسی ،سازمان شانگهای زمانی می تواند این خواسته خود را محقق کند که موجودیت خود را از طرق زیر به عنوان یک گروه تاثیر گذار به اثبات برساند :

1-کشورهای مهم و تاثیر گذار شانگهای یعنی چین و روسیه محافظه کاری را کنار گذاشته و در جهت حمایت از قوانین و پادمانهای بین المللی وارد عرصه شوند.
مسکو و پکن به خوبی می دانند که دولت آمریکا به راحتی قوانین بین المللی را نقض می کند و موجب بروز ناهنجاری های بین المللی می شود .
از اینرو چین و روسیه می توانند با اتخاذ موضعی هماهنگ و همراه داشتن حمایت سازمان همکاری شانگهای مانع از زیاده خواهی های آمریکا شوند

2-چین و روسیه به رغم اینکه از اعضای مهم و موثر سازمان همکاری شانگهای هستند اما در مورد نحوه برخورد با غرب بخصوص آمریکا اختلاف نظر دارند و باید با نزدیک کردن دیدگاههای خود به هم موضعی محکم در برابر امریکا بگیرند .

3-اگر چه روسیه وچین با قرار دادن موضوع حمایت از برجام مرتبط با بحث هسته ای ایران تلاش کرده اند که نشان دهند سازمان همکاری شانگهای به عنوان تشکل غیر غربی از برجام حمایت می کند اما برخی محافل سیاسی در پکن و مسکو آنرا حرکتی نمادین می دانند .این بدان معنا است که مسکو و پکن باید برای دفاع از سند بین المللی که خود نیز پای آنرا امضا کرده اند اقدامات قاطع تری را انجام دهند .

4-در شرایطی که به دلیل سیاستهای یک جانبه گرایانه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا میان این کشور و اتحادیه اروپا به گونه ی فاصله ایجاد شده است چین و روسیه می توانند با اتکا به سازمان همکاری شانگهای موقعیت خود را در صحنه بین المللی تقویت نمایند .تحقق این امر نیز نیازمند موضع محکم و قاطع چین و روسیه در برابر زیادی خواهی های آمریکا و همراه کردن هند و سایر اعضای سازمان شانگهای با این موضع خود است

5-البته با توجه به تحریمهای کشورهای غربی بر ضد روسیه پس از مسایل مرتبط با اوکران و کریمه مسکو بیش از هر زمان دیگری به حمایتهای سازمان همکاری شانگهای از موضع مسکو دلخوش کرده است تابتواند ضمن بی اثر کردن تحریمهای غرب ،موقعیت خود را در برابر آمریکا قوی و تثبیت شده نشان دهد .

6- چنانچه روسیه بخواهد از سازمان همکاری شانگهای به عنوان تشکلی قدرتمند و تاثیر گذار استفاده کند نیازمند ایفای نقشی مهم و موثر به عنوان عضو دایم شورای امنیت در حمایت از خواسته ها و نیازهای اعضای شانگهای نیز است .

7-از اینرو بسیاری از محافل سیاسی براین اعتقادند که برجام مرتبط با مساله هسته ای ایران آزمون مهمی برای چین و روسیه است که تا چه میزان می توانند از امضای خود در پای این سند بین المللی حمایت نمایند .اگر چه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا خروج این کشور از برجام را اعلام کرد اما چند کشور دیگر عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل آنرا امضا کرده اند که تبدیل به یک سند مهم معتبر بین المللی شده است .بنابراین صرف حمایتهای نمادین از برجام نمی تواند به سازمان همکاری شانگهای و موضع چین و روسیه اعتباربخشی کند .بلکه نیازمند همکاری و حمایت جدی و همه جانبه مسکو و پکن از برجام است .
این موضع از آن جهت مهم است که موضع چین همواره انعطاف در برابر آمریکا حتی در ارتباط با مسایل خود است و تا رسیدن به موقعیتی که چین را به یک قدرت مهم بین المللی تبدیل کند دولت پکن هیچ تمایلی برای رویارو شدن با آمریکا و کشورهای اروپایی را ندارد .همین موضوع به عنوان نقطه ضعف سازمان همکاری شانگهای محسوب می شود .

8-اکنون یکی از نگرانیهای مهم چین و روسیه، ترانزیت تروریسم و افراط گرایی از افغانستان به سمت آسیای مرکزی و تا مرزهای چین است .پکن و مسکو ادامه حضور نظامی آمریکا و ناتو در افغانستان را دردسر آفرین می دانند و براین اعتقادند که آمریکا با مدیریت بحران و کشاندن بحران به مناطق شمالی افغانستان درصدد ترانزیت تروریسم و خشونت گرایی به فراسوی مرزهای افغانستان و تا آسیای مرکزی و قفقاز است .بنابراین کشوری همچون تاجیکستان که نگران گسیل تروریستهای داعش از مرز افغانستان به سمت آن کشور و سازماندهی در دره فرغانه است انتظار دارد سازمان همکاری شانگهای برای تامین امنیت مرزهای مشترک با افغانستان و جلوگیری از نفوذ هر گونه ترورسم و خشونت گرایی به حوزه کشورهای آسیای مرکزی به طور جدی اقدام کند .

9- تردیدی نیست عضویت دایم هند و پاکستان در سازمان همکاری شانگهای تاثیر مهمی دراثر بخشی این سازمان در مسایل مهم منطقه ای و بین المللی دارد .هر چند دو کشور در مورد مسایل مختلف از جمله مالکیت کشمیر اختلاف دارند اما به هر حال در سازمان شانگهای باید در چارچوب قوانین و انتظارات این سازمان عمل کنند که در این صورت پهنه وسیعی از جغرافیای سیاسی و اقتصادی و ژئو استراتژیک را این سازمان شامل می شود که در اثر بخشی بین المللی آن بسیار موثر است .

10-جمهوری اسلامی ایران از ده سال پیش به عنوان عضو ناظر درسازمان همکاری شانگهای حضور دارد و این در حالی است که به دلیل موقعیت راهبردی ایران در منطقه و در اختیار داشتن منابع انرژی ،عضویت دایم ایران در این سازمان می تواند بیش از پیش به تقویت جایگاه منطقه ای و بین المللی سازمان همکاری شانگهای کمک کند .

11- در حال حاضر افغانستان و مسایل امنیتی مرتبط با آن همچون تولید مواد مخدر و قاچاق آن به بازارهای منطقه از جمله روسیه و فعالیت گروههای تروریستی مختلف که به گفته مقامات افغانستان بالغ بر بیست گروه هستند مهمترین چالش مشترک اعضای شانگهای محسوب می شود. از سوي ديگر حضور اسلام آباد در آن سازمان فرصت مناسبی است تا با همکاري با کابل گام مهمی را برای مهار مواد مخدر و تروریسم در افغانستان بردارند .

12-در بخش اقتصادی نیز سازمان همکاری شانگهای با بیش از سه میلیارد نفر جمعیت بزرگترین تشکل جهانی محسوب میشود .به عنوان مثال چین و هندوستان با حدود دو نیم میلیارد نفر جمعیت بازار بسیار جذابی برای اعضای سازمان همکاری شانگهای محسوب می شود . اما موفقیت در مورد همکاری های اقتصادی این سازمان نیز نیازمند سرمایه گذاری های همه جانبه کشورهای مهم اقتصادی شانگهای است .چین از این ظرفیت برخورداراست که بتواند در بخش تجاری و سرمایه گذاری نیز ورود کند .این در حالی است که چنین وضعیتی قابل تصور نیست .
با این حال چین با ارائه طرح یک کمربند –یک جاده یا همان جاده ابریشم نوین درصد پیوند تجاری و ترانزیتی میان کشورهای مختلف بخصوص در مسیر این جاده است .موضوعی که با توجه به طرح ها و پروژه های سرمایه گذاری چین در منطقه می تواند چنین روندی را تسیهل کند .
در هر حال ،بروز اختلافات میان آمریکا و کشورهای اروپایی فرصت مناسبی را برای سازمان همکاری شانگهای فراهم کرده است تا با تقویت همکاری ها میان اعضا، موقعیت خود را در صحنه جهانی بیش از پیش تقویت کند.
حضور اصلی و دایمی کشورهایی که از موقعیت راهبردی و ژئواستراتژیک در منطقه برخوردارند بیش از پیش می تواند به اهمیت سازمان شانگهای بیافزاید .
======================================
نويسنده : مجيد وقاري - کارشناس سياست در آسيا.
.