داعش در افغانستان؛ زمینه ها و اهداف

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،پس از عراق و سوریه، افغانستان دیگر کشوری است که گروه تروریستی تکفیری داعش توانست در آن پایگاه ایجاد کند و بخش هایی از آن را تحت سیطره خود درآورد. داعش در افغانستان تحت عنوان ولایت خراسان شاخه ای فرعی و مستقل ایجاد نموده است و درصدد است اهداف خود را این بار در خاک افغانستان دنبال کند. این گروه در مدت زمان بسیار کوتاه حداقل در پنج ولایت افغانستان، از جمله هلمند، زابل، فراه، لوگر و ننگرهار ظهور یافت و در پی تثبیت و توسعه خود برآمد. در چند عملیات مرگبار اخیر از جمله حمله کابل، کشتارهای استان ننگرهار و شهر میرزااولنگ، انفجار خبرگزاری افغان و مرکز تبیان و انفجار مرکز ثبت نام رای دهندگان انتخایات پارلمان شاهد اعلام پذیرش انجام این کشتارها توسط داعش بودیم.
با این حال به نظر نمی رسد که داعش در افغانستان بتواند آنچنان رشد نمایدکه قدرت و حاکمیت را در دست گیرد و تاکنون نیز قدرت خود را در قالب انجام حملات تروریستی در شهر نشان داده است. ضمن اینکه باید توجه داشت که این ایده نیز وجود دارد که بخشی از این عملیات ها توسط گروه های متفرقه با اهداف خاص سیاسی انجام، ولی اعلام می شود که توسط داعش انجام شده است. با همه این احوال نمی توان منکر فعالیت نیروهای داعش در افغانستان شد. در این گفتار در پی بررسی زمینه های شکل گیری و حضور داعش در خاک افغانستان، اهداف و موانع رسیدن به آن ها هستیم.

زمینه های ظهور داعش در افغانستان

عوامل داخلی
افغانستان سرزمینی است که سال های متمادی درگیر انواع مناقشات و جنگهای داخلی و خارجی، قومی و مذهبی است. در نتیجه ده ها سال شورش و جنگ بستر مناسبی در این کشور برای رشد تروریسم پدید آمده است. جامعه بسیار سنتی و ایستارهای ذهنی قومی در افغانستان مانع طی شدن فرآیند دولت ملت سازی و شکل گیری دولت مقتدر مرکزی در این کشور بوده است. در شرایط ضعف دولت مرکزی و عدم توانایی در کنترل کشور، طبیعتا زمینه ها برای رشد و تکثیر گروه های تروریستی فراهم می آید. 
اشغال افغانستان توسط شوروی فرصتی را برای مداخله قدرتهای بیگانه فراهم کرد و نتیجه آن ظهور جریان های افراطی همچون طالبان بود. پس از خروج نیروهای شوروی، خلا اقتدار مرکزی و نیروهای امنیتی، موجب گردید تا گروه های افراطی سلفی با حمایت سازمان اطلاعات پاکستان نبض قدرت را در افغانستان در اختیار بگیرند و از آن زمان تا به امروز هر روز مساله جدیدی بیافرینند. علاوه بر این عواملی همچون بیسوادی، فقر، اقتصاد ورشکسته، فقدان زیر ساختهای توسعه ای و نبود امکانات مناسب در تمام بخش ها و سطوح بستر مناسبی را برای رشد و نمو فرهنگ سلفی و تکفیری فراهم می آورد. بی ثباتی طولانی مدت و ضعف سیستمهای امنیتی همواره یکی از مشکلات افغانستان بوده است. اگرچه در دولتهای مختلف در سال های اخیر تلاش هایی برای جبران این ضعف صورت پذیرفته است ولی این نقطه ضعف را باید پاشنه آشیل افغانستان دانست. همان چیزی که موجب می شود گروه هایی همچون داعش، آنجا را هدف راحت تصور نمایند. نیروهای تاجیک و ازبک و روس تبارها و افرادی از ایغورها، عرب افغانها و همچنین عناصر تکفیری افغانستانی که در نبردهای سوریه و عراق حضور داشتند، افغانستان را پایگاه جدیدی می بینند که با استفاده از فرصت های زمینه موجود بتوانند از تجربه نبردهای پیشین خود بهره برداری نمایند.

نقش نیرو های خارجی
در تاریخ افغانستان نیروهای خارجی همواره بر هم زننده نظم و ثبات در این کشور بوده اند. حمایت پنهانی نیرو ها و حامیان خارجی داعش در تجهیز و کمک های مالی و نظامی به این گروه برای پیشبرد اهداف منطقه ای خود را می توان عامل اثر گذار دیگر در ارتباط با زمینه های شکل گیری داعش در افغانستان نامید. جلوگیری از رشد و نفوذ چین و روسیه از اولویتهای سیاست خارجی آمریکا است و داعش افغانستان می تواند این نقش را از طریق ایجاد ناامنی و تحمیل هزینه های نظامی –امنیتی به این دو کشور ایفا کند. بررسی راهبردهای نوین امنیتی آمریکا و استراتژی های جدید ترامپ در قبال پاکستان و افغانستان و افزایش نیروها به 12 هزار و 300 تن را می توان در همین راستا تعبیر نمود. سال گذشته دیوید پترائوس رئیس پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و فرمانده کل پیشین نیروهای آمریکایی در افغانستان اعلام کردکه ایالات متحده و هم پیمانانش برای دهه‌ها در افغانستان خواهد ماند و از احتمال دائمی بودن حضور آمریکا در افغانستان گفت به این دلیل که منافع قابل توجهی در حضور پایدار آمریکا در افغانستان می بینند.
در همین زمینه باید به نقش پاکستان نیز اشاره داشت. به گفته ژانرال نیکلسون حدود ۷۰ درصد جنگجویان داعش از گروه طالبان پاکستانی هستند و برخی از آن‌ها بعد از آغاز عملیات ارتش پاکستان در منطقه قبیله‌نشین وزیرستان شمالی در سال ۲۰۱۴ به افغانستان آمده‌اند. اما نیروهای امنیتی افغان تاکید می‌کنند که ۸۰ درصد این ستیزه جویان پاکستانی هستند. بقیه اعضا داعش، بخشی از جنبش اسلامی ازبکستان، یک گروه متمرکز بر کشورهای آسیای میانه، و اعضای سابق طالبان افغان و عضوهای تازه هستند.

شکست در سوریه و عراق
شکست داعش در سوریه و عراق اگرچه از عوامل اصلی شکل گیری داعش در افغانستان نمیباشد اما می تواند نقش کاتالیزور را برای تسریع روند رشد و گسترش آن ایفا نماید. انتقال نیرو ها و تجهیزات داعش از عراق و سوریه و تمرکز بر روی افغانستان قطعا می تواند دست بالا را در افغانستان به داعش بدهد. اگرچه داعش در عراق و شام شکست خورد اما فرصت تجدید حیات خود را در افغانستان دارد. دلیل این مدعی هم این است که این گروه همچنان ذخیره تسلیحاتی و حمایتهای عبری، عربی وغربی را دارد و فقط به دنبال زمین برای احیای خود است و چه سرزمینی بهتر از افغانستان می تواند به این نیاز پاسخ دهد. پیوستن جنبش اسلامی ازبکستان(IMU) و تعدادی از گروه های ریز و درشت تروریستی به داعش نیز موجب افزایش توان این گروه تروریستی در افغانستان گردید.

اهداف و موانع تحقق آن ها
همانطور که اشاره شد، داعش گروهی است که مانیفست و ماهیت آن در توسعه قلمرویی آن است. امری که در ارتباط با گروه های دیگر مانند طالبان دیده نمی شود. از همین روی نیز بود که به افغانستان وارد شد تا ولایت خراسان را محقق سازد. داعش که داعیه خلافت از غرب چین تا اندلس را در سر می پروراند همواره به دنبال حضور در افغانستان برای تحقق ولایت خراسان بوده است. ولایت خراسان منطقه ای تاریخی است که شامل بخش هایی از آسیای غربی و جنوبی است. آنچنان که اشاره شد ورود داعش به افغانستان در سال 2014میلادی است. از آن سال بود که داعش در افغانستان مقدمات و اسباب حضورش را فراهم نمود و در سال 2015 با اعلام ابو محمد العدنانی سخنگوی داعش که گسترش خلافت داعش را به خراسان رسما اعلام کرد وارد فاز عملیاتی گردید. دولت اسلامی ولایت خراسان( ISKP) شاخه ای از داعش است که فعالیت خود را متمرکز بر افغانستان و پاکستان کرده است تا به تدریج بتواند با توسعه قلمرو خود ولایت تاریخی خراسان را محقق سازد.
پس از اعلام گسترش خلافت داعش در خراسان در ژانویه 2015 ابوبکر البغدادی رهبر داعش، حافظ سعید را که سال ها سابقه همکاری با گروه های ستیزه جو را درکارنامه خود داشت و به تازگی از طالبان جداگردیده بود و به داعش اعلام وفاداری نموده بود به عنوان رهبر داعش خراسان برگزید. عمده فعالیت و تمرکز داعش در افغانستان دراستان ننگرهار است که در شرق افغانستان قرار دارد.
بنابراین اصلی ترین هدف داعش در افغانستان همان تحقق نقشه قلمرو خلافت است. این موضوع پس از شکست داعش و از دست دادن تقریبا تمام قلمرو خود در عراق و شام بیشتر از پیش اهمیت پیدا می کند. الگوی خلافت برای رشد و صدور نیاز به زمین دارد. برخلاف باور برخی داعش پس از عراق و شام دست به فعالیتهای زیرزمینی می زند باید گفت که این امر با ماهیت این گروه ستیزه جو سنخیتی ندارد. داعش در پی بنیان گذاری شیوه ای خاص از حکومت تحت عنوان خلافت است تا آن را به جهان عرضه بدارد و هر آنچه را که بخواهد مانع آن شود حذف می کند. در مشی این گروه جایی برای انعطاف و مذاکره وجود ندارد. به همین دلیل است که افغانستان پس از عراق و شام اهمیت ویژه ای برای آنها پیدا می کند. مصر و لیبی نیز در لیست این گروه پس از عراق و شام قرار داشتند اما به نظر میرسد هیچ کدام مانند افغانستان آماده پذیرایی از آن ها نباشند.

جنگ با تشیع
مقابله با رشد و گسترش مذهب تشیع در آسیای جنوبی و غربی را می توان دومین هدف داعش قلمداد نمود. این موضوع را می توان از حملات این گروه به غیر نظامیان شیعه استنباط کرد. گروه داعش یک گروه تکفیری است که بسیاری از مذاهب اسلامی را به خصوص تشیع را تکفیر می کند و پیروان آن ها را مهدورالدم می پندارد. از آنجا که تشيع ،این مذهب احیاگر در سالیان اخیر به واسطه جمهوری اسلامی ایران نفوذ زیادی در قلوب مسلمانان منطقه و جهان داشته است بنابراین داعش آن را مهمترین دشمن مذهبی خود میداند و همواره بسیاری از حملات و ترورهای وحشیانه خود را در ارتباط با پیروان این مذهب انجام میدهد.
نقش جریان های خارجی حامی داعش نظیر برخی کشورهای مرتجع وهابی منطقه را نیز در ارتباط با این موضوع نباید نادیده گرفت چرا که تمامیت داعش هر آنچه که باشد نقشی نیابتی و ابزاری دارد.

حذف گروه های سلفی رقیب
در ظاهر گمان میرود که داعش با گروه های ستیزه جوی دیگر که مهمترین آن ها طالبان است دارای اشتراکات ایدئولوژیک و راهبردی می باشند، بنابراین نه تنها تعارضی برای آن ها متصور نیست بلکه می توانند در یک جبهه واحد قرار بگیرند ولی این دیدگاهی اشتباه است. طالبان و داعش هم از نظر مبانی ایدئولوژیک مانند تکفیر سایر فرق اسلامی و هم در راهبردهای عملیاتی مانند درگیری و حذف فیزیکی و گسترش قلمرو با هم افتراقاتی دارند. رهبران طالبان بارها در زمینه حضور داعش در افغانستان به این گروه هشدار داده اند و آن را تهدیدی برای موجودیت خود میدانند. از سوی دیگر، فرماندهان داعش بر جمع شدن تمام گروه های جنگجو و ستیزه جو در زیر پرچم خلافت داعش و بیعت با رهبر آن اصرار دارند و هر گروهی را که به این خواسته تن در ندهد متمرد و دشمن قلمداد میکنند. ازهمین روی طالبان و گروه های دیگر که تن به این خواسته ندادند باید حذف شوند و این نیز از دیگر اهداف داعش است.

موانع پیش روی داعش در افغانستان
افغانستان سرزمین اقوام ونژاد و مذاهب متنوع است. به همین دلیل هرگز فضا در افغانستان برای یکه تازی یک جریان فکری و مذهبی یا قومی و قبیله ای فراهم نمی باشد. داعش نیز قطعا از این قائده مستثنی نیست. هر عمل داعش خود موجد عکس العمل تند تر و خشن تر علیه این جریان تروریستی در افغانستان خواهد بود. علاوه بر سایر گروه های ستیزه جو مانند طالبان و القاعده که پیشتر راجع به نقش آن ها در مقابل داعش صحبت کردیم، خود دولت افغانستان نیز بسیار موضع تندی در برابر این گروه تروریستی اتخاذ نموده است تا جایی که اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان در نطقی بیان کرده بود که افغانستان را گورستان داعش میکنیم.
علاوه بر این تحولات اجتماعی و فرهنگی دهه های اخیر در افغانستان موجب ایجاد طبقه ای گشته که تمایلی به شروع مجدد جنگ و ناامنی مذهبی در این کشور ندارند و به شدت در باره حضور داعش در کشور خود حساس می باشند.

جمع بندي
گروه تروریستی داعش در عراق متولد شد و در سوریه رشد کرد و همواره در پی توسعه قلمرو خلافت خود خوانده خود به سایر نقاط جهان بود. کشور افغانستان با توجه به سال ها جنگ و بی ثباتی ،ضعف قدرت مرکزی و فراهم بودن نسبی بستر ایدئولوژیک سرزمینی مناسب برای حضور این گروه تروریستی به شمار می آید. داعش در سال 2015 رسما حضور خود را در افغانستان اعلام نمود ولی تنها توانست در استان ننگرهار و بخش هایی از شرق افغانستان برای خود پایگاه ایجاد نماید.هدف اصلی این گروه در افغانستان توسعه قلمرو خود بود ولی تحقق این امر در افغانستان با موانع زیادی از جمله وجود گروه های سلفی رقیب مانند طالبان و القاعده،حملات دولت مرکزی و هم پیمانانش و همچنین فضای اجتماعی و سیاسی افغانستان رو به رو بوده که مانع رشد و گسترش این جریان تکفیری در افغانستان تا به امروز شده است. فضای فرهنگی جامعه افغانستان مبتنی بر ساختارهای قومی است و جنگ مذهبی به معنایی که هدف داعش می باشد نمی تواند در جامعه در حال تغییر افغانستان رخ دهد. بنابراین گرچه قدرت و توانمندی داعش در اندازه تصاحب حاکمیت و قدرت سیاسی در جامعه افغانستان نیست، اما حملات تروريستي و نفوذ آنها می تواند به روند بی ثباتی ها در افغانستان و تهدید امنیت منجر شود .
================================

نويسنده : حديث اقبال - کارشناس سياست در آسيا .
.