پخش زنده
امروز: -
به مناسبت فرارسیدن شب‌های قدر؛
امشب تمام آینه‌ها را صدا کنید
امشب یکی از همان سه شبی است که زنده نگاه داشتن آن برای بازگشتن به سوی حضرت حق تاکید شده است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما؛ شب قدر، فرصتی است برای پاک کردن ظاهر و باطن از هر آلودگی.
شب قدر شب زاری و سبک شدن روح از بار گناهان و رهایی از دوزخ است شبی که فرصتی دوباره برای اظهار شرمساری و پشیمانی از گذشته هاست.
زراره از امام صادق (علیه السلام ) نقل می کند که از پیامبر در سرزمین مِنا درباره شب قدر سؤال کردند. آن حضرت داخل مسجد شب و در برابر جمعیت طیّ خطابه ای، بعد از ستایش خداوند، فرمودند: «من نیز به جزئیات آن آگاه نیستم، ولی بدانید که هر کس ماه رمضان را دریابد و تندرست باشد و روزها را روزه بگیرد و شب ها را به دعا بایستد و مواظب نمازش باشد و به سوی نماز جمعه بشتابد و در این حال عید فطر را درک کند، شب قدر را درک خواهد کرد و به پاداش پروردگار نائل می شود».
شب قدر و نزول قرآن
برخی از زمان ها و مکان ها در نگاه ما از جایگاه ویژه ای برخوردارند، شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا وقایع مهمی در این شب رخ داده است از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می فرماید: ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم «انا انزلناه فی لیلة القدر».
شب قدر و نزول ملائکه
از ویژگی های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست.
بر اساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(ص) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او درمیان می گذارند.
شب قدر و آزادی روح
از ویژگی های شب قدر، آزادی روح آدمی است، انسان در لحظه لحظه زندگی اش هدف وسوسه هاست.
دام های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس امّاره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد؛ اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده اند، فرصت عروج فراهم آورد.
شب قدر و تعیین سرنوشت
تعیین سرنوشت آدمی از رویدادهای مهم شب قدر است. در این شب، حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان، تعیین می شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می خورد.
او ابزاری در اختیار دارد که می تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدّی تعیین کند و همین مسأله است که شناخت و بهره گیری از «شب قدر» را ضروری می سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.
شب قدر، شب نیایش
دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(ع) که زین العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه ای قائل است.
آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبد، بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.
شب قدر لحظه های نورانیت دل ها
برای بهره وری از رحمت های پروردگار باید از زمان، به ویژه شب ها و روزه های فرخنده سود جست که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ایام روزگار نفحات قدسی و نسیم هایی از رحمت الهی است، به هوش باشید و خود را در معرض این نسیم ها قرار دهید».
ماه رمضان از این جهت رتبه نخست را دارد؛ زیرا ماه خدا است و بندگان خدا در آن به میهمانی او می روند.
در این میان، شب قدر از منزلت ویژه ای برخوردار است.
شب قدر، کانون نورانیت دل ها و جلای جان هاست. در این شب، زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه ای به بندگان می بخشد و نسیم دلکش مناجات با ربّ العالمین، طراوت زا و نشاط آور است.
شب قدر برتر از هزار ماه
در باور دینی ما برخی از زمان ها و مکان ها، ارزش ویژه ای دارند. از جمله زمان هایی که ارزش فوق العاده دارد، شب های ماه مبارک رمضان، به ویژه «شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است.
در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هزار ماه برتر است؛ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر.
روشنایی بخش
در شب قدر، همچنان که ضمیر امام(ع) تجلی گاه ملکوت الهی است، برای انسان های عادی هم این فرصت فراهم می شود تا به فراخور حال و استعدادشان دل های خود را با پرتو فیوضات الهی روشنایی و صفا دهند.
شب قدر شبِ رهایی از قید و بندهای شیاطین است.
در این شب، دل ها تا سحرگاه، در سلام و سلامت است، «سلام هی حتی مطلع الفجر».
بوی شب قدر
بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یکرنگی ستایش کنیم.
بیاییم دوباره دل های کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان دعا کنیم، دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم.
بیاییم فانوس ها را برداریم و سکوت شب را با طراوت وضو زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دل های نیازمند را فراموش نکنیم.
اینک بوی شب قدر می آید جلوه دست هایی را باید دید که خاموش به دعا می ایستند و بهار در آنان می جوشد.
وسعت دل هایی را باید حس کرد که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می تپند و بی قرار او را می خوانند.
شب قدر کدام شب است؟
در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تأیید می کند، ولی در این که کدام شب از شب های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است.
آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست و سوم است؛ از این رو در روایتی می خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(ص) تمام شب ها را احیا می داشت و مشغول عبادت بود.
در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است».
چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟
در پاسخ این سؤال، می توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آن جا که می فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشدار دهنده بوده ایم.
در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می شود».
این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می گوید: در آن شب، مُقدّرات یک سال انسان ها تعیین، ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می شود.
شب قدر از منظر حدیث
امام صادق(ع) به علی بن ابی حمزه ثُمالی، فرمودند: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو یکصد رکعت نماز بجای آور، و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و غسل کن... و اشکالی ندارد در آغاز شب اندکی بخوابی و سپس مشغول عبادت شوی.
درهای آسمان در ماه مبارک رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند و اعمال مؤمنان مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان».
شب قدر، شبی سرشار از سلامت و خیر
شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است.
قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می شود و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می شوند، بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی.
تقدیری شگرف
در شب قدر، مقدّرات انسان ها تا سال آینده رقم می خورد و البته که انسان خود می تواند در این تقدیرات سهیم باشد؛ فردی که در این شب به دعا و نیایش می پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می یابد، می تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند.
این فرصت ها در تمامی لحظه های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است.
شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می تواند در زندگی خویش تحوّل های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان ها که سرنوشت شان با شنیدن یک آ یه تغییر اساسی یافته است.
احیا و شب زنده داری
بیدار ماندن و «شب های قدر» را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب هاست.
شب زنده داری با دعا و نیایش، از اعمال مشترک همه «شب های قدر» است.
حضرت امام حسن عسکری(ع) در این باره می فرمایند: «اگر نتوانستی شب های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست وسوم را از دست ندهی».
شب زنده داری از نظر روایات
امام باقر(ع) درباره شب زنده داری می فرمایند: هرکس شب قدر را احیا بدارد، خدوند مهربان گناهان او را می آمرزد.
پیامبر اسلام(ص) هم فرمودند: کسی که شب قدر را به شب زنده داری بگذراند تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور شود.
امام موسی بن جعفر(ع) نیز در این باره فرمودند: کسی که در شب قدر غسل و تا سپیده صبح شب زنده داری کند، گناهانش آمرزیده می شود.
بیداری دل
نکته مهمّی که درباره شب های «احیا» باید مورد توجه مؤمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.
قرآن به سرگرفتن
یکی از اعمال شب های قدر، قرآن به سر گرفتن است. مؤمنان روزه دار در ماه خدا و در خانه خدا، کتاب خدا را، می گشایند و بر سر می گیرند و آن را شفیع خود، قرار می دهند.
آنها به محتوای قرآن می اندیشند، به آغوشش پناه می برند و با آن پیمان مجدد می بندند، تا با معارف نورانی اش، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی سازند.
دعا و مناجات (نماز)
امام صادق(ع) فرموده است: در هر یک از شب های قدر، صد رکعت نماز باید خوانده شود.
آن حضرت، خود نیز چنین می کرد و از سرشب تا سفیده صبح به دعا و مناجات با خداوند می پرداخت، از جمله دعاهایی که به خواندن آن در شب های قدر سفارش شده، دعای جوشن کبیر است.
راز و نیاز و توبه در شب های قدر
اگر چه «روزه داری» خود موجب شستشوی بخشی از گناهان می شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب های قدر بی نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم.
در این شب های پرفیض، که طبق فرموده پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام صادق(ع): «درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می شود» درخواست آمرزش گناهان، توبه و گریه و ناله به درگاه خداوند، برای رفع گرفتاری ها و رسیدن به حاجت های مادّی و معنوی، امری است که نباید آن را فراموش کرد.
غسل شب های قدر
غسل، در شمار عبادات است؛ چون باید به نیّت تقرّب و اطاعت خداوند انجام شود.
با شست و شوی بدن، مؤمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می کند.
امام صادق(ع) فرموده است: «هرکس برای شب های هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان، که امید شب قدر بودن آن ها می رود، غسل کند، از گناهان پاک و مانند روزی می شود که از مادر زاده شده است».
دعا با قلب خاشع
امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه بدنت لرزید و اشکت جاری، و قلبت خاشع شد، بدان که وقت، وقت استجابت دعا است و به هدفت نایل آمده ای».
رسول اکرم(ص) نیز می فرمایند: «هرگاه رقّت قلب و خضوع و خشوع به شما دست داد، فرصت را برای دعا کردن غنیمت بشمارید که گاهِ رحمت فرا رسیده است».
شب قدر و عروج امیرالمومنین(ع)
ماه رمضان ماه خدا و ماهِ شهادت برگزیده ترینِ بندگان پس از رسول خداست.
در این ماه پر فضیلت، وارستهْ انسانی به لقای معشوق شتافت که در طول شصت و سه سال عمر با برکتش هرگز لحظه ای به دنیا دل نبسته بود و در پاسداری از ارزش های والای اسلام از بدو ولادت تا لحظه شهادت دمی نیاسود.
او قرآن ناطق خداوند بود که در مطلع الفجر لیلة القدر با سلام فرشتگان و روح القدس، به اذن پروردگار عروج کرد. سلام و درود بی پایان خدا و ملائکه و تمام انبیا و اولیا و صالحان و شهدا و بندگان مخلص خدا بر روان خورشیدی اش باد.
شب وصل
شب وصل است و طی شده نامه هجر سلامی فیه حتّی مطلع الفجر
دلا در عاشقی، ثابت قدم باش که در این ره نباشد کار بی اَجر
برآ ای صبح روشندل خدا را که بس تاریک می بینم، شب هَجر
شب فرخنده
دوش وقت سحر از غصّه نجاتم دادند وندر آن ظلمت شب، آب حیاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن «شب قدر» که این تازه براتم دادند
من اگر کام روا گشتم و خوش دل، چه عجب مستحق بودم و این ها، به زکاتم دادند
این همه شهد و شکر، کز سخنم می ریزد اجر صبری است، کز آن شاخ نباتم دادند
چرا شب قدر ناپیداست؟
می توانیم شب قدر را از اسرار ملکوت بدانیم و این گوهر ربوبی و آسمانی را در درون صدفی پنهان و پوشیده از دید غیر بشماریم. حال باید در پی راز این امر گشت.
یکی از دلایل پوشیده بودن این شب مبارک آن است که اگر چنین نبود مردم کمتر تلاش می کردند و همه امید خود را به آن شب عظیم می بستند و در سلوک راه راست کاهلی می کردند.
حضرت علی(ع) در همین باره فرموده است: «به یقین من از شب قدر آگاهی داشته و تردید ندارم خداوند آن را از این رو از شما پوشانیده که اگر شما را از آن آگاه می کرد، شما به کوشیدن در آن اکتفا می کردید و در ایام دیگر دست از کوشش می کشیدید».
علت ناپیدا بودن شب قدر از نظر علمای شیعه
درک اسراری چون ناپیدایی شب قدر در گرو پاکیزگی و تهذیب روح از پلیدی و پلشتی هاست.
پس اگر کسی می خواهد به این راز پی ببرد و بر حقیقت امر واقف شود، باید در آغاز، روح خود را با نورانیت پالوده کند. بزرگان شیعه و پاکان و وارستگان درباره علت ناپیدا بودن شب قدر، سخن ها گفته اند.
علامه طباطبایی(ره) در این باره می فرماید: «از روایات چنین استفاده می شود که شب قدر همان شب بیست و سوم است و این که [این شب] تعیینا معرفی نشده برای آن است که با ارتکاب معصیت، حق آن شب ضایع نشود و این پوشیدگی و رازآمیزی باعث تنظیم آن شب باشد».
شیخ طوسی(ره) هم فرموده است: «این شب مشخصا معرفی نشده تا بندگان خدا در دیگر شب ها هم به عبادت بپردازند».
راه درک شب قدر
بدون شک، بیدار ماندن در شب های قدر به تنهایی برای درک این شب کافی نیست؛ اگرچه در این سه شب میلیون ها نفر بیدارند و این شب ها را زنده می دارند، باید گفت، تنها عدّه محدودی موفق به درک فیض این شب عظیم القدر می شوند. حقیقت این است که درک شب قدر به اقدام های درونی و بیرونی بسیاری نیازمند است.
زراره از امام صادق (علیه السلام ) نقل می کند که از پیامبر در سرزمین مِنا درباره شب قدر سؤال کردند. آن حضرت داخل مسجد شب و در برابر جمعیت طیّ خطابه ای، بعد از ستایش خداوند، فرمودند: «من نیز به جزئیات آن آگاه نیستم، ولی بدانید که هر کس ماه رمضان را دریابد و تندرست باشد و روزها را روزه بگیرد و شب ها را به دعا بایستد و مواظب نمازش باشد و به سوی نماز جمعه بشتابد و در این حال عید فطر را درک کند، شب قدر را درک خواهد کرد و به پاداش پروردگار نائل می شود».
شب قدر و نزول قرآن
برخی از زمان ها و مکان ها در نگاه ما از جایگاه ویژه ای برخوردارند، شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا وقایع مهمی در این شب رخ داده است از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می فرماید: ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم «انا انزلناه فی لیلة القدر».
شب قدر و نزول ملائکه
از ویژگی های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست.
بر اساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(ص) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او درمیان می گذارند.
شب قدر و آزادی روح
از ویژگی های شب قدر، آزادی روح آدمی است، انسان در لحظه لحظه زندگی اش هدف وسوسه هاست.
دام های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس امّاره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد؛ اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده اند، فرصت عروج فراهم آورد.
شب قدر و تعیین سرنوشت
تعیین سرنوشت آدمی از رویدادهای مهم شب قدر است. در این شب، حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان، تعیین می شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می خورد.
او ابزاری در اختیار دارد که می تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدّی تعیین کند و همین مسأله است که شناخت و بهره گیری از «شب قدر» را ضروری می سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.
شب قدر، شب نیایش
دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(ع) که زین العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه ای قائل است.
آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبد، بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.
شب قدر لحظه های نورانیت دل ها
برای بهره وری از رحمت های پروردگار باید از زمان، به ویژه شب ها و روزه های فرخنده سود جست که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ایام روزگار نفحات قدسی و نسیم هایی از رحمت الهی است، به هوش باشید و خود را در معرض این نسیم ها قرار دهید».
ماه رمضان از این جهت رتبه نخست را دارد؛ زیرا ماه خدا است و بندگان خدا در آن به میهمانی او می روند.
در این میان، شب قدر از منزلت ویژه ای برخوردار است.
شب قدر، کانون نورانیت دل ها و جلای جان هاست. در این شب، زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه ای به بندگان می بخشد و نسیم دلکش مناجات با ربّ العالمین، طراوت زا و نشاط آور است.
شب قدر برتر از هزار ماه
در باور دینی ما برخی از زمان ها و مکان ها، ارزش ویژه ای دارند. از جمله زمان هایی که ارزش فوق العاده دارد، شب های ماه مبارک رمضان، به ویژه «شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است.
در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هزار ماه برتر است؛ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر.
روشنایی بخش
در شب قدر، همچنان که ضمیر امام(ع) تجلی گاه ملکوت الهی است، برای انسان های عادی هم این فرصت فراهم می شود تا به فراخور حال و استعدادشان دل های خود را با پرتو فیوضات الهی روشنایی و صفا دهند.
شب قدر شبِ رهایی از قید و بندهای شیاطین است.
در این شب، دل ها تا سحرگاه، در سلام و سلامت است، «سلام هی حتی مطلع الفجر».
بوی شب قدر
بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یکرنگی ستایش کنیم.
بیاییم دوباره دل های کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان دعا کنیم، دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم.
بیاییم فانوس ها را برداریم و سکوت شب را با طراوت وضو زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دل های نیازمند را فراموش نکنیم.
اینک بوی شب قدر می آید جلوه دست هایی را باید دید که خاموش به دعا می ایستند و بهار در آنان می جوشد.
وسعت دل هایی را باید حس کرد که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می تپند و بی قرار او را می خوانند.
شب قدر کدام شب است؟
در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تأیید می کند، ولی در این که کدام شب از شب های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است.
آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست و سوم است؛ از این رو در روایتی می خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(ص) تمام شب ها را احیا می داشت و مشغول عبادت بود.
در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است».
چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟
در پاسخ این سؤال، می توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آن جا که می فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشدار دهنده بوده ایم.
در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می شود».
این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می گوید: در آن شب، مُقدّرات یک سال انسان ها تعیین، ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می شود.
شب قدر از منظر حدیث
امام صادق(ع) به علی بن ابی حمزه ثُمالی، فرمودند: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو یکصد رکعت نماز بجای آور، و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و غسل کن... و اشکالی ندارد در آغاز شب اندکی بخوابی و سپس مشغول عبادت شوی.
درهای آسمان در ماه مبارک رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند و اعمال مؤمنان مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان».
شب قدر، شبی سرشار از سلامت و خیر
شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است.
قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می شود و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می شوند، بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی.
تقدیری شگرف
در شب قدر، مقدّرات انسان ها تا سال آینده رقم می خورد و البته که انسان خود می تواند در این تقدیرات سهیم باشد؛ فردی که در این شب به دعا و نیایش می پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می یابد، می تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند.
این فرصت ها در تمامی لحظه های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است.
شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می تواند در زندگی خویش تحوّل های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان ها که سرنوشت شان با شنیدن یک آ یه تغییر اساسی یافته است.
احیا و شب زنده داری
بیدار ماندن و «شب های قدر» را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب هاست.
شب زنده داری با دعا و نیایش، از اعمال مشترک همه «شب های قدر» است.
حضرت امام حسن عسکری(ع) در این باره می فرمایند: «اگر نتوانستی شب های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست وسوم را از دست ندهی».
شب زنده داری از نظر روایات
امام باقر(ع) درباره شب زنده داری می فرمایند: هرکس شب قدر را احیا بدارد، خدوند مهربان گناهان او را می آمرزد.
پیامبر اسلام(ص) هم فرمودند: کسی که شب قدر را به شب زنده داری بگذراند تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور شود.
امام موسی بن جعفر(ع) نیز در این باره فرمودند: کسی که در شب قدر غسل و تا سپیده صبح شب زنده داری کند، گناهانش آمرزیده می شود.
بیداری دل
نکته مهمّی که درباره شب های «احیا» باید مورد توجه مؤمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.
قرآن به سرگرفتن
یکی از اعمال شب های قدر، قرآن به سر گرفتن است. مؤمنان روزه دار در ماه خدا و در خانه خدا، کتاب خدا را، می گشایند و بر سر می گیرند و آن را شفیع خود، قرار می دهند.
آنها به محتوای قرآن می اندیشند، به آغوشش پناه می برند و با آن پیمان مجدد می بندند، تا با معارف نورانی اش، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی سازند.
دعا و مناجات (نماز)
امام صادق(ع) فرموده است: در هر یک از شب های قدر، صد رکعت نماز باید خوانده شود.
آن حضرت، خود نیز چنین می کرد و از سرشب تا سفیده صبح به دعا و مناجات با خداوند می پرداخت، از جمله دعاهایی که به خواندن آن در شب های قدر سفارش شده، دعای جوشن کبیر است.
راز و نیاز و توبه در شب های قدر
اگر چه «روزه داری» خود موجب شستشوی بخشی از گناهان می شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب های قدر بی نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم.
در این شب های پرفیض، که طبق فرموده پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام صادق(ع): «درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می شود» درخواست آمرزش گناهان، توبه و گریه و ناله به درگاه خداوند، برای رفع گرفتاری ها و رسیدن به حاجت های مادّی و معنوی، امری است که نباید آن را فراموش کرد.
غسل شب های قدر
غسل، در شمار عبادات است؛ چون باید به نیّت تقرّب و اطاعت خداوند انجام شود.
با شست و شوی بدن، مؤمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می کند.
امام صادق(ع) فرموده است: «هرکس برای شب های هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان، که امید شب قدر بودن آن ها می رود، غسل کند، از گناهان پاک و مانند روزی می شود که از مادر زاده شده است».
دعا با قلب خاشع
امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه بدنت لرزید و اشکت جاری، و قلبت خاشع شد، بدان که وقت، وقت استجابت دعا است و به هدفت نایل آمده ای».
رسول اکرم(ص) نیز می فرمایند: «هرگاه رقّت قلب و خضوع و خشوع به شما دست داد، فرصت را برای دعا کردن غنیمت بشمارید که گاهِ رحمت فرا رسیده است».
شب قدر و عروج امیرالمومنین(ع)
ماه رمضان ماه خدا و ماهِ شهادت برگزیده ترینِ بندگان پس از رسول خداست.
در این ماه پر فضیلت، وارستهْ انسانی به لقای معشوق شتافت که در طول شصت و سه سال عمر با برکتش هرگز لحظه ای به دنیا دل نبسته بود و در پاسداری از ارزش های والای اسلام از بدو ولادت تا لحظه شهادت دمی نیاسود.
او قرآن ناطق خداوند بود که در مطلع الفجر لیلة القدر با سلام فرشتگان و روح القدس، به اذن پروردگار عروج کرد. سلام و درود بی پایان خدا و ملائکه و تمام انبیا و اولیا و صالحان و شهدا و بندگان مخلص خدا بر روان خورشیدی اش باد.
شب وصل
شب وصل است و طی شده نامه هجر سلامی فیه حتّی مطلع الفجر
دلا در عاشقی، ثابت قدم باش که در این ره نباشد کار بی اَجر
برآ ای صبح روشندل خدا را که بس تاریک می بینم، شب هَجر
شب فرخنده
دوش وقت سحر از غصّه نجاتم دادند وندر آن ظلمت شب، آب حیاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن «شب قدر» که این تازه براتم دادند
من اگر کام روا گشتم و خوش دل، چه عجب مستحق بودم و این ها، به زکاتم دادند
این همه شهد و شکر، کز سخنم می ریزد اجر صبری است، کز آن شاخ نباتم دادند
چرا شب قدر ناپیداست؟
می توانیم شب قدر را از اسرار ملکوت بدانیم و این گوهر ربوبی و آسمانی را در درون صدفی پنهان و پوشیده از دید غیر بشماریم. حال باید در پی راز این امر گشت.
یکی از دلایل پوشیده بودن این شب مبارک آن است که اگر چنین نبود مردم کمتر تلاش می کردند و همه امید خود را به آن شب عظیم می بستند و در سلوک راه راست کاهلی می کردند.
حضرت علی(ع) در همین باره فرموده است: «به یقین من از شب قدر آگاهی داشته و تردید ندارم خداوند آن را از این رو از شما پوشانیده که اگر شما را از آن آگاه می کرد، شما به کوشیدن در آن اکتفا می کردید و در ایام دیگر دست از کوشش می کشیدید».
علت ناپیدا بودن شب قدر از نظر علمای شیعه
درک اسراری چون ناپیدایی شب قدر در گرو پاکیزگی و تهذیب روح از پلیدی و پلشتی هاست.
پس اگر کسی می خواهد به این راز پی ببرد و بر حقیقت امر واقف شود، باید در آغاز، روح خود را با نورانیت پالوده کند. بزرگان شیعه و پاکان و وارستگان درباره علت ناپیدا بودن شب قدر، سخن ها گفته اند.
علامه طباطبایی(ره) در این باره می فرماید: «از روایات چنین استفاده می شود که شب قدر همان شب بیست و سوم است و این که [این شب] تعیینا معرفی نشده برای آن است که با ارتکاب معصیت، حق آن شب ضایع نشود و این پوشیدگی و رازآمیزی باعث تنظیم آن شب باشد».
شیخ طوسی(ره) هم فرموده است: «این شب مشخصا معرفی نشده تا بندگان خدا در دیگر شب ها هم به عبادت بپردازند».
راه درک شب قدر
بدون شک، بیدار ماندن در شب های قدر به تنهایی برای درک این شب کافی نیست؛ اگرچه در این سه شب میلیون ها نفر بیدارند و این شب ها را زنده می دارند، باید گفت، تنها عدّه محدودی موفق به درک فیض این شب عظیم القدر می شوند. حقیقت این است که درک شب قدر به اقدام های درونی و بیرونی بسیاری نیازمند است.
باید شخص با عالم معنا ارتباط برقرار کند، یعنی بدون هیچ شائبه و با اعتقاد استوار و با پیش آگاهی از ویژگی های این شب شریف و با بهره گیری از مهم ترین وسیله رستگاری و پیروزی؛ یعنی ادعیه ملکوتی معصومان(ع) که در این شب ها وارد شده، دست نیاز به جانب خدای بی نیاز دراز کند و حاجت بطلبد.
سید بن طاووس(ره) در اقبال می گوید: «امام سجاد(ع) با فرا رسیدن ماه رمضان، هر روز یک درهم صدقه می داد و می فرمود: شاید شب قدر را درک کنم».
آمادگی قبلی برای درک شب قدر
مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند.
او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».
شب وصل
شب وصل است و طی شد نامه هجر سلام فیه حتّی مطلع الفجر
دلا در عاشقی، ثابت قدم باش که در این ره نباشد کار بی اَجر
برآ ای صبح روشندل خدا را که بس تاریک می بینم، شب هِجر
سید بن طاووس(ره) در اقبال می گوید: «امام سجاد(ع) با فرا رسیدن ماه رمضان، هر روز یک درهم صدقه می داد و می فرمود: شاید شب قدر را درک کنم».
آمادگی قبلی برای درک شب قدر
مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند.
او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».
شب وصل
شب وصل است و طی شد نامه هجر سلام فیه حتّی مطلع الفجر
دلا در عاشقی، ثابت قدم باش که در این ره نباشد کار بی اَجر
برآ ای صبح روشندل خدا را که بس تاریک می بینم، شب هِجر
نظر شما