ساختمان های تاریخی تبریز ؛ از خاک خوردن تا خاک شدن

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما بناهای فراموش شده تبریز را در مسیر حرکت هر روزه مان می بینیم ؛ در واقع بیش از نصف جمعیتی که روز و شب در این کهن شهر تردد می کنند ، آنها را می بینند.
خانه های قدیمی ، طبقات فوقانی مغازه ها و چندین بنای تاریخی از محدوده باغ فجر تا میدان ساعت تبریز در هر دو طرف مسیر ، 10 ها سال است درشان قفل شده و خاک می خورند و در واقع دیگر چیزی به خاک شدنشان نمانده است.
داخل یکی از کوچه های نزدیک چهارراه شریعتی ، مرکز اصلی قرار گرفتن بناهایی با پنجره های مشبک ، آجرچینی های ظریف ، درب های چوبی بزرگ و اتاقهای تو در تو جا خوش کرده است.
آیینه کاری ها ، طاقهای زیبا ، گچ کاری و تزیینات منحصر به فرد ، سقفهای چوبی ، شیروانی های متصل به هم ، پله های مارپیچ ، نمای اصیلی از دسترنج معماران خبره تاریخ آذربایجان را نشان می دهد.
در سمت راست تابلوی یک هتل قدیمی با نام سهند و در سمت چپ تابلوی رنگ و رو رفته سینما 22 بهمن هنوز خودنمایی می کند.
مرد مغازه داری که چلوکبابی قدیمی را اداره می کند می گوید : این هتل 28 سال است تعطیل شده و در اصل همان گراند هتل معروف تبریز است که دومین هتل ایران بود اما بعدها یک مالک دیگر نامش را عوض کرد اما سالهاست کار نمی کند.
وی می افزاید : مالک این ساختمان در واقع صاحب سرقفلی بود که 20 سال پیش فوت شده و وارثان وی هر سال سازی جدید برای این بنا کوک می کنند !
همسایه مرد چلوکبابی اضافه می کند : سازمان میراث فرهنگی چند سال است پیگیر مرمت این بنا است اما توافق چندانی با وارثان این ساختمان به دست نیاورده است. هزینه ها بالاست و این افراد هم اینجا زندگی نمی کنند و اهمیتی برایشان ندارد که خرابی های بنا چقدر منطقه را زشت کرده است.
زواری رئیس اداره مرمت و حفظ بناهای تاریخی و قدیمی اداره کل میراث فرهنگی استان می گوید : اینجا محله پست خانه قدیم تبریز و مهمترین گذر برای کاربری های شهری در زمان خودش بود.
وی می افزاید : اینجا هتل ، سینما ، مدرسه ، کلیسای فرانسوی ها ، تجارت خانه و البته در دوران قبل از انقلاب برخی کلوپهای شبانه هم وجود داشته است که تمامی آنها امروز متروکه اند.
زواری اضافه می کند : صاحبان سرقفلی ها تقریبا هر بلایی که دلشان خواسته بر سر بناها آورده اند.
به گفته وی طبقات پایینی را بدون توجه به اصول معماری اصلی تخریب و نوسازی کرده اند و انواع تابلوهای مدرن بر سر آن آویخته اند و ستونها و سردرها را نابود کرده اند در حالی که طبقات فوقانی که هزینه زیادتری برای مرمت لازم داشت و البته مجوز سازمان میراث فرهنگی را ، به امان خدا رها کرده اند.
زواری می گوید : این اقدامات منظره زشتی در بافت تاریخی شهر تبریز به وجود آورده که چشم هر بیننده ای را آزار می دهد.
وی توضیح می دهد که برخی بناها هم در اختیار دستگاهها نیست از جمله کلیسای فرانسوی ها که متعلق به پروتستانها بوده و این شهروندان دیگر در قید حیات نیستند و تکلیف کلیسا هم معلوم نیست.
داخل کلیسا راهی برای ورود ندارد و از پشت بام ساختمان های همجوار در و دیوار فروریخته آن مشخص است حتی روی دیوار بیرونی آن تابلو احتیاط زده اند : در حال ریزش ....
از زواری سوال می کنم این بناها در سایر شهرهای دنیا چگونه مدیریت می شود؟
وی می گوید : دولت آنها را تملک و تعیین تکلیف کرده و سپس به بخش خصوص واگذار می کند.
طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی چه در ایران و چه در سایر نقاط دنیا ، کاربری که از آنها انتظار می رود ، گردشگری است. یعنی کسی حق ندارد در زیربنا و معماری آنها دست ببرد و باید مرمت ، نوسازی و مقاوم سازی شوند.
غالبا مشابه بناهای ما در کشور ترکیه هم وجود دارد. سالهاست تبدیل به مسافرخانه و رستوران و کافه فرهنگی و موزه و فروشگاه صنایع دستی شده اند و محوطه بیرونی آنها نیز سنگ فرش های تاریخی است. به طوری که از گشت و گذار و اقامت گردشگران هر روز درآمد کلانی به دست می آید.
رئیس اداره مرمت و حفظ بناهای تاریخی و قدیمی اداره کل میراث فرهنگی استان در خصوص مرمت گراند هتل تبریز هم صحبتهایی دارد.
او می گوید : پیمانکار در مرحله اول 80 میلیون تومان هزینه کرده و داخل بنا را آوار برداری و ساماندهی کرده است اما چون تکلیف صاحب بنا مشخص نیست ، وارثان بیش از این حاضر به مشارکت نیستند و اداره کل میراث فرهنگی استان هم چنین اعتباراتی ندارد که همه هزینه را تقبل کند.
سینمای مخروبه این کوچه هم متعلق به حوزه هنری استان است.وضع این بنای قدیمی از همه ناخوش تر است.
مرد میان سالی که 20 است خشک شویی روبروی سینما را اداره می کند می گوید : روزی نیست که تکه آجری یا شیشه ای از این ساختمان روی خودروهای پارک شده نریزد واقعا خطرناک است.
وی اضافه می کند : شهرداری تبریز و حوزه هنری استان برای ایمن سازی آن کاری نمی کنند و حتی حوزه هنری با اجازه خودش دیوار فروریخته طبقه دوم را با بدترین شکل ممکن تعمیر کرده است!
صاحب خشک شویی می گوید : طبقه اول این سینما را البته فقط از داخل ، سردستی تعمیر و رنگ کاری کرده اند که فعلا کلوپ بازی های رایانه ای شده است.
در این میان تکلیف تجارت خانه های قدیمی و دفاتر فنی سابق و کلینیک های تعطیل شده هم معلوم نیست.
300 متر بالاتر از این منطقه ، در سه راهی فردوس تبریز ، یکی از کارکنان داروخانه قدیمی تبریز توضیح می دهد : ساختمان بزرگی که الان قفل کرده اند ، تا 20 سال پیش که آثار خرابی و ناپایداری در آن نمایان شود ، مطب پزشکان بود اما پزشکان یکی یکی فوت کردند و مالک فعلی بنا هم که قنادی همسایه است که سالهاست دنبال مجوز تخریب و احداث مجتمع تجاری است که کارش در سالهای اخیر در اداره میراث فرهنگی به بن بست رسیده است و به همین دلیل با حرکت اعتراضی بنا را به حال خود رها کرده اند.
در طرف دیگر این ساختمان هم سری بناهای متروکه بالای مغازه ها خودنمایی می کند. بعضی از آنها هنوز مورد استفاده قرار می گیرد و بعضی نیز خرابه است.
کسی اطلاع چندانی از صاحبان آنها ندارد.سرقفلی ها سال به سال دست به دست می شود.
یکی می گوید مالک اصلی در تهران ساکن است.یکی می گوید بعد ازانقلاب مصادره شده. دیگری از مالکیت ادارات دولتی حرف می زند . به هر حال بلاتکلیفی حرف اول قضیه است.
با مسئولان شهرداری تبریز تماس می گیرم. ظاهرا آمار دقیق این بناها در دست آنها هم نیست.
یکی از کارشناسان شهرداری تبریز می گوید : برای نوسازی ساختمانهای قدیمی تبریز برنامه داریم و در حال مذاکره با میراث فرهنگی هستیم تا نهایی شود.
می پرسم تا کنون هیچ برنامه ای برای اجرا در این حوزه نبوده؟ می گوید : جزئیات را از شهرداری تاریخی و فرهنگی شهر در منطقه 8 بپرسید.
مسئول دفتر او هم می گوید : وی به تازگی منصوب شده و آمادگی مصاحبه ندارد.
سراغ معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان می روم.
فتحی همان ابتدا آب پاکی روی دست ما می ریزد و می گوید : تمامی قوانین میراث فرهنگی قبلا برای بناهای موجود بوده است. یعنی اگر این بنا از بین برود ، مالکان می توانند مجوز احداث هر ساختمان جدیدی با هر تراکم و تعداد طبقات از شهرداری دریافت کنند! به همین دلیل تقریبا تمامی صاحبان ملک ها عمدا در انتظار تخریب بنا هستند.
وی می افزاید : سالهای قبل برخی بناها به صورت طبیعی یا عمدی تخریب شده اند و امروز به جای آنها ساختمان 8 طبقه و پاساژ به چشم می خورد.
مورد بسیار جالب قضیه اینجاست که مالکان از مصوبه جدید خبر ندارند!
به گفته فتحی از سال 94 به دستور رهبر معظم انقلاب برای حفظ هویت و معماری ایرانی اسلامی ، تمامی بناهایی که ساخت آنها قبل از سال 1340 صورت گرفته و دارای ساختار تاریخی و اصیل و معماری سنتی است ، حتی در صورت ویرانی کامل هم تنها می توانند با همان ارتفاع و همان ساختار به صورت عین به عین بازسازی شوند و هیچ گونه مجوز بلند مرتبه سازی در بافت تاریخی صادر نمی شود.
معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اضافه می کند : بیشتر بناهایی که مدنظر گزارش ماست قدمتی بیش از 60 سال دارند و متعلق به دوره قاجار و پهلوی اول هستند. محل قرارگیری آنها هم غالبا در محدوده باروی نجف قلی خانی و اطراف بازار جهانی تبریز است که در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به وسعت 400 هکتار به عنوان بافت تاریخی و فرهنگی شهر تبریز مصوب شده است.
مرد جوانی که در یکی از مغازه های این منطقه کار می کند می گوید : اینجا هتل و مسافرخانه های زیادی هست اما گردشگران داخلی و به خصوص خارجی ها که وارد محدوده می شوند ، از خرابی این بناها واهمه دارند و حتی وارد کوچه هم نمی شوند .
به هر حال سوداگری و سودجویی بلای جان بناهای تاریخی تبریز شده است، بناهایی که تک تک آنها ظرفیت مهمی برای جذب گردشگر به ویژه در سال جاری که تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 معرفی شده است.

امروز کلاغ ها تنها ساکنان این ساختمانها هستند. همان بناهایی که مهر متروکه بر پیشانی دارند و قفلهایی بر درشان ، که ظاهرا با هیچ کلیدی باز شدنی نیستند تا اینکه خاک شوند.

گزارش از : مهین انتظار