پژوهش خبری صدا  وسیما:از سال 1944 و  در پي توافقاتي که در کنفرانس برتن وودز بين کشور‌هاي اروپايي و ايالات متحده صورت گرفت، دلار به عنوان ارز اصلي و مرجع تعاملات مالي بين‌المللي نقش ويژه‌اي در مهندسي معادلات قدرت به نفع ايالات متحده آمريکا يافت. يکي از تعهدات اصلي ايالات متحده در قبال تبديل ارز اين کشور به عنوان ارز اصلي در تجارت بين‌الملل،‌ تعهد به حفظ برابري هر اونس طلا با 35 دلار بود. تبديل دلار به عنوان ارز مرجع در تبادلات مالي بين‌الملي چنان جايگاه مستحکمي را براي آمريکا به ارمغان آورد که اين کشور جسارت اين را يافت تا  در مشکلات خود مالي سال 1971 از تعهد خود براي حفظ ارزش دلار سرباز بزند و اين اتفاق منجر به آغاز راه تبديل دلار از يک پول ملي به جايگاه بزرگترين ابزار عملياتي سياسي و اقتصادي براي ايالات متحده در مسير عمق بخشيدن به سيطره سياسي و اقتصادي اين کشور گشت.

الف ـ آمريکا چگونه از دلار به نفع خود بهره مي‌برد؟

1 ـ نظارت و کنترل تمامي تراکنش‌هاي مالي با دلار در سطح جهان:

در حال حاضر ايالات متحده با استفاده از سيستمي يکپارچه بر تمامي تراکنش‌هاي مالي با دلار در سطح جهان احاطه دارد.هر بانکي در سطح جهان براي انجام تراکنش‌هاي مالي با دلار نياز به مجوز بانک مرکزي آمريکا داشته و مجبور است ذيل نظام پرداخت دلار عمل کند.ذخيره شدن دلار‌هاي کشور‌ها در حساب‌هاي دلاري اين امکان را به آمريکا مي دهد تا دارايي‌هاي کشور‌هاي مخالف خود را مسدود کند. در واقع آمريکا مي‌تواند با تصويب قوانين يکجانبه( همانطور که در مورد ايران عمل کرده است) بانک‌هاي ذيل نظام پرداخت دلار را وادار به محدود کردن نقل و انتقال دلاري کشور‌هاي مخالف آمريکا و مسدود کردن دارايي‌هاي دلاري اين کشور‌ها کند.در غير اين صورت اين بانک‌ها با خطر جريمه مالي و حتي لغو مجوز فعالت مواجه خواهند شد.

2 ـ جبران کسري تجاري ايالات متحده از جيب کشور‌هاي ديگر دنيا:

همانطور که اشاره شد از سال 1971 و در دوره رياست جمهوري نيکسون ايالات متحده از تعهد خود مبني بر حفظ ارزش برابري دلار با ميزان مشخصي از طلا شانه خالي کرد. اين اتفاق همزمان با آغاز کسري تجاري ايالات متحده است که تا کنون نيز ادامه دارد. کسري تجاري آمريکا در حال حاضر به بيش از 8 تريليون دلار رسيده است و اين رقم در سال ،2006،  750 ميليارد دلار بوده است که در حدود 12 برابر درآمد نفتي ايران در آن سال بوده. همچنين اين رقم در سال  2015 بيش از 400 ميليارد دلار بوده است. اين بدان معناست که آمريکا بسيار بيش از آنکه کالا توليد و صادر مي‌کند، کالا وارد و مصرف مي‌نمايد، بدون اينکه نرخ ارز اين کشور دچار تلاطم شود. چگونگي وقوع اين افرايند يک پاسخ ساده دارد: در واقع ايالات متحده دلار و اوراق قرضه صادر(چاپ) مي‌کند و در مقابل کالا وارد مي‌کند. روند استفاده ايالات متحده از صدور دلار و اوراق قرضه براي جبران کمبود‌هاي مالي اين کشور را مي‌توان در نرخ برابري دلار با هر اونس طلا در حال حاضر نيز به راحتي مشاهده نمود. در حالي که در سال 1971 قيمت هر اونس طلا برابر با 35 دلار بود، در حال حاضر نرخ اين برابري به بيش از 1300 دلار رسيده است.

3 ـ گرایش کشورها به استفاده از پول‌هاي محلي و توسعه پيمان‌هاي پولي دوجانبه

روند کاهش ارزش دلار از سال 1971 و سو استفاده ايالات متحده از دلار به عنوان ابزاري براي جبران کسري هاي اقتصادي خود واکنش‌هاي مختلفي را در طي سال‌هاي پس از اين اتفاق در پي داشت. اما اين واکنش‌ها تا بحران مالي 1997 در جنوب شرقي آسيا منجر به اتفاق شاخصي در عرصه تعاملات مالي بين‌المللي در جهان نشد. در واقع بايد گفت  بحران سال 1997 منجر به تحولات بنيادين ارزي  در استفاده از پول‌هاي محلي و توسعه پيمان‌هاي پولي دوجانبه بين کشور‌هاي آسه‌آن+3(کشور‌هاي آسه آن به‌علاوه چين، ژاپن و کره جنوبي) شد.

از شاخص‌ترين اتفاقات پس از اين بحران اجرايي شدن طرح چيانگ ماي بين بين کشور‌هاي آسه‌آن+3 بود. مهم‌ترين مفاد اين طرح توسعه پيمان‌هاي پولي دو جانبه براي استفاده از پول‌هاي محلي در تجارت بين کشور‌هاي آسه آن +3 بود. تا سال 2003 اکثر کشور‌هاي حوزه آسه آن به صورت دو به دو با يکديگر پيمان‌ پولي امضا کردند. در حالي که در ابتداي شکل‌گيري اين پيمان‌ها بر اساس دلار ايجاد شده بودند،‌ بحران مالي سال 2008 تحولات مهمي را ايجاد کرد. به تدريج ارز مورد توافق در اين پيمان‌ها از دلار به ارز‌هاي محلي تبديل شد. از تحولات مهم ديگر که در اين روند به وقوع پيوست استفاده از ارز‌هاي محلي براي تسويه تجاري بين دو کشور بود که منجر به کاهش وزن ارز‌هاي واسط مانند دلار و يورو در سال‌هاي 2010  و 2011 شد. ايده استفاده از ارز‌هاي محلي براي تجارت در شرق آسيا به حدي گسترش يافت که هم اکنون ادعا مي‌شود در اين منطقه ارز غالب وجود ندارد و از همه ارز‌ها در تجارت فرامرزي استفاده مي‌شود.

 برخی اقدامات چین برای پایان دادن به سلطه دلار

الف ـ چین در مسیر جهانی سازی یوان

1 ـ اضافه شدن یوان به سبد ارزهایی با حق برداشت مخصوص

در حالی که چین برنامه های بیشتری برای باز تر شدن بازارهای خود و بهبود تجارت خارجی و سرمایه گذاری در نظردارد، انتظار می­ رود یوان نقش پررنگ تری در مبادلات جهانی ایفا کند.به گزارش خبرگزاری شینهوا، ( 21/ 3/ 1396)ژو ژیائو چوان- رئیس بانک مرکزی چین- در یک کنفرانس خبری در حاشیه نخستین نشست از سیزدهمین اجلاس کنگره ملی خلق اعلام کرد چین کارهای زیادی برای گسترش استفاده جهانی از یوان انجام داده است.به طور کلی، مسیر جهانی سازی یوان از سال ۲۰۰۹ و به دنبال تسویه حساب تجارت فرامرزی با استفاده از یوان آغاز شد و این فرآیند در سال ۲۰۱۶ با موافقت صندوق بین المللی پول برای اضافه شدن یوان به سبد ارزهایی که حق برداشت مخصوص را تشکیل می‌دهند، شتاب بیشتری گرفت.

2 ـ موافقت نامه سواپ ارزی با بیش از 30 کشور و سازمان منطقه ­ای

چین به منظور تسهیل تجارت فرامرزی و سرمایه‌گذاری، در حال حاضر با بیش از ۳۰ کشور و سازمان منطقه ای، موافقت نامه سوآپ ارزی دارد. آمارهای سیستم بین المللی تراکنش مالی – سوئیفت- نشان می دهد حدود ۱.۶۶ درصد از پرداخت‌های بین المللی به یوان اختصاص دارد که با وجود افزایش نسبی نسبت به ماه گذشته، هنوز پایین تر از رکورد ۲ درصدی ثبت شده است.

در ماه ژانویه نیز، بانک مرکزی پاکستان یوان را به عنوان ارز مورد قبول برای مبادله با چین به رسمیت شناخت و بانک‌های مرکزی اروپایی نظیر بانک های مرکزی آلمان و فرانسه، یوان را وارد ذخایر ارزی خود کردند.

بنا بر اعلام سوئیفت، استفاده از یوان در پلتفرم های دیجیتالی نیز با رشدی سریع مواجه است چرا که شرکت های اینترنتی مانند ” علی بابا” و ” تن سنت وی چت” پلتفرم های خود را برای پرداخت با استفاده از یوان معرفی کرده­اند.

به گفته رئیس بانک مرکزی چین، رشد مقبولیت یوان در بازارهای جهانی فرآیندی تدریجی خواهد بود و بستگی به میزان تمایل دیگر کشورها برای استفاده از یوان خواهد داشت. آقای ژیائو افزود: افزایش استفاده از یوان باعث تعادل و تنوع بخشی بیشتر به مکانیسم پولی جهانی و کاهش ریسک اتکا به یک ارز و ابهامات ژئوپلتیکی خواهد شد.

ب ـ چین و تحقق رویای دیرینه ایجاد بازار سهام و تجارت نفت با یوان 

در طول یک دهه گذشته، چین به یکی از بازیگران اصلی در بازار نفت تبدیل شده است، تا آنجا که سال گذشته واردات نفت خام چین، از واردات ایالات متحده که بزرگ­ترین وارد کننده نفت خام جهان بود پیشی گرفت. این کشور به منظور تقویت جایگاه خود در قیمت گذاری نفت خام ،بازار بورس داخلی برای انجام معاملات آتی این محصول راه اندازی کرده است . به نظر بسياري از کارشناسان با توجه به اينکه کشورهاي آسيايي بيشترين واردکننده نفت خام هستند و جنگ ارزي ميان چين و آمريکا به شدت و قوت خود باقي است،  اين اقدام چين را قدمي مثبت در کمرنگ کردن نقش دلار در مقابل يوان مي دانند و معتقدند که  ايجاد اين بازار مي تواند  مزيتي براي کشور مادر مقابل تحريم هاي متحدين غربي و آمريکا ، باشد.

1 ـ ایجاد بازار سهام و تجارت نفت با یوان از ششم فروردین

چین برای نخستین بار به رویای دیرینه ایجاد بازار سهام و تجارت نفت با یوان، واحد پول ملی این کشور تحقق بخشید و اعلام کرد که از روز دوشنبه ( 6 /1/ 1397 ) این بازار راه اندازی شده است.به گزارش تلویزیون مرکزی چین، کمیسیون مقررات بازار سهام و اوراق بهادار چین اعلام کرد که، برای راه اندازی این بازار سهامی در بورس شهر شانگهای در شرق این کشور که سرمایه گذاران خارجی برای اولین بار فرصتی برای ورود به آن پیدا می کنند ، سال ها برنامه ریزی شده است.بر اساس این گزارش، نخستین فهرست از قراردادهایی که برای شهریور ماه امسال عملیاتی و اجرایی می­شود، نشان می دهد که شاخص سهام برای هر بشکه نفت 416 یوان معادل 65 و هشت دهم دلار است.

2 ـ راه اندازی ساختار تبادلات بین المللی نفتی شانگهای

در همین راستا در چارچوب بورس شانگهای، ساختار تبادلات بین المللی نفتی شانگهای نیز راه اندازی شده است.

البته چین یک بار در سال های 1990 یک ساختار تبادلات نفتی ایجاد کرد که مختص ارز یوان نبود که با طراحی بازار جدید این ساختار برچیده و تعطیل می شود و با بازگشایی بازار جدید، ساختاری کاملا متفاوت جایگزین بازار قبلی خواهد شد.براساس بیانیه این کمیسیون، در ساختار جدید، تجارت نفت از یک سقف یک هزار بشکه ای شروع می شود و معاملات نیز با یوان چین انجام خواهد شد.

خبرگزاری شینهوا نیز در همین زمنیه گزارش کرده است که سهام نفتی شانگهای به سرمایه گذاران و سهامداران داخلی امکان خواهد داد تا ریسک معاملات را کاهش دهند.

تحلیل گران بازار می گویند، نوسانات بهای نفت خام برای کشورها تاثیرات زیادی دارد و چین به عنوان بزرگترین وارد کننده نفت در سال های اخیر دارای چنین ساختار تجارت سهامی نفتی نبوده است.

این گزارش تصریح می کند، کشورهای وارد کننده نفت به طور عمده دارای چنین سهامی هستند و چین با ایجاد این ساختار می تواند نفوذ بیشتری در تعیین بهای نفت در جهان داشته باشد.

پیش فروش نفت خام چین که به قیمت یوان انجام می‎شود، نخستین پیش فروش کالای بین‎‏المللی چین می باشد که با مشارکت سرمایه‎گذاران جهانی انجام می‎شود و نیز آغاز اجرای سیاست درهای باز همه‎جانبه در بازارهای جهان است؛ به این ترتیب تجربه‎ فعالیت در بازار در حال جهانی شدن و مدیریت و نظارت بر بازار پیش فروش در چین با راه اندازی این بورس نفتی آغاز شده است.

چین سال 2017 میلادی روزانه هشت میلیون و 400 هزار بشکه نفت وارد کرد که از هفت میلیون و 900 هزار بشکه نفت آمریکا بیشتر است و برای همین به بزرگترین وارد کننده نفت دنیا تبدیل شده است.

3 ـ علل راه اندازی بازار خرید و فروش نفت با یوآن در چین:

ـ پررنگ شدن نقش چين در آسيا

آسیا طی سال های گذشته به بزرگترین مصرف کننده نفت خام تبدیل شده است. همین موضوع مقامات چینی را به فکر پررنگ کردن نقش خود در این منطقه انداخته است. آن ها به دنبال برداشتن گامی بزرگ در راستای راه­اندازی بورس معاملات نفت در شانگهای، و ایجاد اولین شاخص معاملات نفتی آسیایی هستند. این شاخص که بر پایه یوآن است، قدرت تاثیرگذاری بیشتری در نظام قیمت گذاری نفت خام در بازارهای جهانی به چین اعطا می­کند.

ـ ظهور شاخص بورسي جديد يوآن و تهديد دلار

بخش عمده ای از نفت جهان بر پایه دو شاخص عمده WTI و Brent معامله می­شوند. قیمت­گذاری این دو شاخص به ترتیب در بازارهای بورس نیویورک و لندن صورت می­گیرد. ظهور شاخص و بورسی جدید که مبنای آن ارزی به غیر از دلار آمریکاست و بخش قابل توجهی از معاملات نفت جهان را در اختیار دارد، می­تواند به مثابه تهدیدی برای ارزش دلار عمل کند .

ـ نزدیک­تر شدن روسیه و چین به حذف دلار در مبادلات تجاری

بر اساس آمارهای منتشر شده، چین بزرگترین خریدار نفت خام از روسیه است و بخش عمده ای از نفت خود را از این کشور تامین می کند. در حالی که هنوز بیشتر نقل و انتقالات مالی بین این دو کشور به دلار انجام می شود، ورود معامله ی آتی نفت خام شانگهای به بازارهای بین المللی نفت (که مبلغ پرداختی آن به یوآن است) می­تواند روسیه و چین را در رسیدن به هدف از پیش تعیین شده در رابطه با استفاده از ارز ملی در مبادلات تجاری خود ثابت قدم­تر کند.

ـ خارج کردن روند قیمت گذاری طلای سیاه از دست کشورهای غربی

تحلیل گران بازار با اشاره به اینکه چین به عنوان بزرگترین وارد کننده نفت با راه اندازی چنین ساختاری در تجارت سهامی نفتی می تواند نفوذ بیشتری در تعیین بهای نفت در جهان داشته باشد.برخی تحلیلگران سیاسی نیز معتقدند چین با راه اندازی بورس نفت در فکر خارج کردن روند قیمت گذاری طلای سیاه از دست کشورهای غربی است و این اقدام بی ارتباط با جنگ اقتصادی اخیر میان واشنگتن و پکن نیست .   

ـ اقدامات دولت چين براي جذب استقبال کشورهاي صادرکننده:

ـ  پيشنهاد خرید سهام شرکت سعودی آرامکو .

نزدیک شدن هرچه بیشتر به عربستان سعودی، یکی از بزرگ­ترین عرضه­ کنندگان نفت خام جهان است. این نزدیکی می­تواند سبب شود که عربستان از انجام معاملات نفتی خود بر پایه یوآن حمایت کرده و در نتیجه ارزش یوآن افزایش یابد .

ـ حمايت از نفت اورال براي استفاده از ارزهاي ملي

این در حالی است که پس از ورود معامله ی آتی نفت خام شانگهای در روز دوشنبه به بازار دولت های چین و روسیه مذاکرات خود را در خصوص گسترش استفاده از ارزهای ملی در مبادلات آتی نفت خام آغاز کرده اند. همچنین، در سال ۲۰۱۶ مرکز  مبادلات بورس سنت پترزبورگ مبادله ی آتی نفت خام اورال که قیمت آن به روبل پرداخت می شود وارد بازار کرد و حمایت چین از نفت اورال می تواند جایگاه این نفت در بازار را ارتقا ببخشد . 

ج ـ   تلاش چین برای بسط نفوذ استراتژیک در شرق اروپا

جمهوري خلق چین نزديک به دو دهه است که با اشتهای سيري ناپذير وروش‌های نرم وسازش با کشورهاي مختلف درهمه نقاط جهان در پي بسط نفوذ استراتژيک خود مي باشد. در سال 2013 میلادی دولت پکن اعلام کرد قصد دارد برنامه راه ابریشم جدید را در دو مسیر زمینی و دریایی برای قرن بیست و یکم راه اندازی کند. اين ايده بتدریج گسترش يافت تا اینکه چين یک صندوق برای پیشبرد این طرح با 50 میلیارد دلار تخصیص داد و اکنون بیش از 60 کشور در این طرح حضور دارند طرحی که به باور چین باید آسیا، اروپا و آفریقا را برای تبادلات تجاری با یکدیگر بیش از گذشته مرتبط سازد و در دنیا بزرگترین طرح محسوب می شود. از سوی دیگر آمارها نشان می دهد هم چین و هم گروهي از کشورهای اروپایی تلاش زیادی می کنند تا با استفاده از خطوط ریلی موجود، در بازارهای یکدیگر نفوذ کرده و بیشترین تولیدات را به یکدیگر صادر کنند.

در راستاي همين هدف چين در سال‌هاي اخير با طرح‌های سرمایه‌گذاری و اقتصادی متنوع بطور خزنده در حال نفوذ در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی است و این مسئله بروکسل را نگران کرده است. روزنامه «نیزاویسیمایا گازیتا» در تحلیلی نوشته است: در بوداپست مجارستان کنفرانسی برگزار شد که شرکت کنندگان در آن کشورهای شرق اروپا + چین بودند.مقامات مجارستانی این نشست را «کشف دوباره شرق» نامیدند. کشورهاي اروپای شرقی امیدوارند که جمهوری خلق چین به تامین مالی و ساخت جاده ها، نیروگاه‌های برق و دیگر زیرساختارهای مورد نیاز آنها بپردازد. البته این برخورد فرامنطقه‌ای نگرانی‌هایی را در اتحادیه اروپا بوجود آورده است. مقامات بروکسل معتقدند که طرحهای چین این هدف را در نظر دارد تا در سیاست واحد کشورهای اروپایی در قبال پکن خلل ایجاد کند. در کنفرانس بوداپست، بغیر از چین، کشورهای مجارستان، بلغارستان، رومانی، لهستان، بوسنی و هرزگوین، صربستان، کرواسی، اسلوونی، اسلوواکی، آلبانی، جمهوری چک، مقدونیه، مونته نگرو، لیتوانی، لتونی و استونی شرکت داشتند.

نماینده پکن در این نشست "لی که‌کیانگ" نخست وزیر چین بود. وی تاکید کرد که کشورش خواستار همکاری‌های نزدیکتر با کشورهای شرق اروپا و کمک به آنها برای ارتقای سطح زندگی مردم این منطقه است و در این راستا طرح «جاده ابریشم جدید» نقش ویژه ای ایفاء می کند. وی وعده داد که کشورهای اروپای شرقی ظرف 5 سال قادر خواهند بود کالاهایی به ارزش 8 تریلیون دلار از چین وارد کنند.

«آندری اوستروفسکی»،معاون مدیر موسسه شرق دور در آکادمی علوم روسیه معتقد است «هدف چین بسیار ساده است. ملحق کردن کشورهای اروپای شرقی به طرح بزرگ «یک کمربند-یک راه» خود و برای همین منظور نیز بشدت در صدد ساخت سریع خط آهن بوداپست-بلگراد است، در حالیکه اتحادیه اروپا با آن مخالف است. هدف آن است که کالاهای چینی بتوانند با عبور از خاک قزاقستان، دریای خزر و سپس جمهوری آذربایجان، یعنی بدون عبور از خاک روسیه، به کشورهای اروپای شرقی برسند. هرچند این مسیر گرانتر است و از طریق خاک روسیه، ارزانتر تمام می شود. بدین ترتیب مدرنیزه سازی راه شوسه مسکو-پکن، تنها روی کاغذ باقی خواهد ماند. حتی سرنوشت طرح ایجاد بزرگراه بین مسکو و قازان نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد. و به همین سادگی روسیه ممکن است از مسیر ارتباط بازرگانی بین چین و کشورهای اروپایی کنار گذاشته شود.»[1]

گفتني است در حال حاضر بین 35 شهر چین و 34 شهر در 12 کشور اروپایی قطارهای باربری راه ابریشم در حال تردد هستند و این وضعیت باعث شده است تبادلات تجاری چین با اروپا افزایش یابد به طوری که در سال 2017 ارزش تبادلات تجاری دو طرف 16 درصد در مقایسه با سال 2016 میلادی بیشتر شده است. انتظار می رود با راه اندازی خطوط ریلی جدید، شمار قطارهایی که بین چین و شهرهای اروپایی تردد می کنند در سال 2018 میلادی به 4 هزار قطار افزايش يابد. آکادمی علوم اجتماعی چین در تازه ترین گزارش خود آورده است میزان سرمایه گذاری کشورهای مرتبط با این راه بتدریج در حال افزایش است. چین از سال 2013 میلادی تاکنون بیش از 50 میلیارد دلار در راه ابریشم جدید سرمایه گذاری کرده است که البته این رقم بجز سرمایه گذاری 115 میلیارد دلاری است که بسیاری از شرکت های چینی به طور مستقیم در کشورهای حوزه این راه کرده اند.[2]

پژوهش خبری // 

منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.