فرش دستباف ایرانی به روزهای اوج خود برمی گردد

پژوهش خبری صدا وسیما:وقتی سخن از فرش دستباف به میان می­آید، اولین چیزی که به ذهن افکار عمومی متبادر می­شود، فرش ایرانی و فرش بافان ایرانی است؛ چرا که این موضوع قدمتی بیش از 2500 سال دارد که نشان از ریشه در هویت ملی ایرانیان دارد. به گونه ­ای که تعدادی از فرش ­های قدیمی ایرانی را هم می­توان در موزه ­های جهان چون موزه متروپلیتن هنر در نیویورک یا موزه هرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه مشاهده کرد که قدمت فرش نگهداری شده در موزه هرمیتاژ به حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح باز می­گردد و به قدیمی­ ترین فرش موجود ایرانی معروف است. در امارات نیز مسجد شیخ زاید ابوظبی، بزرگترین فرش دستباف جهان را به مساحت 60 هزار و 546 فوت مربع در خود جای داده است که توسط بافندگان ایرانی از نیشابور بافته شده است.

 رشد صنعت فرش در سال­های اخیر

ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده فرش جهان، سه چهارم از کل تولید جهانی را بر عهده دارد. به گونه­ ای که به گفته رئیس مرکز ملی فرش هر سال حدود 3 میلیون متر مربع فرش در ایران بافته می­شود که 65% آن به حدود 80 کشور جهان صادر می­گردد.[1]

این صنعت کهن ایرانی مدت­ها سهم مهمی در صادرات غیرنفتی ایران داشته است. چراکه حدود 2 دهه قبل، ایران رکورد بالای صادرات حدود 690 میلیون دلاری فرش دستباف (5 / 17 درصد کل صادرات غیرنفتی کشور) را به خود اختصاص داده بود. اما در طی یک دهه گذشته، ارزش صادرات فرش کشور به دلایل مختلف کاهش یافته است.

بررسی آمارها نشان می ­دهد که در سال 95 حدود 5700 تن فرش دستباف صادر شد که این صادرات تقریباً 350 میلیون دلار برآورد مالی برای کشور داشت که از نظر ارزشی 27 درصد و از نظر وزنی 5/ 16درصد رشد را به ثبت رساند. بنابراین، صادرات فرش دستباف ایرانی در مجموع نسبت به سال 94 بیش از 13 درصد رشد وزنی و بیش از 23 درصد رشد ارزشی داشت[2]. 

همچنین در سال 95 بیش از 90 میلیون دلار فرش ایرانی مستقیم به آمریکا صادر شد و در مجموع صادرات فرش ایران به دنیا نزدیک 359 میلیون دلار رسید که این رقم در پایان آبان 96 به 269 میلیون دلار رسیده است. به گونه ­ای که صادرات فرش دستباف در سال 96 افزایش 18 درصدی را با خود داشته است.[3]

 مشتریان اصلی فرش­ دستبافت ایرانی در جهان بعد از پسابرجام

آمریکا قبل از تحریم ­های سال 2010 بزرگترین مشتری فرش دستباف ایران بود. در آن زمان، 16% کل صادرات فرش ما متعلق به آمریکا بود. صادرات فرش ایرانی به آمریکا در دوران تحریم به طور کامل متوقف شد، اما با اجرای برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)، درهای بازار این کشور به روی فرش ایرانی باز شد. پس از اجرای برجام در دی­ماه 1394 (ژانویه 2016)، با توجه به قید صریح رفع تحریم صادرات فرش ایرانی به آمریکا در بند 22 توافق، نخستین محموله فرش دستباف ایرانی که ورود آن از سال 2010 به آمریکا ممنوع شده بود[4]، از آلمان به مقصد لس آنجلس آمریکا ارسال شد. در بهمن ماه 96 یعنی یک ماه پس از برجام نخستین محموله فرش دستباف نیز از ایران صادر شد و به آمریکا راه پیدا کرد؛ از آن زمان تاکنون روند افزایشی صادرات فرش دستباف به مقصد آمریکا ادامه دارد.

در این میان برخی از اروپائیان و برخی کشورهای عربی از دسته خریداران سنتی فرش ایرانی هستند و برخی کشورهای آمریکای لاتین و شرق آسیا از جمله خریداران جدید این صنعت به شمار می ­آیند.

آمریکا، آلمان، لبنان، امارات، پاکستان، ژاپن، انگلیس، قطر، آفریقای جنوبی و استرالیا 10 مشتری اصلی فرش دستباف ایران در سال 1395 بودند که آمریکا مقام نخست واردات فرش از ایران را به خود اختصاص داده است. در این میان کشور چین نیز به عنوان یکی از رقبای اصلی فرش دستباف ایرانی به جرگه خریداران این محصول در سال­های اخیر پیوسته است و صادرات فرش از ۸۰۰۰ دلار در سال‌های گذشته به ۸ میلیون دلار رسیده است[5].

 چالش ­های پیش روی صنعت فرش دستباف

در نتیجه تحریم­ های آمریکا، نه تنها صادرات فرش ایران به این کشور به کلی متوقف شد، بلکه ارزش کل فرش صادراتی کشور نیز کاهش یافت، به گونه­ ای که در سال 1392 به رقم بی سابقه 315 میلیون دلار رسید. به علاوه، در این صنعت رقبایی از کشورهای دیگر نظیر هند، پاکستان، ترکیه، نپال و افغانستان پیدا شده است که طرح های فرش ایرانی را کپی می کنند یا قالی­ هایی با کیفیت پایین ­تر به قیمت کمتر به فروش می­رسانند. همچنین کاهش رشد اقتصادی در کشورهای اروپایی، بی ثباتی سیاسی در چند کشور عرب همسایه و افزایش ریسک کسب و کار با ایران در نتیجه تحریم ­ها، از دیگر عوامل تاثیرگذار بر صنعت فرش ایران در طی سال ­های اخیر بوده ­اند.

از نظر عوامل داخلی،هم می­توان گفت که زیرساخت­ های ضعیف حمل و نقل، برنامه ­ریزی و بازاریابی ضعیف در بازارهای بین المللی و عدم رصد کافی بازارهای بین ­المللی، قیمت مناسب فرش ­های ماشینی نیز از دلایلی هستند که صنعت فرش ما را در داخل کشور تضعیف کرده ­اند.

 چه باید بکنیم

از آنجایی که یکی از کالاهای مهم و استراتژیک د‌‌‌‌ر بحث صاد‌‌‌‌رات غیرنفتی فرش د‌‌‌‌ستباف است که اهمیت صادرات و ارزآوری آن بر کسی پوشید‌‌‌‌ه نیست و می ­تواند به یکی از پرسودآورترین منبع صادرات غیرنفتی در کشورمان تبدیل شود؛ لذا حمایت و رسیدگی به صنعت فرش دستباف آن قدر اهمیت دارد که از این صنعت به عنوان پرچم دوم کشور نام برده­اند. در واقع فرش ایرانی شناسنامه مادر جهان است و باید برای رونق هر چه بیشتر این صنعت در بازارهای داخلی و بین المللی بیش از پیش تلاش کنیم. چراکه تولید فرش دستبافت از هر منظر مانند فرهنگ و هنر، تکنولوژی، آداب و رسوم به عنوان پرچم دوم و میراث کشور است که می­توان آن را فرش سفیر فرهنگی کشور دانست.

بنابراین با توجه به رشد صادرات صنعت فرش دستباف در پسابرجام، باید به تبلیغات هوشمندانه و رصد کردن سلیقه مشتریان و نیاز روز بازار دنیا و بررسی و سنجش وضعیت رقبای خود در کشورها و بازارهای هدف دست یابیم تا شاهد رشد بیش از پیش این صنعت دیرین کشورمان باشیم.

پژوهش خبری // پژوهشگر: دانشمندی

----------------

1- تسنیم، صادرات 65 درصد تولید فرش دستباف به 80 کشور جهان، 17 شهریور 96

2- افکار نیوز، وضعیت صادرات فرش دستباف خوب است، 15مرداد 96

3-شبکه خبر، گفتگوی زنده با رئیس ملی فرش کشوردر ساعت 18:30،  7 دی 96

1- تسنیم، صادرات 65 درصد تولید فرش دستباف به 80 کشور جهان، 17 شهریور 96

2- ایرنا، 15تیر 96