گزارش مکتوب...گیلان، قطب پرورش ماهی قرمز سفره هفت سین

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز گیلان " کمتر از یک ماه تا پایان سال و آمدن سال جدید باقی مانده ، سال هاست نزدیکی های عید ، سر وکله من هم مثل همه کالاها و اقلام شب عید در بازار پیدا می شود و شاید هم پر بی راه نگفته باشم که بیشتر از همه، بخصوص به چشم بچه ها، خود نمایی می کنم. گاهی وقت ها هم که از سبد خرید عید جا می مانم، حتی چند دقیقه قبل از سال نو، سراغم می آیند و مرا پای سفره هفت سین شان می نشانند. سبزه نیستم اما می گویند : نماد سر زندگی، حرکت وحیاتم و در کنارهفت«سینی»که در سفره چیده می شود، تیک تاک لحظه های پایانی سال را می شمارم. "
این حکایت ماهی قرمز تنگ بلور ایرانی هاست. ماهی های کوچولوی پر جنب وجوشی که به گفته کارشناسان شیلات از گونه های آبزیان حوزه آب های شرق آسیا و سیبری است و از 80 سال قبل ، همراه کالاهای تجار به ایران آورده شد. ماهی های زینتی که تولید و تکثیرش، به خاطر طرفدارانی که داشت هر سال افزایش یافت و حالا با گذشت سال ها، بیشتر از همه، از استخرهای پرورش ماهی گیلان، سر از تنگ های بلور ایرانی ها در آورده و سر سفره هفت سین شان خودنمایی می کند.

آنطور که مسئولان شیلات گیلان می گویند : اگر چه این استان با تولید 32میلیون قطعه ماهی زینتی، بعد از استان اصفهان ، مقام دوم تولید این گونه ماهیان را دارد اما در زمینه تولید ماهی قرمز یا "گلد فیش" که گونه ای از ماهیان زینتی است، توانسته گوی سبقت را از دیگر استان ها بـِرُبایـَد و با تولید سالانه حدود 29 میلیون قطعه ماهی قرمز، در جایگاه نخست تولید این گونه از ماهیان زینتی کشور قرار بگیرد.
معاون آبزی پروری اداره کل شیلات گیلان با اشاره به اینکه ماهی قرمز در دو نوع گُلد فیش معمولی و گلد فیش 3 دم ، نژادهای مختلفی از جمله کله شیری، دُم چادری، چشم تلسکوپی، کالیکو و فلس مرواریدی دارد گفت: پرورش ماهی قرمز از حدود 40 سال پیش بصورت فعالیت جانبی در کنار پرورش ماهیان گرمابی ، در گیلان آغاز شد.
احمد قناعت پرست با بیان اینکه دوره پرروش ماهیان قرمز از خرداد تا آبان است افزود:  از آنجا که این گونه ازماهیان، زینت سفره های هفت سین است، تا اوایل اسفند در استخرها، نگهداری و به تدریج تا پایان سال، روانه بازار می شود. 
وی می گوید: آب و هوای مناسب، وجود منابع آبی فراوان بویژه بیش از  8 هزار هکتار استخر پرروش ماهیان گرمابی که برای پرورش ماهی قرمز هم کاربرد دارد و همچنین درآمدزایی خوب این کار باعث شده، پرورش دهندگان ماهی در گیلان، آستین های همت را بالا بزنند در 450 پهنه استخر کوچک و بزرگ به وسعت 200هکتار، ماهی قرمز پرورش داده و روانه بازار کنند.
معاون آبزی پروری اداره کل شیلات گیلان با بیان اینکه ماهی قرمز در 7 شهرستان رشت، صومعه سرا، فومن، شفت، لنگرود، لاهیجان و آستانه اشرفیه تولید می شود گفت: شهرستان رشت با داشتن 150 استخرکوچک و بزرگ و تولید 18 میلیون قطعه ماهی قرمز، بیشترین تولید اینگونه از ماهیان زینتی را در گیلان به خود اختصاص داده است.

توان بالای ماهی قرمز کوچک ، در اشتغالزایی
احمد قناعت پرست با بیان اینکه ماهی های قرمز با وجود قد و قواره کوچک شان، تاکنون در گیلان برای 500 نفر بطورمستقیم شغل ایجاد کرده اند می گوید: در هر هکتار استخر پرورش ماهی قرمز، 120 هزار قطعه ماهی پرورش داده می شود که با احتساب هزینه های تولید، 32 میلیون تومان در آمدزایی برای پرورش دهندگان به دنبال دارد.
وی افزود: ماهی های قرمز تولیدی گیلان افزون بر اشتغالزایی مستقیم، در صنایع جانبی از جمله آکواریوم و تنگ و بلورسازی، تولید غذای ماهی و همچنین در پروسه برداشت از استخر، حمل و نقل و فروش در بازار هم صدها شغل غیرمستقیم و جانبی، بویژه در آستانه سال نو در گیلان و مناطق مختلف کشور ایجاد کرده است. بطوریکه در آستانه سال نو حاشیه پیاده روها و گوشه خیابان و حتی پشت وانت ها، مملو از ماهی های قرمزی است که یا در تنگ بلور جاخوش کرده و باله تکان می دهند و یا در لگن های پلاستیکی، منتظر فرود آمدن  ملاقه و توری فروشندگانند.

بر اساس اعلام تولیدکنندگان و برخی دستفروشان، هر قطعه ماهی قرمز 3 دم در اندازه متوسط، در استخرهای پرورش ماهی، بطورمیانگین 400 تومان و در بازار هم، حدود 2 هزار تا 2 هزار و 500 تومان، به فروش می رسد.
معاون آبزی پروری اداره کل شیلات گیلان می گوید: حدود 2 میلیون قطعه از ماهیان قرمز تولیدی گیلان در همین استان و حدود 27 میلیون قطعه معادل بیش از 90 درصد ماهیان قرمز گیلان به استانهای دیگر فرستاده می شود.
اما تُنگ های بلورمصرف داخل پُر و آکواریوم های صادرات، خالی 
با وجود فوایدی که پرورش ماهی قرمز یا گلدفیش در گیلان دارد، جای این محصول عیدانه، با وجود اشتراکات فرهنگی نوروز و برپایی سفره هفت سین در کشورهای  همسایه ، در سبد صاردات خالیست و در مسیر تولید و فروش این گونه از ماهیان زینتی هم موانع و مشکلاتی وجود دارد.
احمد قناعت پرست در پاسخ به چرایی عدم صادرات این محصول نبود تقاضا در بازارهای خارجی را علت این امر می داند و می گوید: بیشتر شهروندان کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذرباییجان ترجیح می دهند تنگ بلور سفره های هفت سین شان را با ماهی های زینتی دیگر پر کنند و از سویی  این ماهیان در کشورمان که سال هاست نماد سال نوست، پر فروش تر و سود ده تر است. 
وی می گوید : اگرچه ماهی قرمز از گیلان بطور مستقیم صادر نمی شود اما تعدادی از پرورش دهندگان عمده ماهی قرمز، ماهیان تولیدی خود را به خریدارانی در استان های غربی می فروشند که از صادرکنندگان این محصول به شمار می روند و ماهی قرمز گیلان، از طریق واسطه دست به دست شده و سر از بازار برخی کشورها ازجمله عراق در می آورد. 

گذری بر موانع تولید و فروش ماهی تنگ بلور 
کارشناس مسئول تکثیر و پرورش ماهیان زینتی و سایر آبزیان شیلات گیلان بر مشکلات دیگری چون  نبود اتحادیه صنفی، جنبی بودن پرورش این گونه ماهی، خرده مالکیت و تبلیغات منفی درخصوص آلودگی ماهیان قرمز و متضرر شدن تولیدکنندگان تاکید دارد و می گوید : 70 درصد از فعالان صنعت پرورش ماهی قرمز در گیلان را پرورش دهندگان عمده ماهیان گرمابی استان تشکیل می کنند که به عنوان فعالیت جانبی در کنار استخرهای پرورش ماهی گرم آبی، استخرهای پرورش ماهی قرمز هم ایجاد کرده و به این کار مشغولند.
حسین خیرخواه می گوید : این پرورش دهندگان عمدتا عضو اتحادیه تولیدکنندگان ماهیان گرمابی اند و با وجود اینکه شیلات بارها مزیت های تشکیل اتحادیه تولیدکنندگان ماهیان قرمز رابرایشان تشریح کرده اما تمایلی برای تشکیل اتحادیه واحد ندارند و بیشترشان به عنوان فعالیت جانبی روی این شغل حساب باز کرده اند. این درحالیست که وجود اتحادیه می تواند باعث انسجام این فعالیت جانبی در حوزه تولید وبازرگانی ازجمله احقاق حقوق تولیدکنندگان و شناسایی بازارهای هدف باشد.
وی می گوید: ازآنجا که ماهیان قرمز قابلیت تولید در استخرهای کوچک را هم دارند  برخی از افراد اگرچه سهم شان از تولید این گونه از ماهیان ناچیز است اما در استخرها و حوضچه های کوچک به این کار مشغولند و براین اساس خرده مالکیت باعث شده دخل و خرجشان با هم جور نباشد و هزینه های برق، آب و غذا خرج روی دستشان بگذارد و این فعالیت اقتصادی برایشان توجیه اقتصادی نداشته باشد.

آلودگی ماهی قرمز، از واقعیت تا شایعات شناور در فضای مجازی  
این کارشناس مهندسی بیوتکنولوژی آبزیان به شایع پراکنی بوِیژه در فضای مجازی درخصوص آلودگی های ماهی قرمز هم اشاره کرده و می گوید : اواخر هرسال، شایعاتی درخصوص انتقال بیماری ها از طریق ماهی قرمز، منتشر می شود که بازار این ماهی های کوچک عید را کساد می کند،  شایعاتی که باعث شد پارسال30 درصد ماهیان قرمز تولید گیلان، روی دست تولیدکنندگان بماند و آنان را متضرر کند. 
البته مدیرکل دامپزشکی گیلان که اداره متبوعه اش برنامه کنترل و نظارت بر مراکز تولید و تکثیر، توزیع و عرضه این گونه از ماهی ها را برعهده دارد، شایعاتی مبنی بر انتقال بیماری های انگلی، باکتریایی و ویروسی از ماهی قرمز به انسان را که توسط شبکه های مجازی در سال های گذشته منتشر شده تکذیب کرده و می گوید: ماهیان قرمز در زمینه انتقال و انتشار بیماری های انگلی و باکتریایی جزو کم خطرترین آبزیان خانگی هستند و مردم نگرانی در این خصوص نداشته باشند.
دکتر سهراب عاقبتی با بیان اینکه شبکه های دامپزشکی استان سالی 2 بار به ویژه در ایام پایانی سال مراکز تولید و تکثیر، توزیع و عرضه و نگهداری ماهیان قرمز بازدید    می کنند گفت: این کارشناسان در بازدید از استخرهای پرورش ماهیان قرمز، نمونه برداری از آب و خوراک ماهی، فاکتورهای فیزیکی، شیمیایی و دمای آب، کیفیت غذا و همچنین سلامت ماهی از نظر ابتلا به انواع بیماری های ویروسی و انگلی را پایش می کنند.

وی افزود : طبق پایش های صورت گرفته در استخرهای پرورش ماهیان قرمز، تاکنون هیچگونه بیماری ویروسی و بیماری باکتریایی در بین این نوع آبزیان مشاهده و شناسایی  نشده است. البته کارنظارت بر فروش این ماهیان در روزهای آتی بیشتر خواهد بود.
با این حال برخی از پرورش دهندگان ماهی قرمز در گیلان خواستار بررسی و سرکشی بیشتر کارشناسان دامپزشکی به استخرهای شان هستند و می گویند : بازدید از استخرها کافی نیست و برای کاهش تلفات و تولید محصول سالم تر،  نیاز به مشاوره بیشتر دارند و بهتر است این امر به خود شیلات سپرده شود.
 برخی از تولیدکنندگان عمده هم از اینکه مجبور بودند برای هر بار بارگیری و دریافت گواهی  انتقال محموله های ماهی قرمز، به دامپزشکی مراجعه کنند گله مند بودند.
 برخی از آنها اعلام کردند : در ماه اسفند بطورمیانگین 40 تا 50 محموله ماهی قرمز به استانهای دیگر می فرستند و مراجعه پی در پی به دامپزشکی برای دریافت گواهی و مجوز انتقال برای شان سخت است و بهتر است صدور گواهی با مراجعه کارشناسان دامپزشکی به استخرها انجام شود. 
پرورش دهندگان ماهی قرمز در گیلان معتقدند اگرچه با تلاش و کوشش توانسته اند این استان را  برسکوی نخست پرورش این گونه از ماهیان قرار دهند اما این توانایی را دارند که با رفع موانع تولید و توزیع زیر چتر حمایت های بیشتر دولت، بتوانند ماهی بیشتری تولید و افزون بر اشتغالزایی و کسب درآمد، تُنگ های بیشتری از سفره هفت سین ایرانی ها را از ماهی  پر کنند و این سمبل سرزندگی را به آکواریوم های آبزیان زینتی صادراتی هم بفرستند. 


 *نگارندگان : کبرا اجدادی  و مریم امدادی