تجرد قطعي؛ آسیب‌ها و راهکارهای خروج ازآن

چکیده مصاحبه پژوهشی:

ـ تجرد قطعی (مردان و زنان)  در جامعه ما آن طور که باید و شاید جدی گرفته نشده است.

- تغییر سبک زندگی برخی از مردم، در سایة تبلیغات فرهنگ غربی نیز به دامنة این عارضة اجتماعی افزوده است.

ـ منظور از تجرد قطعی، نسبت درصد کسانی است که تا سن 50 سالگی ازدواج نکرده‌اند که پس از آن نيز انتظار ازدواج آنها نيز وجود ندارد.

ـ تعداد مردان مجرد بالای 40 سال یک‌سوم تعداد زنان مجرد است.

ـ آمار تجرد قطعی زنان در محدوده سنی 45 تا 49 سال به حدود 4 درصد و برای مردان در همین محدوده سنی به حدود 2.7 درصد رسیده است.

ـ تجرد در دختران 30 تا 34 ساله 15 درصد و در دختران 35 تا 39 ساله 9 درصد است و در سنین بالای 40 سال نیز حدود 4 درصد دختر مجرد وجود دارد.

ـ  نتيجه بی تفاوتی نسبت به ازدواج؛ تغيير در سبک زندگي و تغيير در ساختار خانواده رخ داده است.

ـ  اگر فرهنگ سازي صورت نگيرد پسران دهه 70 در انتخاب همسر با مشکل مواجه خواهند شد.

ـ سهل‌گيري خانواده ها در ازدواج فرزندان و جلوگيري از تاخير در ازدواج آنها نقش به سزايي در کاهش نرخ تجرد قطعي در کشور خواهد داشت.

ـ در سال 95 تعداد دختران مجرد 15 سال به بالا در کشور 5 میلیون و 800 هزار نفر اعلام شد. از سن 20 سال به بعد این آمار به 3 میلیون و 700 هزار نفر می‌رسد. از سن 40 سال به بالا نیز تعداد 426 هزار دختر مجرد داریم اما از سن 45 سال به بالا این آمار به 242 هزار نفر می‌رسد.

پژوهش خبری صدا وسیما: تجرد قطعی (مردان و زنان) در جامعه ما آن طور که باید و شاید جدی گرفته نشده است و تغییر سبک زندگی برخی از مردم، در سایة تبلیغات فرهنگ غربی نیز به دامنة این عارضة اجتماعی افزوده است. اگرچه چند سالی است که کاهش نرخ ازدواج به معضلی اجتماعی تبدیل شده است و در این زمینه برخي مسئولان بارها هشدار داده‌اند؛ اما خیلی از مسئولان نيز به این ماجرا به چشم مساله جدید نگاه کرده و عنوان می‌کنند تاکنون مطالعات کاملی در این خصوص انجام نشده است. زندگي مجردي به عنوان موجی جهانی در سايه تبليغات فرهنگي در رسانه­ هاي جهان سال‌هاست به ایران نیز سرایت کرده است و جدید‌ترین بررسی‌ها نشان می‌دهد زنان در این فرآیند بیشتر از مردان مجرد می‌مانند و اين اتفاق ساختارهای سنتی جامعه ایران را طی دهه‌های اخیر تغییر داده است. اين مقوله تا آنجا ديده مي شود که مسئولان و مردم در زندگی روزمره خود، نسبت به آن واکنشي متناسب با اخلاق و آموزه‌‌هاي جامعه نشان نمي‌دهند تا جايي که مي‌توان گفت نسبت به اين معضل نوعي بي‌تفاوتي اجتماعي شکل گرفته و زندگي در تجرد و تجرد قطعي در زنان و مردان در حال تبديل شدن  به يک پرستيژ اجتماعي است. پژوهش خبری در گفتگو با دکتر شهلا کاظمي پور، جامعه شناس و عضو هيات عملي دانشگاه تهران به بررسي موضوع افزايش نرخ تجرد قطعي در ميان زنان و مردان و راهکارهاي برون رفت از آن پرداخته است.

مفهوم "تجرد قطعي"

منظور از تجرد قطعی، نسبت درصد کسانی است که تا سن 45 سالگی ازدواج نکرده‌اند که پس از آن نيز انتظار ازدواج آنها نيز وجود ندارد  

سن تجرد قطعي در ايران[2]

وقتی جمعیت به سنی برسد که پس از آن دیگر میزان تجرد کاهش پیدا نکند، به آن سن، سن تجرد قطعی می‌گویند. این سن در ایران برای زنان از حدود 40 تا 44 سال در نظر گرفته می‌شود زیرا سهم ازدواج بعد از این سن به حداقل می‌رسد و تغيير محسوسي نخواهد کرد. برای مردان نیز معمولاً سن تجرد قطعی را 50 تا 54 سال در نظر می‌گیریم. تا چند سال قبل، میزان تجرد قطعی برای زنان حدود 1.8 درصد و برای مردان حدود 2 درصد بود یعنی حدود 1.8 درصد زنان وقتی به سن 45 سال می‌رسیدند، مجرد باقی می‌ماندند و تا آخر عمر شانس یا فرصت ازدواج یا تمایل به ازدواج پیدا نمی‌کنند. با تغییرات رخ‌داده در سال‌های اخیر، آمار تجرد قطعی زنان در محدوده سنی 45 تا 49 سال به حدود 4 درصد و برای مردان در همین محدوده سنی به حدود 2.7 درصد رسیده است. درواقع، تحول اساسی دو دهه اخیر، افزایش سهم تجرد قطعی برای زنان است.

 100 پسر مجرد در مقابل 82دختر مجرد

براساس آخرین سرشماری (سال 1395) جمعیت کل کشور ۷۹ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۲۷۹ نفر است که از این تعداد ۵۱ درصد مرد و ۴۹ درصد زن هستند. این در حالیست که ۴ میلیون و ۴۲۳ هزار و ۲۲۵ نفر دختر مجرد در سن ازدواج (۱۵ تا ۲۹ سال) و ۵ میلیون و ۳۷۲ هزار و ۹۸۹ نفر پسر در سن ازدواج (۲۰ تا ۳۴ سال) در کشور داریم. در حال حاضر به ازای هر ۱۰۰ پسر، ۸۲ دختر در سن ازدواج ( با فاصله سنی 5 سال) در کشور وجود دارد.  این در حالیست که میانگین سن ازدواج برای مردان و زنان به ترتیب به 23 و 27.4 سال رسیده است؛ البته میانگین سن ازدواج در میان تحصیلکردگان بیش از جمعیت عمومی کشور است.

میزان تجرد قطعی زنان و مردان افزایش پیدا کرده است

تعداد مردان مجرد بالای 40 سال یک‌سوم تعداد زنان مجرد است. مسأله این است که این مردان بالای 40 سال که عده زیادی هم ندارند اگر تصمیم به ازدواج بگیرند با دختران 40 سال يا بالاتر ازدواج نمی‌کنند. در نتیجه، احتمال رسیدن این گروه از زنان بالای40 سال به تجرد قطعی زیاد است. در سال1390 از کل جمعیت 15 ساله به بالا، درصد زنان و مردان هرگز ازدواج‌نکرده، به ترتیب برابر 23.5 و 32 درصد بود که در سرشماری سال 1395 این ارقام کاهش پیدا کرده و به 19.5 و 28.3 درصد رسیده است. چون مضیقه ازدواج در حال از بین رفتن و شانس و فرصت ازدواج در حال افزایش است. معمولاً در گروه سنی 10 تا 14 سال 98 درصد مجرد هستند، میزان تجرد برای زنان در گروه سنی 15 تا 19 سال به 78 درصد می‌رسد و این میزان در گروه سنی 20 تا 24 ساله 43 درصد می‌شود. یعنی به‌تدریج که سن جمعیت هر گروه سنی بالا می‌رود، از تجرد آن‌ها کاسته می‌شود و ازدواج می‌کنند و اين روند در همه کشورهای دنیا به همین صورت است.

دختران دهه 60 در مضيقه ازدواج

پدیده "مضیقه ازدواج" منحصر به جامعه ما نیست و هر زمان در جامعه‌ای، باروری کاهش پیدا کند یا افزایش یابد،  پس از یک دوره 20- 15 ساله، برای گروهی از جمعیت که تعداد بیشتری را تشکیل می‌دهند مضیقه ازدواج پیش می‌آید. تعداد دختران دهه شصت از پسران دهه پنجاه بیشتر است و به همین دلیل برای دختران دهه شصت، مضیقه ازدواج پیش آمده است. بالطبع، در این شرایط دخترانی که جوان‌تر هستند فرصت بیشتری برای ازدواج دارند اما فرصت ازدواج برای دخترانی که سن بیشتری دارند کمتر می شود.

در سرشماری‌ها، چهار گزینه برای سنجش وضعیت تأهل وجود دارد که این گزینه‌ها شامل همسردار، بدون همسر در اثر فوت، بدون همسر در اثر طلاق و هرگز ازدواج‌نکرده یا همان مجرد است. چون ممکن است کسی که طلاق گرفته نیز خود را مجرد معرفی کند، از گزینه هرگز ازدواج‌نکرده استفاده می‌کنند تا بتوانند آمار واقعی کسانی که تاکنون ازدواج نکرده‌اند را مشخص کنند. در سرشماری، وضعیت تاهل را از سن 10 سال به بالا در نظر می‌گیرند که بر این اساس، در سال 1395 میزان زنان هرگز ازدواج‌نکرده 26.2 درصد و میزان مردان هرگز ازدواج‌نکرده 34.4 درصد محاسبه شده است.

آمار تجرد قطعي در کشور 

در سال 1395 تعداد دختران مجرد 15 سال به بالا در کشور 5 میلیون و 800 هزار نفر اعلام شد. از سن 20 سال به بعد این آمار به 3 میلیون و 700 هزار نفر می‌رسد. از سن 40 سال به بالا نیز تعداد 426 هزار دختر مجرد داریم، اما از سن 45 سال به بالا این آمار به 243 هزار نفر می‌رسد. تعداد مردان مجرد نیز از سن 15 سال به بالا 8 میلیون و 700 هزار نفر است. از سن 20 سال به بالا این آمار 5 میلیون و 960 هزار نفر است، از 40 سال به بالا 274 هزار نفر می‌شود و از 45 سال به بالا به 148 هزار نفر می‌رسد. به این ترتیب، می‌توان گفت تعداد مردان مجرد بالای 40 سال نصف زنان مجرد است. مسأله این است که این مردان بالای 40 سال که عده زیادی هم ندارند اگر تصمیم به ازدواج بگیرند با دختران بالای 40 سال ازدواج نمی‌کنند. در نتیجه، احتمال رسیدن این گروه زنان بالای 40 سال به تجرد قطعی زیاد است.

در سنين 15 تا 19سال، حدود 78 درصد از دختران مجرد هستند اما پس از گذشت 5 سال این آمار به 47 درصد می‌رسد یعنی تقریباً نصف می‌شود. پس از گذشت 5 سال دیگر این آمار باز هم کاهش پیدا می‌کند و 26 درصد می‌شود اما هر چه سن بالاتر می‌رود، شتاب ازدواج زنان پایین می‌آید. تجرد در دختران 30 تا 34 ساله 15 درصد و در دختران 35 تا 39 ساله 9 درصد است و در سنین بالای 40 سال نیز حدود 4 درصد دختر مجرد وجود دارد. درواقع، می‌توان گفت زنان در 30 سالگی به تجرد قطعی نمی‌رسند اما شتاب ازدواجشان پایین می‌آید. در مورد مردان هم همین‌طور است اما شتاب ازدواج آن‌ها بیشتر است. همه فکر می‌کنند که مردان دیر ازدواج می‌کنند اما باید توجه داشت که فاصله ازدواج‌شان کوتاه‌تر است. اکثر مردان در سنین 25 تا 34 سال ازدواج می‌کنند. از سن 35 تا 39 سال نیز میزان تجرد آن‌ها 4 درصد است. پدیده ازدواج همه‌شمول است اما علت این‌که تجرد زنان بیشتر شده به خاطر مضیقه ازدواج است که فقط برای این گروه پیش آمده و برای نسل بعدی این مشکل را نخواهیم داشت.

 آسيب هاي زندگي در تجرد

ممکن است دختران تا سن ۳۵ سالگی به علت وجود خانواده احساس تنهایی نکنند اما در یک سنی افراد به شدت احساس تنهایی خواهند کرد و این آسیب‌پذیری برای زنان بیشتر از مردان خواهد بود. در حال حاضر هیچ آماری مبنی بر ازدواج سپید در کشور وجود ندارد؛ حتی پروژه‌های تحقیقاتی در این زمینه با مشکلات بسیاری مواجه هستند اما با این حال شاهد افزایش آمار ازدواج سپید در کشور هستیم که یکی از دلایل آن افزایش آمار تجرد قطعی زنان است‌. در کشور مشکلات عدیده‌ای پیش روی زنان و دختران جوان بوده و  مهم‌ترین مشکلات کشور از نظر دختران جوان، بیکاری، تورم، فقر و مشکلات اقتصادی، اعتیاد و عدم تحقق عدالت اجتماعی است؛ این درحالیست که در طول سالیان اخیر دامنه آسیب‌های ناشی از مصرف مواد مخدر با وسعت بیشتری در میان جمعیت زنان کشور بویژه دختران جوان گسترش یافته است، به طوریکه بر اساس آمار نیروی انتظامی، تعداد و میزان دختران معتاد از سال ۸۵ تا سال ۹۱ کاهش یافته است اما از سال ۹۱ به بعد، با روندی سینوسی افزایش پیدا کرده است. تک‌زیستی پیامد‌های زیادی دارد، مطالعات جامعه‌شناسی حاکی است که این افراد مشکلات روانی و شخصیتی بیشتری نسبت به افراد متاهل پیدا می‌کنند، برای نمونه احتمال خودکشی در افرادی که مجرد زندگی می‌کنند، بیشتر است. افزون بر این، نمی‌توان از پیامد‌های منفی تجرد قطعی در حوزه جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و جمعیت‌شناسی غافل شد.

کاهش نرخ تجرد قطعي با همسان همسري سِني

در حال حاضر متوسط فاصله سني زوجین در ازدواج در کشور حدود 5 سال است و هيچ گونه فرهنگ سازي براي کاهش اين فاصله سني صورت نگرفته است. با وضعيت موجود در کشور اگر فاصله سني ازدواج در کشور به 2 سال و يا يک سال کاهش پيدا کند تعادل ميان جمعيت پسران و دختران به حد مطلوب مي رسد و از نرخ تجرد قطعي در کشور به ميزان چشمگيري کاسته خواهد شد. بررسي هاي صورت گرفته نشان مي دهد اگر اين فرهنگ سازي صورت نگيرد پسران دهه 70 در مضيقه ازدواج قرار خواهند گرفت يعني در انتخاب همسر با مشکل مواجه خواهند شد.

در گذشته نه چندان دور معرفي زوجين به يکديگر بواسطه اقوام و خويشاوندان صورت مي گرفت که اين امر امروزه به دليل مصلحت انديشي هاي نابجا به دست فراموشي سپرده شده است، بنابراين تاسيس ارگانهايي که با رعايت شئونات، عهده دار معرفي متقاضيان ازدواج به يکديگر باشد امروزه احساس مي شود تا از نرخ تجرد قطعي در کشور کاسته شود.

سهل‌گيري خانواده ها در ازدواج فرزندان و جلوگيري از تاخير در ازدواج آنها، نقش به سزايي در کاهش نرخ تجرد قطعي در کشور خواهد داشت.

کلام آخر   

بی‌تفاوتی در جامعه نسبت به ازدواج جوانان نوعی بیماری اجتماعی است که دود آن به چشم همگان خواهد رفت. به نظر می رسد در شرایط فعلی جامعه، نمي‌توان دختران يا پسران را مجبور کرد که در هر شرایطی تن به ازدواج بدهند.  باید سازمان‌های متولی، اقدامات عملی و حمایتی در راستای ترغیب و تشویق جوانان به ازدواج فراهم کنند چرا که هیچ دختر یا پسری نیست که تمایل به ازدواج و آرامش در کنار همسر نداشته باشد اما نبود يک چشم انداز روشن براي بسياري از پسران و دختران در زندگی مشترک است که سبب می شود گروهی از جوانان از ازدواج ترس داشته باشند. بالا رفتن تجرد علل طبیعی و اقتصادی و اجتماعی دارد و نباید به تجرد فقط به عنوان یک آسیب اجتماعی نگاه کرد بلکه اقدامات تسهیل گرانه ازدواج باید انجام شود و با مطالعه دقیق در خصوص علل تجرد در میان جوانان، موانع ازدواج و تشکیل زندگی برداشته شود.

پژوهش خبری // پژوهشگر: مرتضی رکن آبادی