بررسي تطبیقی وضع صنعت شکلات در ايران و جهان

چکیده مصاحبه پژوهشی:

• حدود 30 درصد مواد اوليه شکلات، وارداتي است و بقيه مواد در داخل توليد مي­شود.
• طبق گزارش انجمن صنايع شيريني و شکلات، در سال گذشته ( مارس17- 2016)، 214،960 تن شيريني و شکلات به ارزش 580 ميليون دلار به 66 کشور صادر شد.
• هم ­اکنون برخي کارخانه­ هاي داخلي پايين ­تر از ظرفيت واقعي کار مي­ کنند. حدود 65000 نفر به صورت مستقيم در حوزه اين صنعت به علاوه شکر، مشغول به کار هستند.
• طبق آمار، اروپا بيشترين مصرف شکلات در دنيا را دارد.
• ساحل عاج بيش از 30 درصد کل کاکائو جهان را توليد مي­کند. شرکت ها ي بزرگ دنيا مثل نستله و کادبوري، مشتري کاکائو ساحل عاج هستند.
• صنعت شکلات سازي در ترکيه، از تکنولوژي­ بسيار مدرن، بهره مي ­برد و محصولات متنوع آن، به ­صورت گسترده به خاورميانه، بالکان، آفريقا، بالتيک و آسياي مرکزي صادر مي ­شود. بازارهايي که مي­ تواند هدف صادرات ايران باشد.
• شیرینی و شکلات 30 تا 40 درصد کل صادرات مواد غذایی ایران را تشکیل می دهند.

پژوهش خبری صدا وسیما: صنعت شکلات ايران در چهار دهه اخير پيشرفت چشم_­­گيري داشته است، اما هنوز از ظرفيت بالايي براي ايجاد اشتغال و بالا بردن حجم صادرات غيرنفتي کشور، برخوردار است. شب عيد، فرصت مناسبي است براي رونق بازار شکلات ايراني. مهندس فريدون درودي، عضو هيات مديره انجمن صنفي صنايع بيسکويت، شيريني و شکلات و علي بهره­ مند (رئيس اتحاديه دارندگان قنادي کشور) در گفتگو با پژوهش خبری به وضع توليد شکلات و چالش­ هاي موجود در اين حوزه پرداخته اند .

مواد اوليه شکلات

براي توليد هر 1،300،000تن ( ميانگين توليد ساليانه) شکلات، بدون احتساب توليد قنادها، 500،000 تن شکر لازم است.

30 درصد کره کاکائو، پودر کاکائو، روغن جانشين واقعي کره کاکائو ( تا 35 درصد استفاده مي­شود) اين روغن در واقع با پايه پالم است که توليد داخل است. استفاده از کره کاکائو هميشه امکان­پذير نيست.

در مجموع مي ­توان گفت حدود 30 درصد مواد اوليه شکلات، وارداتي است.

اين رقم سرانه، براساس تقسيم حدودي توليد سالانه است بر جمعيت کشور و نبايد توقع داشت، آمار صد در صدي باشد، اما وزارت صنايع و انجمن صنفي شکلات، روي اين رقم توافق دارند.

صادرات شکلات

تا سال­ها شکلات، بيش از 50 تا 60 درصد صادرات مواد غذايي صنعتي کشور را تشکيل مي­داد، اما از حدود 2 سال پيش، صادرات لبنيات از شکلات پيشي گرفت. در حال حاضر حدود 40 تا 45 درصد اين صادرات به شکلات تعلق دارد. برجام تاثيرات نسبتا خوبي در عرصه صادرات اين حوزه داشت. براي اولين بار محصولات کشور، در آمريکا عرضه شد.

50درصد صادرات کشور در يک گروه 10 الي 12 شرکتي، انجام مي­ شود. ايران در حال حاضر به اروپا، آمريکا، آفريقا، کانادا، استراليا، بلوک شرق قديم، افغانستان، پاکستان و ... صادرات دارد.

 طبق گزارش انجمن صنايع شيريني و شکلات، در سال گذشته ( مارس17- 2016)، 214،960 تن شيريني و شکلات به ارزش 580 ميليون دلار به 66 کشور صادر شد.

هزينه سنگين حمل و نقل شکلات

 يکي از مشکلات صنعت شکلات، حمل و نقل آن است. بسياري از محصولات اين حوزه فاسدشدني هستند و تاريخ مصرف کوتاهي، نسبت به خيلي از مواد غذايي دارند، بنابراين، شامل هزينه­ هاي سنگين حمل و نقل ( به ويژه در فصل تابستان) مي­شوند و محدوديت حمل و نقل دارند. از طرف ديگر، يک وسيله 20 تني مي­تواند 10 تن شکلات بار بزند ( اين امر به سبب سبک بودن شکلات و بسته ­بندي آن است) و اين موضوع هزينه حمل را بيشتر مي­ کند.

اشتغال اين حوزه

صنعت شکلات در ايران از پتانسيل بالايي برخوردار است. هم­ اکنون برخي کارخانه ­هاي داخلي با پايين ­تر ظرفيت واقعي کار مي­ کنند. حدود 65000 نفر به صورت مستقيم در حوزه اين صنعت، به علاوه صنعت شکر، مشغول به کار هستند، اما از آن­جايي که بسياري از صنايع با اين حوزه در ارتباط هستند، رقم ايجاد اشتغال آن بسيار بيشتر است.

چالش ­هاي اصلي صنعت شکلات در ايران

از جمله مشکلات صنعت شکلات در ايران حذف جايزه صادراتي تجار است که در سال هاي 94 و 95، اين صنعت 4 صادرکننده نمونه داشت، که هنوز جايزه صادراتي آنها پرداخته نشده است و يا ضعف در ديپلماسي خارجي  در بخش اقتصادي است که تاثير زيادي بر صادرات اين صنعت گذاشته است. از ديگر مشکلات صنعت شکلات و ديگر صنعت ها، بي ثباتي قيمتها در داخل کشور و از دست دادن توان رقابت خارجي است. عوامل ديگري  نيز  وجود دارد که در ذيل برخي از آنها  به اختصار آورده شده است:

وضع صنعت شکلات در ايران

رشد قابل ملاحظه­ صنعت شکلات در سال­ هاي اخير اين حوزه را به يکي از بخش ­هاي موفق اقتصاد ايران تبديل کرده است. اين صنعت موفق شده نه تنها در بازار داخلي به خوبي عمل کند بلکه محصولات قابل رقابت با انواع خارجي، توليد کند. شیرینی و شکلات 30 تا 40 درصد کل صادرات مواد غذایی ایران را تشکیل می دهند. نود و نه درصد صنایع شیرینی و شکلات ایران به­ وسيله بخش خصوصی اداره می ­شود.

 وضع مصرف سرانه شکلات در دنيا

طبق آمار، اروپا بيشترين مصرف شکلات در دنيا را دارد. در سال 2015، سرانه مصرف سويس 8.8 کيلوگرم بود، در مقابل آن، چين، تنها 200گرم سرانه مصرف داشت. در سال 2016 يک شرکت سوئيسي (Chocolatier)‌، حدود 3.83 تريليون دلار، توليد کرد. فروش جهاني شکلات (nestle) در همين سال، به 6.15 ميليارد دلار رسيد. اين شکلات­ ها در کشور ما هم به راحتي يافت مي­ شوند و با قيمت ­هاي بالا، مشتري بسياري دارد.

 بيشترين شکلات جهان کجا مصرف مي ­شود؟

 آماري که در جدول زير آمده است، بر اساس تقسيم حدودي توليد سالانه بر جمعيت کشور مربوطه مي ­باشد. البته نبايد توقع آمار صد در صدي از کشور خودمان داشته باشيم ولي آمار 2 کيلو مورد تاييد انجمن صنفي صنايع شکلات و همچنين وزارت صنعت نيز مي­باشد. اما سرانه اروپا کاملا مشخص است.

  بزرگترين بازيگران صنعت شکلات جهان 

 ساحل عاج بيش از 30 درصد کل کاکائو جهان را توليد مي­کند. شرکت هاي بزرگ دنيا مثل نستله و کادبوري، مشتري کاکائو ساحل عاج هستند.

جالب است که، بيشترين حجم صنعت بزرگ شکلات در جهان، تنها در دست چند شرکت موفق است. نمايندگي اين شرکت­ها در سراسر اروپا، آمريکاي شمالي و آسيا، وجود دارد. در واقع يکي از دلايل موفقيت آن­ها اين است که در نقطه مشخصي، متمرکز نيستند. اين شرکت­ها هزينه زيادي صرف بالا بردن کيفيت خود مي کنند و معتقدند شکلات مي­تواند بخشي از احساس لذت و فرهنگ انسان­ها باشد.

در نخستين رديف اين فهرست، يک شرکت آمريکايي توانسته است در سراسر جهان، فعاليت کند و بيش از 2 ميليارد دلار در سال درآمد داشته باشد. [1]

هيچکدام از توليدکنندگان بزرگ کاکائو، در فهرست بازيگران اصلي صنعت شکلات در جهان قرار ندارند و اين موضوع نشان مي­ دهد، توليد مواد اوليه به تنهايي نمي­ تواند، سود سرشار به ارمغان بياورد، در واقع ارزش افزوده فراوان، به دنبال توليد کالاي آماده مصرف، حاصل مي­ شود.

رمز موفقيت برخي کشورها در اين صنعت (ترکيه)

ترکيه يکي از کشورهاي موفق در صنعت شکلات است. چالش اصلي اين صنعت در ترکيه گرايش شديد مردم به شيريني­ هاي سنتي است. اما جمعيت جوان ترکيه  به رشد سريع صنعت شکلات کمک کرند. توليدکنندگان با ايجاد محصولات جديد و افزايش سرمايه ­گذاري ­هاي چندمليتي و تنوع محصولات در بازار، به تدريج موفقيت اين صنعت را رقم زدند.

بخشي از اين صنعت به توليد آدامس تعلق دارد که از سال 2000 عملکرد بسيار چشم­گيري داشته است و محصولات رقابتي را راهي بازار کرده است.

يکي دیگر از دلايل موفقيت ترکيه در صنعت شکلات، خودکفايي در توليد شکر، که يکي از اصلي­ترين مواد اوليه صنعت شکلات است. مصرف­ کنندگان اين کشور، که اين روزها جوانتر مي­ شوند، همواره طرفدار نوآوري و طعم­ هاي جديد هستند. در ترکيه به طور منظم محصولات جديد وارد بازار مي ­شود. همچنين صنعت شکلات سازي در ترکيه، از تکنولوژي­ بسيار مدرن، بهره مي­ برد و محصولات متنوع آن، به صورت گسترده به خاورميانه، بالکان، آفريقا، بالتيک و آسياي مرکزي صادر مي­شود. بازارهايي که مي­تواند هدف صادرات ايران باشد.

يک مساله مهم در بخش صادرات ترکيه، تلاش این کشور برای عضويت در اتحاديه اروپا، و پيروي از قوانين مربوط به آن در حوزه مواد غذايي است، اين کشور، استانداردهاي بين­ المللي سازمان غذا و کشاورزي سازمان بهداشت جهاني را داراست، بنابراين کيفيت محصولات، مورد تاييد است و مصرف­ کنندگان با اطمينان تشويق به خريد مي­شوند.

در سال 2016 صادرات شيريني و شکلات ترکيه به 7/ 1 ميليارد دلار رسيد که 19/ 1درصد از کل صادرات اين کشور بود. عراق مشتري 25 درصد از اين صادرات بود و آمريکا و عربستان و ليبي هم از مهمترين مشتريان شکلات ترکيه به حساب مي ­آيند. 179 کشور بازار هدف صادرات اين محصول ترکيه هستند.[2]

  سخن آخر

صنعت شکلات ظرفيت بالقوه فراواني داردکه مي­ تواند در شرايط کنوني اقتصاد، کمک زيادي به افزايش صادرات غيرنفتي کند. رئيس صنف شکلات معتقد است که رقم صادرات ايران مي­تواند تا 2 ميليارد دلار در سال برسد. نبودن ثبات رويه در قوانين و مقررات، از مشکلات اصلي دست­اندرکاران اين حوزه است. اميد است با توجه مسئولان و رسانه ­ها، اين صنعت، به توليد و صادرات حداکثري دست يابد. طبق برآورد انجمن صنفي شيريني و شکلات ،گردش مالي اين صنعت حدود 16 تا 17 هزار ميليارد تومان است و معمولا صادرات تا دو برابر واردات است. با نگاهي به وضعيت کشورهاي موفق و اهدافي که دنبال مي­کنند، مي­توان گامي موثر و رو به جلو درصنايع کشور برداشت.

پژوهش خبری // تینا صالحی