گزارش مکتوب...
آب؛ کیمیای استان پر آب کردستان
بیشترین تصویر ذهنی من از مسیر سنندج _قروه برمی گردد به سالهای کودکی و باغهای سرسبز و پرمحصول سر جاده اش...
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکزکردستان با حجم وسیع آبی که موتور دیزلی با همان قدرت و صدای مهیبش، به داخل حوضچهای پمپاژ میکرد تا در نهایت به سمت مزرعه سرازیر شود و درختان و بوتههای باغ را سیراب و بلکه غرقاب کند.
بزرگتر که شدیم تمام تقلایمان این بود که در سفر، کنار یکی از این مزرعهها بایستیم و دستمان را جلوی این لولههای بزرگ بگیریم و با ایستادن مقابل آن حجم پرفشار آب، نشان دهیم که دیگر بزرگ شده ایم.
با جمع شدن یکی یکی آن مزرعهها و حوضچههای آب و شنیدن عدد و رقمهایی که فهمشان خیلی هم سخت نبود و زرد شدن رنگ رخسار مسیر همیشگی مان فهمیدیم خبرهای خوشی در راه نیست.
خبرها از کم آبی، خشکسالی، کم شدن بارشها و بی تدبیری آدمها در بهره برداری از این نعمت بی بدیل حکایت داشت.
این حکایتی بود که از سالیان قبل آغاز شده بود و چندسالی است که به زنگ خطر جدی در کشور و البته استان تبدیل شده است.
عمق فاجعه ملموستر میشود که بالاترین متولی آب استان از کسری مخزن ۷۰۰ میلیون مترمکعبی خبر میدهد و میگوید این رقم یعنی آب سه سد بزرگ مثل سد آزاد.
سال ۹۱ این کسری ۳۰۰ میلیون مترمکعب اعلام شد و بیش از دو برابر شدن کسری مخزن در طول ۵ سال گذشته آنهم درشرایطی که همگان به شرایط بحرانی آب واقف هستند نشان میدهد عدهای هنوز از خواب غفلت برنخواسته اند.
از ابتدای سالی آبی امسال تاکنون آسمان، سخاوتش را نصف کرده و ۵۰ درصد کمتر از سال قبل باران باریده است.
این رقم البته تا بهمن ماه است، اما محمدطالب حیدری مدیرکل هواشناسی خبرهای خوشی ندارد و میگوید شرایط اگر بدتر نشود بهتر هم نمیشود.
هرچند میانگین بارشها در استان کاهش چشمگیر داشته، اما بحران کم آبی دارای ریشههای متعددی است که تنها بخش کوچک آن به آسمان برمی گردد.
برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی در کنار مصرف بی رویه آب به ویژه در بخش کشاورزی و شرب، از دلایل اصلی بحرانی شدن وضعیت منابع آبی کشور و استان کردستان است.
هرچند خشکسالی و بحران آب اکنون گریبان ۲۷ استان کشور را گرفته، اما شکل این بحران دراستانی که به لحاظ بارندگی در شرایط بهتری نسبت به استانهای دیگر قرار دارد متفاوت است.
استان کردستان دارای دو اقلیم کوهستانی و دشت است. درحالیکه بیشترین حجم بارندگی استان در مناطق کوهستانی و سخت گذر غربی است، کشاورزان در زمینهای وسیع دشتهای شرقی، اما کم آب به کشت و ذرع میپردازند.
این زمینهای حاصل خیز نواحی شرقی به واسطه مسطح بودن به یکی از قطبهای تولید محصولات کشاورزی کشور از جمله گندم، سیب زمینی، علوفه و صیفی جات تبدیل شده و عمده مردم این منطقه با کشاورزی امرار معاش میکنند.
فرید سپری معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان کردستان گفت: در حال حاضر کشاورزان این منطقه سالانه ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن محصولات زراعی در استان تولید و روانه بازار میکنند.
استان کردستان با متوسط بارندگی ۵۰۰ میلی متر در طول سال و ۱۴ میلیارد متر مکعب آبهای جاری یکی از پر آبترین استانهای کشور با پنج حوزه آبریز سفیدرود، سیروان، زرینه، چومانن، قزلچه و راز آور (کرخه) است و بخش زیادی از آبهای این استان از مرزهای کشور خارج میشود.
تمام این نعمات و برکات پروردگار در مناطق غربی عاید استان میشود، جایی که اندک زمینی هم اگر یافت شود به ساخت خانههای پلکانی میرسد.
برای رفع این مشکل سال ۷۷ بود که کار مطالعاتی سد آزاد آغاز شد تا آب مناطق غربی را به دشتهای تشنهی قروه، دهگلان و چهاردولی برساند.
مهندس شاه نظری میگوید با وجود تکمیل سامانه انتقال آب سد آزاد، هنوز این انتقال آب به دلیل هزینهی بالای آن انجام نشده است.
البته این حجم بالای کسری مخزن درطول ۳۰ سال گذشته ایجاد شده و چنانچه برایش فکری اندیشیده نشود باید اندک مقدار باقیمانده را هم سرکشید و بیابان خشک و لم یزرع را به طبیعت تحویل داد.
شاه نظری میگوید ۴۰ درصد چاههای منطقه قروه و دهگلان برقی شده اند و مابقی دیزلی هستن. البته این رقم در کل استان ۳۰ درصدیعنی ۳ هزار حلقه چاه است.
"حدود ۱۰ سال پیش در روستای وینسار که ازتوابع بخش چهاردولی است میشد با حفر چاه ۲۰ متری به آب رسید. اکنون باید ۲۵۰ متر از زمین را کند تا به اندک آبی در همان حوالی رسید" این را ابراهیم فتحی که یک کشاورز وینساری است میگوید.
خالد جعفری رییس سازمان جهاد کشاورزی کردستان میگوید: ۷۷ درصد اراضی قروه به به روش نوین آبیاری میشوند. اما به نظر میرسد استفاده از ابزارهای نوین کشاورزی هم نتوانسته تاثیر چندانی بر کاهش مصرف آب داشته باشد.
سال ۹۵ سه استان کردستان، کرمان و بوشهر سه استان بحرانی در زمینه آب معرفی شدند.
قرار گرفتن استان کردستان در این لیست باعث تعجب همگان شد و نشان داد زنگ خطر مدتهاست به صدا درآمده است.
بیش از ۹۰ درصد آب کشور را بخش کشاورزی مینوشد. جهاد کشاورزی ادعا میکند راندمان آب این حوزه را به ۴۶ و نیم درصد رسانده، اما آب منطقهای این عدد را نمیپذیرد و میگوید رقم بسیار کمتر از اینهاست.
از سوی دیگر ما در کردستان آب داریم، اما اینکه چه میزان از این آبها به خودمان میرسد باید گفت: تنها ۱۶ و ۴ دهم درصد از نعمتی که خدا بر سرمان میریزد مال خودمان است و مابقی رااستانهای همسایه مان مینوشند.
هواشناسی از بارندگیها خبرهای خوشی نمیدهد. ما که تا دیروز نگاهمان به آسمان بود و کاسه هایمان را رو به آسمان میگرفتیم تا کی بارانی بیاید و سیرابمان کند، اکنون باید کاسه چه کنم دست بگیریم و برای بحرانی که ممکن است به قیمت نابودیمان تمام شود چارهای بیندیشیم.
باید همان سالهای پیش که به تعداد حوضچهها و مزرعههای دشتهای شرقی استان مان میبالیدیم به این هم میاندیشیدیم که ممکن است خیلی زود این کفگیر به ته دیگ بخورد.
کارشناسان حوزه آب، بحران آب در کشور را جدی میدانند و میگویند اگر صرفه جویی و فرهنگ سازی در زمینه کاهش مصرف آب در جامعه نهادینه نشود در ۲۵ سال آینده ایران به بیابانی خشک تبدیل میشود.
میتوان با مدیریت حوزهای بر منابع آب، داشتن رویکرد فنی در انتقال آب و آبیاری، ارتقاء فرهنگ مصرف آب و کاربردیتر نمودن علوم و مهندسی آب، بحران را مدیریت و از آن عبور کرد.
اما آنچه که مهم است از دست دادن فرصتهاست. باید بدانیم و بپذیریم که هر ثانیه به سمت پایان آب قدم میگذاریم و چنانچه همین اکنون اقدامی نشود ممکن است برای همیشه دیر شود.
شاید امروز هم کودکانی هستند که دستان کوچک خود را زیر قطرههای کم جان و بی رمق شیرهای کوچک آب میگیرند نکند این سالها هم بگذرد و آنها بزرگ شوند و حتی یک قطره آب هم برایشان نماند.
نویسنده:محدثه جعفری