خشونت(انواع خشونت؛ نتایج و راهکارهای کاهش خشونت در جامعه)

چکیده نشست:

- رعایت حداکثر حرمت و کرامت انسانی در برخورد با دیگران زمان انتقال موضوع، را اخلاق بیانی می نامند.

- خشونت بیانی وجه ناشناخته، مغفول و پنهان جامعه ماست.

- فضای مجازی در بسیاری از اوقات مملو از انواع خشونت های بیانی است.

- پرخاشگری کلامی غالبا محرک و مقدمه پرخاشگری فیزیکی خطرناک است.

- پرخاشگری کلامی موجد آسیب روانی؛ محرک آسیب جسمی؛ عامل انتقام گیری و ایجاد دور تسلسل خشونت و جرم و جنایت در جامعه است.

- خشونت بیانی در آثار رسانه ای به شیوه های مستقیم و غیر مستقیم در یادگیری و قبح شکنی از آن در سطح جامعه موثر است.

- تقویت مهارت های ارتباطی، مدیریت سازنده تعارض، تشویق و ترویج الگوهای اخلاق بیانی و تقبیح بد رفتاران در اخلاق بیانی از جمله راهکارهای کاهش خشونت بیانی در جامعه است.

- رسانه ملی می‌تواند با رعایت اخلاق بیانی و ترویج مهارت‌های ارتباطی و رفتاری موثر در جامعه به کاهش انواع خشونت در جامعه کمک کند.

- در آموزه های دینی و فرهنگی ما رعایت اخلاق بیانی مکرر توصیه شده است.

- مصادیق فراوانی در سیره ائمه و بزرگان وجود دارد که می‌تواند مستقیم و غیر مستقیم دستمایه تولیدات  مختلف رسانه‌ای  قرار گیرد.

پژوهش خبری صدا وسیما: اگر تا همین چند وقت پیش سخن از اعتیاد و طلاق و ...  به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور در میان بود اخیرا کارشناسان معتقدند امروزه خشونت و انواع آن در صدر اسیب‌های اجتماعی در کشور قرار گرفته است. سردار سعید منتظرالمهدی سخنگوی نیروی انتظامی گفت: بررسی پلیس و نیروی انتظامی در خصوص آسیب های اجتماعی کشور در سال 95 نشان داد که متاسفانه در حال حاضر "خشونت" آسیب اصلی کشور به حساب می آید و متاسفانه اگر خشونت و خشم در جامعه ای افزایش پیدا کنند، میزان نزاع و درگیری بین مردم نیز افزایش پیدا خواهد کرد، این در حالی است که تا چندی پیش اعتیاد به عنوان اصلی‌ترین آسیب اجتماعی جامعه ما به شمار می رفت.  در میان انواع خشونت، خشونت بیانی مقدم بر سایر انواع است. خشونت بیانی گرچه خود از عوامل متعدد فردی خانوادگی و اجتماعی ناشی می شود اما زمینه ساز انواع خشونت فیزیکی و جرایم و جنایات است و سلامت روانی و امنیت اجتماعی جامعه را دچار مخاطره می کند.

خشونت بیانی چیست؟ چه انواعی دارد؟ علل و راه های پیشگیری و کاهش آن کدام است؟ این مطلب برگرفته از سخنان دکتر احمد علی نوربالا، مشاور وزیر بهداشت در امور سلامت روان در همایش سلامت روان و رسانه، بهمن 96، مرکز آموزش‌های تخصصی هلال احمر؛ برای پاسخ به این پرسش هاست. 

 خشونت بیانی چیست؟

دکتر احمد علی نوربالا، مشاور وزیر بهداشت در امور سلامت روان : ما مکنونات ذهنی و قلبی خود را به دیگران از طریق رفتار ایجابی و یا سلبی انتقال می دهیم که به آن بیان می گویند. بیان انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

نحوه بیان ما نشانگر کیفیت رعایت اخلاق بیانی از سوی ماست. منظور از اخلاق بیانی رعایت حداکثر حرمت و کرامت انسانی در برخورد با دیگران در هنگام انتقال موضوع است.

 نقطه مقابل اخلاق بیانی پرخاشگری یا خشونت بیانی است.

پرخاشگری رفتاری است که به قصد صدمه رساندن (جسمی یا زبانی) به فردی دیگر یا نابود کردن دارایی دیگران انجام می شود.  بسیاری از رفتارها با این که منجر به آسیب جسمی نمی شوند، پرخاشگرانه محسوب می شوند از جمله پرخاشگری کلامی، اعمال زور، مچ گیری، ارعاب و ... . سبکهای مدیریتی که منجر به پیامدهای روان شناختی زیانباری برای دیگران می شود و نیز طرد اجتماعی عمدی دیگران، از مصادیق بارز پرخاشگری هستند و نباید تاثیر این رفتارها را در عزت نفس، وضعیت اجتماعی و شادی عوامل دریافت کننده، دست کم گرفت.

 پرخاشگری کلامی، سرآغاز سایر انواع خشونت

پرخاشگری عمل کور و بی هدفی نیست. بسیاری اوقات پرخاشگری کلامی، محرک و مقدمه پرخاشگری فیزیکی خطرناک است. سرآغاز هر نوع خشونت فیزیکی حتی خشونت‌های بین المللی که منجر به جنگ جهانی شده است خشونت کلامی یا پرخاشگری کلامی بوده است. خشونت بیانی ابعاد مختلفی دارد:

فضای مجازی در بسیاری از اوقات مملو از انواع خشونت های بیانی است. یکی از آفت های مهم فرهنگی کشور ما خشونت کلامی است. ما هنوز یاد نگرفته ایم که چگونه با هم ارتباط برقرار کنیم و چگونه گفتگو و درخواست داشته باشیم. حال آن که در آموزه های دینی ما موارد بسیاری از توصیه به اخلاق خوش و کلام نرم و مدارا با دیگران وجود دارد.

خشونت بیانی وجه ناشناخته، مغفول و پنهان جامعه ماست. تحقیقات نشان می دهد که در هر دو شکل خشونت چه  در داخل منزل و چه خشونت در خارج از منزل وجه غالب خشونت فیزیکی یا پرخاشگری کلامی است. ما متاسفانه در بیان کلاممان مشکل داریم و حتی برای امر به معروف و نهی از منکر هم با زبان خشن صحبت می‌کنیم.

 زیان‌های پرخاشگری

- در قرن بیستم 80-100 میلیون نفر در دنیا  بر اثر خشونت کشته شدند.

- در آمریکا سالانه 20000 مورد قتل، 700000 مورد آزار و اذیت، 200000 مورد تجاوز و 5/ 1 میلیون مورد جرم خشونت بار رخ می‌دهد.

  علل پرخاشگری

الف)  عوامل روان شناختی: نظریه های مختلف روانشناختی پرخاشگری را نوعی رفتار فردی با منشا غریزی یا انگیزشی یا نوعی رفتار اجتماعی یادگرفته شده می دانند.

 ب ) عوامل اجتماعی: 

ناکامی:  ناکامی همواره به نوعی به پرخاشگری می¬انجامد و پرخاشگری همیشه از ناکامی ریشه می گیرد.

تحریک مستقیم : اگر فرد مورد بدرفتاری جسمی و تمسخر کلامی قرار گیرد اغلب اعمال پرخاشگرانه در وی  برانگیخته میشود و اگر پرخاشگری آغاز شود اغلب از الگوی تشدید بی امان پیروی می کند.

تقویت و یادگیری مشاهده ای (خشونت تصویری :سینما، تلویزیون، کامپیوتر...) اثرات تجمیعی مشاهده خشونت منجر به بروز خشونت در کودکان می شود.

ج) عوامل محیطی:  از جمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی،  ازدحام (شلوغی، ترافیک...)

د) عوامل موقعیتی: افزایش برانگیختگی فیزیولوژیک ، برانگیختگی جنسی،  درد

ه) عوامل شناختی:   انتظارات (انتظار نداشتن)

انصاف(بی عدالتی)

نیت (تعمدی)

مسئولیت پذیری (آمر، عامل)

و)عوامل زیستی:     تاثیرهورمون‌ها

- مصرف برخی داروها و مواد :الکل،باربیتورات، ضد اضطراب‌ها،افشانه ها

-  وابستگی به مواد مخدر و شبه افیونی: محرک ها،کوکا ئین، توهم زاها

-آسیب‌های سیستم عصبی

- وراثت

  خشونت کلامی چگونه اعمال می‌شود

شیوه ادای پرخاشگری کلامی ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد:

1- گاه مخاطب مستقیم مورد خشونت بیانی قرار می گیرد. از جمله در موارد ذیل: 

الف: دو نفری (با یا یدون حضور جمع)

ب: تریبونی (تحریک از طریق جمع)

ج: گروهی (تبعیت از جمع)

2-اما گاهی مخاطب غیرمستقیم مورد حمله واقع می شود:

الف: عمومی

ب: مماسی

 انواع خشونت کلامی به لحاظ محتوایی

از نظر محتوایی نیز خشونت کلامی انواع مختلف دارد:

الف- جاهلانه: شامل فحاشی و بی‌نزاکتی

ب- معمولی: مانند توهین، تحقیر و تمسخر، اتهام، افترا..

 ج- علمایی (استدلالی) : که یا ناشی از تحجر و تعصب است، ( مثلا  گفته شود این ایده که شما می‌گویید قدیمی است)  و یا ناشی از انحراف از اصول و استحاله است ( مثل این که گفته شود این ایده غیر مبنایی است).

  نتیجه پرخاشگری کلامی

در هر صورت خشونت بیانی آثار و نتایج زیانباری بر فرد و جامعه دارد. از جمله :

1- موجد آسیب روانی می شود:  تحقیر شخصیتی و ایجاد عامل زمینه ای برای اختلالات روانپزشکی

2-محرک آسیب جسمی (جراحت و قتل)  از طریق تحریک پرخاشگری فیزیکی است.

3-عامل انتقام گیری(بروز خشونت و انواع پرخاشگری و ایجاد دور تسلسل)است.

  خسارت‌های ناشی از  کم توجهی به بعد اخلاق بیانی در ایران     

کم توجهی و يا به فراموشي سپردن بعد اخلاق بیانی در كشور ما نيز دستاوردهای غير اخلاقي را به ارمغان آورده است از جمله:

1-رواج  پرخاشگری کلامی و حرمت شکنی به انسان ها (همو كه جانشين خداست و حرمتش چون كعبه واجب است)  در رسانه ها و سایت ها، مجالس، محافل، منابر، تریبون ها، میتینگ ها پوسترها و بنرها، شعارها و.......

2-فروریختن قبح دروغ گوئی، ریاکاری و زشت گویی ، که قبیح ترين صفات اخلاقی هستند.

3-رايج شدن قدر ناشناسی و ناسپاسی به خدمات پیشینیان، كه عذاب شديد الهي را درپي دارد.

4-مشاهده مصاحبه ها و مناظره های غیر اخلاقی ( از سوی بزرگان و ناموراني كه با آبروی كشور در سطح جهاني بازی مي كنند )

5-سير بالا رونده آسیب های اخلاقی و اجتماعی  كه زنگ خطر سلامت كامل جامعه را به صدا در مي آورند.

6- به كار گيری لحن پرخاشگرانه ( كلامي، نوشتاری، تصويری، علامتي )در ادبيات فرهنگي و سياسي، وحتي محافل مذهبي و اخلاقي

7-دهشتناک تر ازهمه که این آفت بی اخلاقی بیانی، گاهی به عنوان ارزشی و انقلابی تعبیر شود.

 راه‌های کاهش پرخاشگری کلامی و ارتقای اخلاق بیانی از منظر سازمان‌های جهانی

1-اجتناب از برقراری ارتباط با افرادی که پرخاشگری کلامی دارند.

2-رعایت ادب ونزاکت در برخوردها.

3-تعریف مشکل مورد بحث و تنازع.

4-شناخت مواردی که یک بحث سازنده را به بحث مخرب تبدیل می کند.

5- بحث وگفتمان بدون عصبانی شدن و پرخاشگری.

6-آگاهی از موقعیت ها و رفتارهائی که پرخاشگری کلامی را تحریک می¬کند.

7-توقف بحث وجد ل وترک موقعیت.

 سخن آخر

در آموزه های دینی، تاکید فراوان بر گفتار نرم، خوش، ملایم، نیکو، زیبا، رسا، استوار، پسندیده، کریمانه، مجادله احسن و پرهیز از بیهوده گویی، زشتی کلام، دروغ گویی، عیب جویی، تمسخر و مجادله بدون علم شده است. همچنین گفتار و امر خداوندی و سفارش او به پیامبران گفتاری با سلام و پاداش او در بهشت نیز سلام است. رویه عملی پیامبر اسلام(ص) و ائمه و اولیای دیگر در مواجهه با شرایط زمانی و مکانی نیز سلام و سلم است. فضای فرهنگی و ادبی ایران باستان و شعرای فرهیخته ایرانی نیز همگی، مشحون از توصیه به نرمخویی و نرم گفتاری است. جهان امروزی نیز راهکارهای ارتباط بدون خشونت را برای زندگی سالم توصیه می کند اما با همه اینها، محیط پیرامونی ما در جهان و ایران و به ویژه در کشورهای اسلامی، در اخلاق بیانی کمبود های فراوان دارد وگاه برداشت های انحرافی از آموزه های دینی وسیله ای برای توجیه پرخاشگری می شود. بنابر این راهکارای کاهش پرخاشگری و ارتقای اخلاق بیانی از ضروریات فرهنگی جامعه ما و سایر جوامع اسلامی است. لازم است تا تمامی صاحبان تأثیر و نفوذ کلام از قبیل رهبران اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی، روحانیان، اساتید و معلمان، پزشکان و روانپزشکان، روان شناسان و جامعه شناسان، اصحاب رسانه تصویری، گفتاری و نوشتاری، والدین و همه دست اندرکاران و آحاد تأثیرگذار کشور برای پالایش پرخاشگری بیانی از فرهنگ عمومی و آرایش آن به گفتار نرم، نیکو، سالم و شایسته اقدام کارشناسی و برنامه ریزی شده مستمری را به منصه ظهور برسانند تا جامعه ای مزین به لباس اخلاق بیانی را برای جهانیان و آیندگان ترسیم نماییم.

پژوهش خبری // پژوهشگر: هدایتی