گزارش مکتوب...از بیماری گیاهی تا ناخوش احوالی صنعت چای

به گزارش اخبار استانهاي خبرگزاری صدا وسیما، « از کشور هفتاد و دو ملت آمده ام. حدود 110 سال از آمدنم به ایران می گذرد، در گذر ایام، بلاهای زیادی بر سرم آمده؛ از گرد پیری ای که بر سرم نشسته گرفته، تا رها شدن به حال خود و از بین رفتن و فروش رویشگاه ها و تبدیل آنها به ویلاهای مجلل. از اینها که بگذریم به آفات و بیماری می رسیم که سالهاست بلای رگ و ریشه و تن و بدنم شده. » این شرح حال بوته های چای شمال کشور است که اگرچه آفات "کـَنه، شپشک آردآلود و شته" تقریبا مهمان همیشگی برخی باغ های آن است اما بیشتر از همه، از بیماری " نـِماتـُد مولد زخم ریشه چای" که تیشه به ریشه این گیاه همیشه بهار می زند، زخم خورده است.

بلایی که به گفته معاون پژوهشی پژوهشکده چای کشور با جا خوش کردن در رگ و ریشه گیاهان، اگرچه به اندام های مختلف گیاهان حمله می کند اما در گیاهانی چون چای بیشتر از همه، ریشه های گیاه را هدف می گیرد.
دکترعلی سراجی در تشریح این بیماری با بیان اینکه " نـِماتـُدها " کرم های گردی هستند که با نیش خود بافت های گیاهی را سوراخ می کنند گفت: این بیماری با وارد کردن نیش خود در سلول های آسیب دیده گیاه،  علاوه بر اینکه راه ورود مناسبی را برای دیگر عوامل بیماری زا، از جمله قارچ فوزاریوم فراهم می کند، با تغذیه از قسمت سطحی ریشه ها و تولید زخم و بافت مردگی یا "نِکروز" باعث کم شدن حجم ریشه، کاهش رشد، کوچک ، قهوه ای و چرمی شدن برگ های چای، کاهش ارتفاع بوته، خزان و لخت شدن شاخه ها و در نهایت باعث از بین رفتن بوته های چای می شود.

 وی کاهش رشد رویشی یا سبزینه ای بوته های چای در بهار و تابستان و افزایش تولید گل و بذر در پاییز را هم از دیگر نشانه های بوته های چای آلوده به " نـِماتـُد مولد زخم ریشه چای" دانست. 
معاون پژوهشی پژوهشکده چای کشور می گوید: شاید در سال 68 که اولین نشانه های این بیماری در نهال های وارداتی ایستگاه تحقیقات چای سیاهکل شناسایی شد، کسی فکرش را هم نمی کرد که روزگاری، بیماری" نـِماتـُد مولد زخم ریشه چای"  آنقدر در باغ های چای، ریشه بدواند که 61 درصد باغ ها را به زیر چتر آلودگی خود ببرد. آفتی که در آلودگی های شدید، کاهش80 درصدی محصول هر بوته  آلوده چای را در پی دارد.

دکتر علی سراجی افزود: " نـِماتـُد ِمولد ِ زخم ریشه چای" براحتی از طریق نهال ها و خاک آلوده ای که به ادوات کشاورزی و پای حیوان و انسان چسبیده باشد، قابل انتقال و انتشار است.

وی نوسازی باغ های چای و جایگزینی نهال های جدید، جلوگیری از کاشت درختان میوه از قبیل سیب، گلابی، به  و مرکبات را که به عنوان میزبان عمل می کنند، شناسایی و محصور کردن قطعات آلوده در باغ های چای، تقویت ِخاکِ باغ های آلوده با کودهای آلی چون ضایعات پوسیده چای، کود دامی پوسیده ، کود سبز، استفاده از کودهای پتاسیمی و مخلوط آهک و کودهای معدنی چون کَل سیت یا دولومیت، انجام شخم های تابستانه، مبارزه با علف های هرز میزبان و از بین بردن بوته های آلوده ومسن را از مهمترین راهکارهای مقابله با این بیماری گیاهی عنوان کرد. راهکارهایی که به عقیده معاون پژوهشی پژوهشکده چای کشور، آنقدرها که باید کاربردی نشده و به کار گرفته نشده است.
این دارنده مدرک دکترای تخصصی بیماری شناسی گیاهی می گوید: اگر روند افزایش سطح آلودگی این بیماری به همین منوال پیش رود و مقابله با آن هم با همین روند کند ادامه یابد، پیش بینی می شود تا حدود 50 سال دیگر، شاهد آلودگی همه باغ های چای باشیم. 
اما در حالی که معاون پژوهشی پژوهشکده چای کشور می گوید؛ حدود 61 درصد باغ های چای کشور از بیماری "نِماتد مولود زخم ریشه چای" زخم خورده است و آنقدرها که باید روشهای مقابله با این بیماری به کار گرفته نشده، رییس سازمان چای کشور اقدامات انجام شده برای نجات باغ های چای را از دست این بیماری، مثبت ارزیابی کرده و می گوید: سالانه حدود 40 جلسه باحضور کارشناسان سازمان چای و پژوهشکده چای کشور، در مناطقی که باغ های چای آن آلودگی بیشتری دارند برگزار می شود که در این جلسات، راهکارهای مقابله با این بیماری، به حدود هزار و 600 چایکار آموزش داده می شود و باغداران برای اینکه محصول بهتر و بیشتری به دست بیاورند اغلب این راهکارها را به کار می گیرند. 
محمد ولی روزبهان با بیان اینکه حدود 30 درصد باغ های چای گیلان و مازندران بصورت لکه ای، اما جدی، با این مشکل مواجهند، می گوید: بر اساس بررسی های انجام شده، حدود 4 تا 8 درصد محصول سالانه این باغ های آلوده، معادل حدود 2هزار تن برگ سبزچای، به علت مبتلا بودن به این بیماری از بین میرود. 
وی مهمترین علت شیوع این بیماری را استفاده بیش از حد از کود اوره می داند و می گوید: اگرچه "نماتد مولد زخم ریشه چای" همراه همیشگی باغ های چای است و فقط زمانی که جمعیت آن مانند شاخص میزان آلودگی هوا از حد مجاز عبور کُنـَد، یک بیماری جدی تلقی می شود، اما نباید فراموش کرد کاهش اثرگذاری آن بر کیفیت و کمیت محصول، مستلزم انجام همیشگی اقدامات کنترلی از جمله کاهش مصرف کود اوره  است که به چایکاران آموزش داده می شود.

رییس سازمان چای کشور با بیان اینکه پهنه بندی ومشخص شدن وضعیت حاصلخیزی و جزییات فیزیکی و شیمیایی خاکِ باغ های چای، از پارسال از طریق صندوق حمایت از توسعه صنعت چای کشور و با همکاری پژوهشکده چای آغاز شده و در مراحل پایانی قرار دارد گفت: این کار به شناسایی وضعیت مناطق آلوده  و تعیین و اعمال راهکارهای کنترلی بیماری ها، کمک شایانی می کند. 
اگرچه بیماری "نماتد مولد زخم ریشه چای" مثل خوره، مواد غذایی موجود در ریشه را می خورد و انرژی و توان بوته های چای را از آنان می گیرد، اما فراموش نکنیم سالهاست، آفات دیگری توان تولید و بازرگانی این محصول را گرفته که با اختصاص اعتبارات، برنامه ریزی و اقدام به موقع از بین رفتنی است. اگرچه بر اساس اعلام رییس سازمان چای کشور دولت در لایحه بودجه سال 89، برای نخستین بار، برای رونق صنعت چای، ردیف اعتباری ویژه در نظر گرفت و مجلسی ها هم مصوب کردند ، اما با وجود آثار خوبی که این اعتبارات در زمینه تولید و احیای باغ های چای داشته، هنوز بوته های چای و چایکاران نیازمند توجه بیشترند.

محمد ولی روزبهان افزود: در کنار استفاده از اعتبارات صندوق چای و همچنین محل اعتبارات یارانه ای دولت، عواملی چون اختصاص ردیف اعتباری ویژه و افزایش نرخ خرید تضمینی برگ سبز چای، در 7سال گذشته، باعث شد؛ علاوه بر  احیای حدود 4 هزار هکتار باغ چای، درآمد چایکارن نیز از حدود 39میلیارد تومان در سال 89 به 203 میلیارد تومان در زمان کنونی، افزایش یابد.
وی با بیان اینکه بیشترین آثار رونق تولید چای از سال93 و با اعطای تسهیلات بهزراعی ملموس تر شده گفت: پارسال هم برای نخستین بار، حدود 10میلیارد تومان تسهیلات با 4 درصد کارمزد و بازپرداخت 5 ساله، برای بهسازی و توسعه کارخانجات چای اعطا شد.
رییس سازمان چای کشور با بیان اینکه امسال حدود 108هزار تن برگ سبز چای از 55 هزار چایکار گیلان و مازندران خریداری شد  گفت: اگرچه از 3 سال پیش تا پارسال میزان تولید برگ سبز چای از 64 هزار تن به 139هزار تن رسید اما به دلیل کاهش بارندگی ها امسال این میزان به 108هزار تن کاهش یافت.
محمد ولی روزبهان در پاسخ به این سوال که سازمان چای برای رفع عطش باغ های همیشه سبز چای در مواقع خشکسالی که یکی از دلایل مهم کاهش محصول سالانه است، چه تدابیری اندیشیده؟ با بیان اینکه سازمان چای، چایکارانی را که باغ های شان در معرض خطر کم آبی است، شناسایی و برای دریافت یارانه آبیاری تحت فشار که از محل صندوق توسعه ملی تامین می شود، به سازمان جهاد کشاورزی معرفی  می کند گفت: تا پارسال با اعطای یارانه به چایکاران ، توانستیم حدود 400هکتار باغ چای را به سیستم آبیاری تحت فشار یا شبکه آبیاری بارانی مجهز کنیم و قرار است تا پایان امسال در 300 هکتار دیگر از باغ چای هم  این کار انجام شود.
وی خرد و کوچک بودن باغ های چای، قرار گرفتن بیشتر باغها در ارتفاعات و دسترسی نداشتن به منابع آبی و محدودیت صدور مجوز حفر چاه را از مهمترین موانع اجرای طرح سیستم آبیاری تحت فشار و از دلایل کم بودن وسعت باغ هایی که به این سامانه مجهزند عنوان کرد.

رییس سازمان چای کشور می گوید : امسال راهکار دیگری را امتحان کرده ایم و بصورت آزمایشی در نیم هکتار از باغ های چای دربازکیاگوراب لاهیجان، سیستم آبیاری قطره ای را اجرا کرده ایم که در صورت نتیجه بخش بودن ِاین کار، این طرح را در باغ های چای اجرایی خواهیم کرد.
محمد ولی روزبهان معتقد است با وجود اقدامات انجام شده برای احیای صنعت چای، باز گره ها و موانعی بر سر راه قرار دارد که با افزایش حمایت های مالی برای بهزراعی و افزایش تولید و همچنین اتخاذ ساز و کارهایی برای افزایش قدرت رقابت پذیری و رونق چای تولید داخل، حل شدنی است.  
اما این روزها که لایحه بودجه 97 در بهارستان بررسی می شود، انتظار می رود نمایندگان استان های چایخیز در بررسی های خود، سهم عمده ای برای چای در بودجه سالانه قائل باشند تا حدود 55هزار خانوار چایکار گیلان و مازندران که سفره های شان از طریق این بوته های سبز رنگین می شود، روی خوش روزگار را ببینند و به نان شب شان، محتاج نباشند.
نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی-که حوزه انتخابیه اش یکی از شهرستانهای چای خیز است - سهم ردیف وِیژه اعتباری چای را برای امسال حدود 100 میلیارد تومان، معادل سهم پارسال، اعلام کرده و می گوید : سهم ردیف اعتباری هر سال، بر اساس میزان تولید برگ سبز چای سال گذشته و نرخی که شورای اقتصاد برای خرید تضمینی مشخص می کند، تعیین می شود اما در صورت نیاز به اعتبارات بیشتر برای رونق صنعت چای، این سهم با استفاده از محل های دیگر اعتباری از جمله ردیف عام سرفصل پرداخت یارانه محصولات کشاورزی تامین می شود.

مهرداد لاهوتی در تشریح این موضوع افزود: اگرچه پارسال 100میلیارد تومان ردیف  اعتباری به چای اختصاص یافت اما با استفاده از دیگر ردیف های اعتباری حدود 122 میلیارد تومان در این خصوص جذب شد. 
وی با تاکید بر اینکه اختصاص اعتبارات بیشتر حوزه صنعت چای، منوط به افزایش میزان تولید سالانه برگ سبزچای است؛ معتقد است متولیان حوزه تولید چای، باید برای افزایش میزان تولید و اقتصادی کردن این کار بکوشند.
درحالی که رییس سازمان چای کشور از جذب اعتبارات صندوق توسعه ملی برای توسعه سسیتم آبیاری تحت فشار در باغ های چای می گوید، اما نماینده لنگرود در مجلس شورای اسلامی از اینکه تاکنون هیچ اعتباری از محل این صندوق در گیلان جذب نشده انتقاد می کند و از مسئولان می خواهد برای جذب بخشی از 300 میلیون دلار اعتباری که دولت هر سال از محل این صندوق برای این کار اختصاص داده، تلاش کنند.
مهرداد لاهوتی از اینکه بازرگانی چای، از حوزه اختیارات سازمان چای خارج است و درحال حاضر در اختیار معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی است هم گلایه کرد و گفت: از آنجا که سازمان چای، بیشتر با امور چای و چایکاری درگیر است، این کار باید به این سازمان سپرده شود و نمایندگان استان های چایخیز بارها این موضوع را تذکر داده و به شدت پیگیر واگذاری امور بازرگانی چای به سازمان چای هستیم.

 وی قاچاق چای را هم مزید بر علت می داند و با بیان اینکه بر واردات چای هم مدیریت لازم اعمال نمی شود افزود: در نشست اخیر مجمع نمایندگان گیلان با معاون اول رییس جمهور، یکی از درخواست های مهم نمایندگان، کاهش، نظارت و کنترل بیشتر بر واردات چای بود که قول های مساعدی در این باره داده شد.
کوتاه سخن اینکه : با وجود کشیده شدن دست ملاطفت دولت بر سر چایکاران با اختصاص ردیف اعتباری ویژه و اقدامات سازمان چای از مقابله با بیماری های گیاهی گرفته تا رفع موانع تولید و زنده کردن باغ های بی جان و رها شده، باز هم متناسب نبودن قیمت برگ سبزچای با هزینه های تولید و تورم، قدیمی بودن باغ های چای و کم بودن توان بوته های پیر چای، اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی، قاچاق و فراهم نبودن بستر فروش چای خشک و از همه مهمتر پرداخت با تاخیر مطالبات چایکارن، حکایتی است که همچنان باقی است. البته برخی نمایندگان، جذب بیشتر و استفاده بهینه از اعتبارات موجود برای افزایش توان تولید چای، سپردن امور بازرگانی این محصول به سازمان متبوعه اش و نیز مدیریت بیشتر بر واردات این نوشیدنی پرطرفدار ایرانی را شاه کلید رفع مشکلات صنعت چای می دانند.
 
  *      نگارندگان : کبرا اجدادی و مریم امدادی