مصاحبه راديويي

پژوهش خبری صدا وسیما: شاید رادیو یکی از قدیمی­ ترین انواع رسانه باشد، ولی فناوری‌های جدید به این رسانه اجازه داده تا به‌روز بماند و جایگاه خود را میان مخاطبان حفظ کند. راديوي مدرن دوست مخاطب است امروزه با گسترش رسانه ها و با به وجود آمدن انواع و اقسام رسانه ­ها که روز به روز هم تعدادشان بيشتر مي­ شود، هنوز راديو جايگاه خودش را حفظ کرده است. دلیل تداوم حفظ جايگاه، این است که رادیو "تنها رسانه‌ای است که مخاطب می‌تواند همزمان با شنیدنش کار دیگری هم انجام دهد". خصوصاً اين روزها با افزايش استفاده از موبايل به عنوان گيرنده برنامه راديويي، راديو از گذشته­ اش هم همراه­تر شده است.

سخن پراکني راديويي در بريتانيا در سال 1922 آغاز شد، اما تا سال ها، مصاحبه مغفول ماند. خروجي هاي کلامي عمدتاً عبارت بودند از گفت و گو، سخنراني، اظهار نظر و گزارش. راديو از مصاحبه استفاده نمي­ کرد.  در بايگاني هاي بي بي سي هم هيچ تاريخچه اي از اولين مصاحبه يا اينکه چه کسي اولين مصاحبه شونده بوده وجود ندارد. اما بالاخره کارآمدي مصاحبه به اثبات رسيد و بخش اساسي و مهم سخن پراکني راديويي را تشکيل ميدهد. مصاحبه راديويي برخلاف اداهاي ناپايدار و  متلون ميزگردهاي تلويزيوني، همچنان توجه مخاطبان را جلب مي کند.[1]

مصاحبه کردن[2] یک هنر است؛ چرا؟ شاید به این دلیل که شما در کسوت یک گزارشگر يا خبرنگار باید با هنرمندی تمام، قادر باشید دیگران را وادار، ترغیب و یا تشویق کنید که بنا به میلشان یا به رغم میلشان اطلاعاتی را در اختیار شما بگذارند، با شما درد دل کنند و یا به افشای مطالبی بپردازند که می­ تواند برای رسانه شما و جامعه مفید باشد. مخاطبان شما را مطلع، ارضاء و یا سرگرم کند. شما باید بتوانید مصاحبه شونده را به شوق وادارید، و کاری کنید که او از مصاحبت با شما لذت ببرد و تشویق به هم­صحبتی با شما شود. وقتی که او مردد است؛ آیا اطلاعات را به این خبرنگار سمج بدهم یا نه؟ باید با رفتارتان او را به این جمع­ بندی برسانید که؛ چرا که نه![3]

تعریف مصاحبه

مصاحبه برای رسانه­ ها، به عنوان اهرم موثر و مستقیم کسب اطلاعات و خبر، تولیدی است که از برایند تعاملات دو سوی ارتباط (مصاحبه­ کننده و مصاحبه­ شونده) بدست می­ آید. به زبان دیگر، مصاحبه عبارت است از پرسش و پاسخ میان دو یا چند نفر به منظور انتقال یک پیام ارتباطی (خبر یا غیر خبر) که یک سمت آن نماینده رسانه قرار دارد. مصاحبه ­ها در یک تقسیم ­بندی کلی دو گروه اند،  مصاحبه ­های خبری و مصاحبه­ های شخصی (غیر خبری).

وجه مشخصه مهم مصاحبه­ های خبری[4]، خبری بودن آنهاست، همانطور که از اسمشان پیداست مصاحبه ­هایی هستند که در آن تازگی اطلاعات نقش اساسی ایفا می ­کند .پیرامون اخبار و رویدادهایی که همزمان واقع شده یا در حال وقوع هستند. خبرنگار در این مصاحبه­ ها به دنبال یافتن پاسخ سوال­ هایی است که از ۶ عنصر خبری (چه، چرا، چگونه، که، کي کجا) ناشی می­ شود. مصاحبه­ های خبری از جمله متداول­ترین شیوه ­های کسب خبر محسوب می­ شوند.[5]

مصاحبه راديويي

مصاحبه از انواع گفتارهای رادیویی است که در آن یک متخصص یا کارشناس مطلع و آگاه، همراه با مجری به طرح مسئله می ­پردازد. مصاحبه بدون اطلاع قبلی یا با اطلاع قبلی صورت می ­گیرد.[6]

گرچه يک مصاحبه خوب، به گون ه­اي به مکالمه (درد دل) شباهت دارد، اما نمي ­شود به هر مکالمه ­اي مصاحبه گفت. معمولاً مکالمه ساختارمند نيست، هميشه منطق هدايت شده ندارد و هدفي خاص را پي نمي ­گيرد. در مقابل مصاحبه از ساختار پيروي مي­کند، هدفمند است، آغازي دارد و متني و پاياني. به مصاحبه مي­پردازند تا به نکته ­اي، منطقي يا مرحله ­اي دست يابند.[7]

مصاحبه ­ها از عناصر مهم گزارش­ هاي خبري هستند. وظيفه گزارشگر آن است که در استفاده از لغات مهارت به خرج دهد و صحنه را طوري بسازد که براي شنونده زنده جلوه کند. سپس با پرسش از اشخاص اصلي دخيل در ماجرا، موضوع را تا آن جا که ممکن است روشن سازد.

مصاحبه کردن هم مهارت است و هم هنر، مصاحبه کننده بايد بداند که هدف از ضبط مصاحبه چيست و هم چنين طول زماني مجاز آن چقدر است. گزارشگر بايد کاري کند که مصاحبه شونده پاسخ هاي واقعي بدهد و از سوالاتي که به بله و خير مي انجامد اجتناب کند.

مصاحبه آگاهي بخش: اين مصاحبه ­ها در گزارش ­هاي زنده (گزارشي که خبرنگار در متن رويداد حاضر است) که مخاطب مي تواند رويداد را به کمک توصيف خبرنگار ببيند و بشنود، به پرسش­ هاي چگونه، چه، چه کسي، کي و کجا پاسخ مي ­دهد. اينها از جمله ساده­ ترين پرسش ­هايي است که مي­توان پاسخ آنها را گرفت و در وضع عادي، نکته ­هايي است که براي روشن شدن موضوع بايد به آنها پاسخ گفت.

مصاحبه نظري: به طورکلي در زمينة يکسان، مخاطب امکان تحليل ماجرا را از طريق پاسخ ­ها مي­ يابد؛ به ويژه اگر مصاحبه­ شونده در موضوع مورد بحث، خبره باشد: چرا فلان حادثه روي داد و چگونه؟ يعني در هر مرحله از پرسش و پاسخ، مصاحبه بايد به عنوان تحليل به شکل­ گيري يک باور در ذهن مخاطب کمک کند.

مصاحبه با مشاهير: برخي از مصاحبه ­ها با ورزشکاران، نوازندگان، وزيران، هنرمندان، مخالفان و کساني که با يک رويداد مرتبط ­اند، صورت مي­گيرد. 

هر دو دسته ذکر شده به يک اندازه دشوارند، اما با انگيزه­ هاي متفاوت اجرا مي­شوند. براي دسته اول شايد زمينه­ چيني و  آمادگي مفصل­ تر و بيشتري نياز باشد و آگاهي­ هاي تخصصي افزون­تر و نسبت به موضوع خبرگي گسترده ­تري طلب کند. به تعبيري چالش در اين مصاحبه ها، ممکن است بسيار وسيع باشد؛ مثلاً: آقاي رئيس جمهور! از برخي مشکلات، در بخش جنوبي کشور خبرهايي رسيده است. امکان دارد در اين باره توضيح بدهيد؟

به طور کلي يک گفت وگو در اساس براي دريافت و انتشار انواعي از اطلاعات طراحي مي­شود؛ يا براي تاييد يا احراز اعتبار برخي پيش فرض­ ها يا بحث ­ها. ممکن است گفت وگو سرگرم کننده يا جدي باشد.

اينکه بدانيم چرا و براي کدام برنامة پيش رو، مصاحبه مي ­کنيم اهميت دارد. قصد داريم پيش فرض را ثابت کنيم يا حاصل گفت وگو قرار است جزئي از کل باشد يا حتي از اين هم بايد فراتر رويم. نيز اهميت دارد که مخاطب گفت­وگوي ما کيست. به اين هم بايد بينديشيم که مصاحبه شوندگان به چه علت مي­خواهند گفت وگو کنند يا حاضر به اين کار شده ­اند.[9] 

نکاتي درخصوص مصاحبه راديويي[10]

برخي از مصاحبه شوندگان خيلي راحت و روان صحبت مي ­کنند يک سوال کافي است تا تمام تجارب خود را در زمينه مورد نظر بيرون بريزند اما بعضي ديگر را بايد به حرف آورد. هرگز تفسير نکنيد، از اظهار نظرهايي چون "چقدر جالب!"، "واقعاً؟"، "که اين طور!" يا "نه؟" پرهيز کنيد. مصاحبه راديويي گفتگوي اجتماعي نيست. مصاحبه کننده به جاي نشان­دادن واکنش بايد به سراغ سوال بعدي برود.

مواظب باشيد حرف مصاحبه شونده را قطع نکنيد چون در اين صورت کار ويرايش مشکل مي شود. قبل از مصاحبه درباره موضوع کاملاً تحقيق کنيد. ساختار کلي، آغاز و انجامي خوب براي آن طراحي کنيد. فهرستي از سوالات آماده کنيد، اگر امکان دارد قبل از مصاحبه با مصاحبه شونده آشنا شويد و اعتماد او را به خود جلب کنيد.

در صورت امکان قبل از مصاحبه با مصاحبه شونده آشنا شويد و اعتماد او را به خود جلب کنيد. براي ترغيب افراد به ادامه صحبت و ضبط گفت وگو راه ­هاي مختلفي هست اما اين راه ها نبايد شفاهي باشند. مثلاً نبايد بگوييد "بله؟"، " اووم" يا "ادامه دهيد". بهترين راه ارتباط چشمي است. مصاحبه شونده را با اين نگاه متقاعد کنيد که مي­ خواهيد به ادامه حرف هايش گوش کنيد.

صداقت حکم مي­ کند که آنچه را مصاحبه شونده گفته است به همان صورت مورد نظر وي عرضه کنيد و اين کار بايد با استفاده از مهارت حرفه ­اي و قضاوت خودتان در گردآوري محصول خوب نهايي صورت گيرد.[11]

تهیه گزارش رادیویی با کیفیت به ساختار مناسب، زمان بندی حساب شده و استفاده صحیح از مصاحبه هایی که از قبل انجام شده، بستگی دارد. سعی کنید گزارش ­های شما مملو از اطلاعات اضافی نباشد. حداکثر سه موردِ مهم را در هر گزارش به اطلاع مخاطب برسانید.

نکات مهم در تهیه گزارش های با کیفیت رادیویی

۱- زمان: پیش از ویرایش گزارش تخمین بزنید که طول گزارش چقدر خواهد بود و چه مقدار از مصاحبه­ هایی که انجام داده ­اید در آن استفاده خواهید کرد.

۲- ساختار: پیش از تهیه گزارش ابتدا ساختار کلی آنرا تعیین کنید. ببینید که افراد در مصاحبه ­ها چه نظراتی را بیان کرده ­اند و به چه ترتیبی می­ خواهید از نظرات آنها استفاده کنید.

۳- نکات کلیدی: سه نکته مهم را که می­ خواهید در گزارش به آن بپردازید از قبل تعیین کنید.

۴- بهتر است که برای هر یک از سه نکته مصاحبه جداگانه ­ای انجام شود تا تمام نکات توسط یک نفر بیان نشود.

۵- بررسی مقدماتی: به هر مصاحبه به طور کامل گوش کنید تا با تمام موارد مهم آن آشنا شوید. چگونگی شروع و پایان هر مصاحبه و نیز واژه ­ها یا نکات جالب در فایل ­های صوتی را یادداشت کنید تا در گزارش خود از آنها استفاده کنید.

۶- انسجام: پس از بررسی هر مصاحبه ساختار کلی گزارش خود را یک بار دیگر مورد بررسی قرار دهید تا از انسجام و تطابق آن با موارد مندرج در مصاحبه­ ها اطمینان حاصل کنید.

۷- مهم­ترین مصاحبه: سعی کنید که مهم­ترین مصاحبه خود را در اوایل گزارش استفاده کنید.

۸- گزینش سخنان مصاحبه شوندگان: آن بخش از سخنان مصاحبه شوندگان که درباره موضوع­ های جنجالی و نظرات شخصی است را برای گزارش خود انتخاب کنید. بیان آمار و اطلاعات مشحض که شک و شبه ه­ای در آن وجود ندارد را خود انجام دهید.

۹- فاصله: بین هر بخش از گزارش خود یک فاصله بسیار کوتاه بگذارید. زندگی بدون مکث و فرصت نفس کشیدن، نیست. گزارش ­های شما هم باید چنین باشد.

10- ویرایش: از ویرایش بیش از اندازه محتوای فایل­ های صوتی خودداری کنید. این کار مصاحبه شما را مصنوعی می­ کند.

11- محتوا: ابداً از پاسخ یک سوال به عنوان پاسخ به سوال دیگر استفاده نکنید. این کار با اخلاق حرفه ­ای گزارش­گري مغایرت دارد.

12- انتخاب کلمات: از تکرار و به کار بردن واژه­ای که مصاحبه شونده در پایان سخنانش استفاده کرده پرهیز کنید. مثلاٌ اگر "جان اسمیت گفته که خوش وقت است" شما ادامه ندهید که "من هم خوشوقتم که...". این تکرارها گزارش شما را یکنواخت و خسته کننده خواهد کرد.

13- تکرار: از بیان مجدد خلاصه مطالبی که در مصاحبه­ ها آمده پرهیز کنید.

14- کلیپ ­های صوتی: در گزارش ­های رادیویی از قرار دادن دو کلیپ مصاحبه پشت سر هم خودداری کنید. بین هر کلیپ بخشی از صحبت ­های خود را قرار بدهید تا برای شنونده شبه ه­ای در درک گزارش ایجاد نشود. اگر ناچارید که نظرات مردم درباره موضوع خاصی را یکجا پخش کنید تا حد امکان باید تلاش شود که صدای زن و مرد را به شکل یکی در میان در گزارش قرار دهید.

15- اسم و عنوان: از درست بودن اسامی و عناوین کسانی که با آنان مصاحبه کرده اید اطمینان حاصل کنید. اگر عنوان کاری مصاحبه شونده طولانی است، با خود او درباره کوتاه شده عنوانش به توافق برسید.

16- پایان گزارش: تا حد امکان گزارش خود را با کلیپ مصاحبه تمام نکنید. در گزارش ­های رادیویی مخاطب در پایان به جای صدای شما صدای فرد مصاحبه شونده را خواهد شنید. علاوه براین شما به یکی از طرف ­های مصاحبه امکان داده ­اید گزارش شما را به پایان ببرد.

17- گزارش مصاحبه ­ای: اگر گزارش شما فقط شامل مصاحبه با یک فرد می­ شود، تا حد امکان موارد غیرجنجالی را در مقدمه بیان کنید. فراموش نکنید که مقدمه را با سوال به پایان برسانید و گزارش را با پاسخ مصاحبه شونده به همان سوال آغاز کنید.

18- گزینه پایان فوری: اگر گزارش شما یک مصاحبه طولانی است، آن را طوری تدوین کنید که مدیر پخش امکان قطع سریع­تر آن را در موارد اضطراری داشته باشد.[12] 

اجراي يک مصاحبه راديويي خلاقانه

اول از همه بايد براي مصاحبه کننده دقيقاً روشن باشد که مصاحبه براي چيست؟ موضوع مصاحبه، ميزان ارتباطش، شخص مصاحبه شونده يا اشخاص حاضر در مصاحبه با موضوع و انتظار مخاطب از اين مصاحبه کاملاً مشخص باشد و اين يعني تحقيق همه جانبه درباره موضوع و شخص يا اشخاص مصاحبه شونده.

تشخيص و شناسايي نکات نو موضوع يا شخص براي طرح و روشن کردن آنها در خلال مصاحبه؛ ما زماني مي ­توانيم سوال­ هاي درست، به جا و مسئولانه بپرسيم که موضوع براي خود ما روشن باشد و به سبب احاطه بر موضوع بتوانيم جواب درست و صادقانه را، از جوابي که براي طفره رفتن داده مي­شود تشخيص دهيم و بتوانيم تشخيص بدهيم تا چه حد براي گرفتن جواب اصرار کنيم و کجا به اين نتيجه برسيم که جوابي نخواهيم گرفت و مصاحبه را تمام کنيم.

سياست­مداران و فعالان سياسي اجتماعي و هرکسي که پيامي دارد معمولاً تلاش مي ­کنند در مرحله اول از رسانه به عنوان وسيله­ اي براي تبليغ پيام خودشان استفاده کنند که اين البته اگر بخشي از موضوع مورد بحث باشد و در جهت منافع مخاطب باشد به خودي خود اشکالي ندارد ولي مصاحبه ­کننده بايد مطمئن باشد که اين کار بدون چالش صورت نمي ­گيرد. مصاحبه ­کننده بايد از قبل اين را پيش­ بيني و سوال ­هاي مناسب را آماده کند. نبايد ميدان خالي را در اختيار مصاحبه شونده قرار بدهد. البته اگر اين کار آنها بي­ ربط به موضوع مصاحبه باشد مصاحبه­ کننده بايد همان اول آن را متوقف کند و بحث را به مسير اصلي ­اش هدايت کند.

مصاحبه با افرادي که در شرايط روحي و عاطفي خاصي قرار دارند مثلاً پدر يا مادري که فرزندشان را از دست داده يا زن يا مردي که به تازگي همسر خود را از دست داده و از اين قبيل موارد که احساسات افراد جريحه ­دار شده، بايد با کمال متانت و رعايت حال مصاحبه ­شونده صورت بگيرد. سوال ها نبايد در جهت تشديد احساسات آنها باشد. نبايد پرسيد حالا که اين ضايعه برايتان پيش آمده احساستان چيست؟ شايد بهتر باشد که وارد جزئيات نشويم. اين موارد را مي­شود پيش از مصاحبه و در مقدمه توضيح داد و در بيشتر موارد بهتر است که سوال مستقيم و بي­ پروا از نوع سوال­هايي که مثلاً از يک سياست­مدار پرسيده مي­شود، نباشد. براي گرفتن جواب هم نبايد عجله کنيم. بايد به مصاحبه شونده وقت بدهيم که بر احساساتش مسلط شود و در موقع مناسب جواب بدهد و حتي اگر لازم ديديم مصاحبه را کوتاه و پيش از وقت تمام کنيم.[13]

مصاحبه‌در گزارش‌خبري‌[14]

براي ‌مستند كردن‌ محتوي ‌گزارش‌ خبري ‌بايد در گزارش ‌با افراد مطلع ‌از موضوع ‌آن ‌گزارش‌، كارشناسان‌ يا مسئولان‌، مردم‌ و شاهدان‌ وقايع ‌و... گفتگو شود و حتي‌المقدور قسمتي‌ از سخنان ‌آنان ‌را با صداي ‌اصلي ‌خودشان ‌و در صورت‌طولاني ‌شدن‌، بقية‌ سخنان ‌آنها را به ‌صورت ‌فشرده‌ نقل ‌قول‌كرد.

مصاحبه‌ها براي ‌سوق‌دادن‌ مخاطب ‌به‌سوي ‌هدف ‌و مقصد خاصي ‌است ‌بايد مصاحبه‌كننده ‌و مصاحبه‌شونده ‌داراي ‌شرايط‌خاصي ‌باشند تا مصاحبه ‌به ‌نتيجه ‌قابل ‌قبول ‌منتهي ‌شود. در مصاحبه ‌گزارشگر يا مصاحبه‌كننده بايد ‌اطلاعات ‌و معلومات ‌و تخصص ‌و تبحر لازم‌ داشته ‌باشد تا در مسير برخورد به ‌نظرات‌ و افكار افراد مختلف ‌اجتماعي ‌بتواند خط ‌مورد نظر را دنبال‌كند و با دانش ‌و بينش‌ خاص ‌خود از پس‌ اين ‌برآيد و پيروز ميدان‌باشد.[15]

مصاحبه‌هايي‌ كه ‌در استوديوهاي‌ راديو يا تلويزيون‌ برگزار مي‌شود شكل‌ و فرم ‌متمايزي ‌با مصاحبه‌هايي ‌دارد كه‌ با افراد مختلف‌ جامعه‌ در كوي ‌و برزن انجام‌ مي‌شود. روش ‌مصاحبه ‌و تكلم ‌با مصاحبه ‌شونده‌ و طرح ‌سؤالات ‌و زمان ‌مصاحبه‌ هم ‌فرق ‌مي‌كند.

هر كدام ‌از افراد و اماكني‌كه ‌حين ‌مصاحبه ‌جلوي ‌ميكروفن‌ يا دوربين‌ قرار مي‌گيرند بايد شرايط ‌خاصي ‌را براي ‌آنها فراهم‌ كرد تا نتيجة‌ مصاحبه‌ براي ‌مخاطب ‌خبر مطلوب ‌و قابل‌ قبول ‌باشد.

در مصاحبه‌ با افراد كوچه ‌و خيابان‌ شرايط ‌مخصوص ‌حاكم ‌نيست ‌و مصاحبه ‌كننده ‌به ‌راحتي ‌با افراد صحبت‌ و گفتگو مي­كند و نظراتشان ‌را جويا مي‌شود. خوش‌روئي ‌و برخورد خوش ‌گزارشگر با مصاحبه‌ شوندگان ‌بسيار اهميت ‌دارد زيرا وقتي ‌ميكروفن‌ را جلوي‌كسي ‌مي‌گيري‌كه ‌به‌سؤالي ‌پاسخ‌ دهد اگر تصور كند ممكن ‌است ‌اين‌ چند كلام‌ كه‌پاسخ‌ مي‌دهد براي‌ او گرفتاري ‌بوجود مي‌آورد، طبعاً پاسخ ‌مورد نظر خود را ابراز نخواهد كرد بلكه‌ آن ‌جملات‌ كليشه‌اي ‌و ديكته ‌شده­ اي ‌را بر زبان ‌مي‌آورد كه‌ديگران‌ هم‌ مانند او خواهند گفت‌.

ايجاد فضايي ‌امن‌ و برخوردي ‌آرام ‌و با نشاط ‌از سوي ‌گزارشگر و گوينده ‌مي‌تواند مصاحبه ‌شونده ‌را تشويق‌ كند كه ‌براستي ‌با كسي ‌كه‌ ميكروفن ‌در دست ‌دارد، همكاري‌ كند و آنچه ‌را در دل‌ دارد به ‌زبان‌ آورد. مصاحبه‌كننده ‌اگر با مقامات ‌عالي‌ رتبة‌ مملكتي‌ از هر رده‌اي‌كه‌ باشند گفتگو مي‌كند ضمن ‌مراعات ‌پاره‌اي ‌مقررات ‌و ضوابط ‌الزامي‌، شرايط‌ اطراف ‌مصاحبه ‌نبايد در اصل ‌مصاحبه ‌تأثير داشته ‌باشد.

مصاحبه ‌به‌ معني ‌صحبت‌كردن‌ متقابل‌ و انجام‌ گفتگوي ‌رودررو است ‌و گوينده ‌بايد از تمامي ‌امكانات ‌ذهني‌ و تخصصي‌خود استفاده‌ كند تا گفتگوي ‌او معني ‌و مفهوم ‌مصاحبه ‌را حفظ ‌كند. مصاحبه‌گر راديويي ‌يا تلويزيوني ‌نقش ‌حساسي‌ را در مصاحبه‌ دارد زيرا از جانب‌ يك ‌رسانه  با شخص‌ مصاحبه‌شونده‌ گفتگو مي‌كند. زيبايي ‌و لطف ‌مصاحبه ‌به ‌اين‌ است‌ كه ‌شنونده ‌صداي ‌آشناي ‌گوينده ‌و مصاحبه‌گر را در طرح‌ سؤالات ‌و مشاركت‌ و گفتگوي ‌مورد نظر احساس‌كند و بشنود.

مصاحبه‌كننده ‌به‌ هيچ‌ وجه ‌قانون‌گذار يا مجري ‌عدالت ‌اجتماعي‌ نيست ‌كه ‌در حين‌ انجام ‌مصاحبه ‌از نكته‌اي ‌كه‌ گفته ‌شد ايراد بگيرد يا نظري ‌را خلافِ نظر مصاحبه‌شونده ‌اعلام‌ كند بلكه‌ هر عقيده‌اي ‌محترم‌ است و نظر شخصي‌ مصاحبه‌شونده‌ قلمداد مي‌شود و بايد صحنه ‌و صحبت‌هاي‌ گفتگو به‌ گونه‌اي‌ طراحي‌ و ارائه ‌گردد تا مخاطب ‌خود در اين‌ مورد تصميم ‌بگيرد.

در مصاحبه‌هاي ‌استوديويي ‌مصاحبه‌كننده‌ بايد در زمينه ‌موضوع‌ گفتگو اطلاعاتي‌ داشته‌ باشد و شرط ‌مهمانداري ‌و احترام‌ به ‌وارد شوندگان ‌به ‌استوديو را نگه‌ دارد. چنانچه ‌صحبتي‌ هم ‌خلاف ‌انتظار به‌ ميان ‌آمد و پاسخي‌دور از انتظار شنيد، به‌ صورتي ‌احترام‌آميز پذيرفته ‌و قضاوت ‌را به ‌مخاطب ‌واگذار كند.

در صورت ‌پاسخ‌ خلاف‌ انتظار و خلاف‌ اصول ‌و ضوابط‌، مصاحبه‌كننده‌ كه ‌ميزبان ‌هم‌ هست ‌حتي‌المقدور بايد با نهايت‌ ادب ‌و احترام ‌با ميهمان‌ برنامه ‌برخورد داشته‌ باشد.

كساني ‌كه‌ براي ‌انجام‌ مصاحبه ‌داخل‌ استوديو دعوت‌ مي‌شوند افرادي‌هستند كه ‌يا در رشته‌اي‌ داراي‌ تخصص ‌فني و حرفه­ اي‌ هستند و دربارة‌ موضوع ‌خاصي‌ بحث‌ و گفتگو مي‌كنند و يا كساني‌ هستند كه‌ به‌عنوان ‌و مقامي‌ خواه ‌اجتماعي‌ و خواه‌ ورزشي ‌و غيره‌ دست ‌يافته‌اند و به ‌لحاظ ‌اهميتي‌كه‌ اين ‌عنوان‌ و مقام‌ دارد براي‌ معرفي ‌بيشتر به ‌مردم ‌به ‌استوديو دعوت‌ مي‌شوند تا مسائل ‌را از زبان‌خود ايشان ‌به ‌اطلاع ‌مردم‌ برسانند. وقت ‌اين ‌مصاحبه‌ها بسيار كوتاه ‌و سؤالات ‌محدود است‌ و بالطبع ‌پاسخ‌ها هم ‌مختصر و مفيد خواهد بود.

كارت ‌شناسايي ‌ميكروفن ‌در مصاحبه‌ خبري‌

 در مصاحبه‌هاي‌ خارج ‌از استوديو در هر شرايطي‌ كه‌ باشد بايد به ‌اصطلاح‌ كارت شناسايي‌ رسانه ‌گروهي‌ برگردن‌ميكروفن ‌آويخته ‌شود به ‌اين ‌معني‌كه ‌وقتي‌ ميكروفن‌ در كوچه‌ و خيابان‌ و محل‌كار هر فردي‌ مطرح‌ مي‌شود، بايد معلوم‌باشد كه ‌اين‌ ميكروفن ‌از سوي‌ يك ‌فرد مسئول‌ يا گزارشگر و گوينده ‌يك‌ برنامه‌ خاص ‌يا يك ‌راديوي ‌مشخص‌ است‌. در چهار سوي ‌ميكروفني‌ كه در دست ‌گزارشگر است ‌بايد نشاني ‌از برنامه ‌يا دستگاه‌ مورد نظر مشخص ‌باشد.

در مصاحبه‌هايي‌ كه‌ يك‌ مقام ‌مملكتي‌ به ‌استوديو خبر دعوت‌ شده ‌است‌ گوينده‌ خبر با مقام ‌مورد نظر بحث‌ و مجادله‌نخواهد كرد بلكه‌ صرفاً سؤالي ‌را مطرح ‌مي‌كند و مقام‌ مورد نظر توضيحاتي‌ كه‌ صلاح‌ بداند براي ‌مردم ‌بيان ‌مي‌كند. البته‌طرح‌ سؤال ‌مكرر و كوتاه ‌لطمه‌اي ‌به ‌برنامه ‌خبر وارد نمي‌كند ولي ‌اينگونه ‌مصاحبه‌ها هر چه ‌موجزتر و كوتاه‌تر باشد مفيدتر است‌.

در مصاحبه ‌تلويزيوني‌كار مصاحبه‌كننده ‌ساده‌تر از مصاحبه‌كننده‌ در خبر راديوست‌. چون ‌بسياري ‌از مفاهيم ‌و معارفه‌ها و گرمي‌ بخشيدن‌ به‌ برنامه‌ را دوربين‌هاي‌ تلويزيون ‌انجام‌ مي‌دهند، اين ‌به ‌اين ‌معني ‌نيست‌ كه ‌گوينده‌ سؤال‌ را مطرح‌كند و خود را كنار بكشد تا مصاحبه ‌شوندگان ‌با هم‌ مباحثه ‌كنند.

يك‌ گزارشگر خبر براي ‌تهيه ‌گزارش‌ خود و مصاحبه‌ با شخصيت‌هاي‌ مملكتي‌ در دفتر كار آنها، چنانچه ‌در كار خود تبحر داشته ‌باشد و متخصص‌ در رشته ‌مورد نظر باشد با انجام‌ يك ‌مصاحبه ‌و گفتگوي ‌كوتاه ‌با يك ‌مقام ‌مملكتي ‌مي‌تواند جذاب‌ترين ‌بخش‌ يك ‌برنامة ‌خبري ‌را تأمين‌ كند.

در صورتيكه‌ گزارشگر با طرح‌ يك‌ سؤال ‌كوتاه‌ ميكروفن‌ و دوربين ‌را در اختيار مصاحبه‌ شونده‌ قرار دهد نه‌ تنها مخاطب‌خود را خسته ‌مي‌كند، بلكه ‌اين ‌مفهوم ‌را تداعي‌ مي‌كند كه‌ رسانه‌ براي ‌انجام ‌اين‌ مصاحبه ‌ملزم‌ است‌. در حاليكه‌ دو رسانه ‌راديو و تلويزيون ‌پل ‌ارتباطي‌ بين ‌مردم‌ و مسئولان ‌است‌.

در انجام‌ مصاحبه‌هاي ‌راديو و تلويزيون ‌گزارشگر و گوينده ‌خبر نبايد داراي ‌هيچ‌ موضع‌ و موقع‌ خاصي ‌باشد. وظيفة‌گزارشگر تهيه ‌گزارش ‌و انتقال ‌آنچه ‌واقعيت ‌دارد به‌ تماشاگر است ‌و گوينده ‌از القاء غرضي‌ خاصي ‌به‌ تماشاگر بايد احتراز كند و با توجيه‌ها و توصيف‌هاي ‌حاشيه‌اي ‌ذهن ‌مخاطب‌ را به‌ سوي ‌هدف ‌خاص ‌مغرضانه‌اي ‌بكشاند.[16] 

تکنیک‌های شوخی و تمجید در مصاحبه

شوخی و تعریف و تمجید از در بازکن‌های مصاحبه‌اند. در نظر بگیرید، صبح زود برای مصاحبه به دفتر یک مقام ِمسئول رفته­ اید؛ فضا کاملاً رسمی و خشک است، شروع مصاحبه چگونه باید باشد؟ مطمئناً از معرفی خود و رسانه‌تان شروع می‌کنید اما باز هم فضا سرد است، چه می‌کنید؟ یا وقتی در اواسط کار، جریان مصاحبه قفل شده است؛ چه باید کرد؟

 شوخی و تمجید تا چه حد؟ می‌گویند؛ در ارتباطات انسانی آنها که روحیۀ شادی دارند و اهل شوخی و بذله‌گویی هستند محبوب‌ترند و کلامشان اثرگذارتر. آنها که اصطلاحا "خیلی  عصا قورت داده!" نیستند را مردم بیشتر می‌پسندند و با آنها ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. اما شوخی در کجا؟ و تا چه حد؟

از سوی دیگر اغلب مردم دوست دارند، مورد توجه قرار گیرند و دیده شوند. بله! اغراق نیست اغلب مردم! به خصوص آنها که مشهورترند و مسئولیتی دارند؛ دوست دارند کارهایشان دیده شود و مقبول و مورد تایید قرارگیرد؛ چون این نشانه‌ای از توجه دیگران به آنهاست. اما بازهم این تعریف و تمجید تا چه حد باید صورت گیرد که متهم به تملق و چاپلوسی و اصطلاحا "پاچه‌خواری" نشویم؟

این دو مهارت انسانی (شوخی و تعریف-تمجید) در مصاحبه، برای بازکردن یخ های مصاحبه بسیار به‌کار می‌آید. با ظرایف این تکنیک‌ها آشنا شوید:

شوخی: در بیشتر مصاحبه‌ها خوش ‌برخوردی و شوخی، به خوبی جواب می‌دهد؛ مگر اینکه مصاحبه­ شونده موقعیتی داشته ‌باشد که امکان شوخی کردن با او نباشد.

در مورد استفاده از شوخی در مصاحبه­ ها هیچ قانون خاصی وجود ندارد و تقریباً هیچ کتاب خاصی در این مورد نیست. اما اگر ذاتاً آدم شوخ طبعی هستید و شوخی‌های شما دلنشین است و این توانایی را دارید؛ حتماً از آن استفاده کنید. این به پیشبرد مصاحبه کمک می‌کند و ابتکار عمل را به دست شما می‌دهد. اما دقت کنید؛ این مساله کاملاً بستگی به شرایط مصاحبه و موقعیت مصاحبه‌شونده و البته شناخت قبلی شما از شخصیت وی دارد (تحقیق قبل از مصاحبه در مورد شخصیت مصاحبه شونده ضروری است). اگر شوخی بدون در نظر گرفتن این عوامل صورت گیرد. حتی اگر شما در شوخی کردن کاملاً زبده و توانمند باشید؛ ممکن است، توهین تلقی شود و شما را به شدت از چشم مصاحبه شونده بیندازد و حتی خودنمایی تعبیر شود. بنابراین تنها شوخیِ به‌جا با در نظرگرفتن عوامل بالا می­تواند موثر باشد..

تعریف و تمجید: معمولاً در طول مصاحبه تعریف و تمجید باعث بازشدن گاردِ مصاحبه شونده و پیش‌بردن مصاحبه و رسیدن به اهداف آن می‌شود، اما این نگرانی همیشه وجود دارد که اگر باعث شود آن فرد خود را خیلی دست بالا بگیرد چه؟ یا اگر تلقی تملق و چاپلوسی از سوی مصاحبه­ کننده شود؟ که اگر این‌گونه شود، متاسفانه کار بهتر که نشده بدتر هم می‌شود. به کاربردن این تکنیک هم بسته به شناخت از شخصیت مصاحبه‌شونده و درک شرایط، زمان و مکان مصاحبه دارد.

به طور مثال اگر مصاحبه­ شونده کتابی نوشته است؛ در صورتی که وقت دارید کتاب را مطالعه کنید یا حداقل آن را مروری کنید و اطلاعات جانبی در رابطه با آن بیابید. این اطلاعات به شما کمک می‌کند در طول مصاحبه گذری بر کتاب او داشته‌ باشید. جملاتی مثل این؛"من واقعا کتاب شما را دوست دارم خصوصاً آن بخشی که در مورد ..." و جملاتی شبیه به این.

به طور کلی؛ تعریف واقع بینانه و نه غلو شده بهترین حالتِ تعریف است که علاوه بر اظهار نظر محبت آمیز نسبت به یک شخص،گره‌ها و یخ ­های مصاحبه را باز می‌کند و تشویق‌کننده وی به ارائه اطلاعات است. علاوه بر اینکه فرد مصاحبه‌کننده را هم فردی مطلع و آگاه نشان می‌دهد.

به طور حتم اظهار نظر در مورد افراد بهتر از باز‌خورد ندادن در مورد مصاحبه شونده است؛ اما در این کار به ظرافت­ های ارتباطی دقت کنید؛ که وجه تملق و چاپلوسی نگیرید. بنابراين صادقانه و محبت آمیز و با اطلاع کامل از فرد تعریف کنید.[17]

پژوهش خبری // گروه رسانه

 ---------------------------------