شرکت هاي دانش بنيان و نقش آن در اقتصاد مقاومتي

پژوهش خبری صدا وسیما:اصطلاح اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیراز سوی  مقام معظم رهبری مطرح و سپس به مفهوم رایج مباحث اقتصاد سیاسی تبدیل شد. صاحب‌ نظرانی با رویکردهای گوناگون در این حوزه اظهار نظر کرده‌اند؛ برخی با ادبیات علم اقتصاد، برخی با ادبیات اقتصاد اسلامی و برخی نیز نقش مؤلفه‌های حوزه‌های فرهنگ و سیاست را در شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار داده‌اند.  

 نقش اقتصاد دانش بنيان در راستاي دستيابي به سياست هاي اقتصاد مقاومتي

در بیانیه اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش بنیان، یکی از سیاست‌هاي اصلی در راستاي دستیابی به اهداف اقتصـاد مقـاومتی مطـرح شـده  اسـت. اقتصاد مقاومتی یک نگرش اقتصادي یا مکتب نیست؛ اقتصاد مقاومتی به معناي اقتصاد تدافعی یا ریاضتی هـم نیست؛، بلکـه در حقیقـت نـوعی اقتصاد و برنامه‌ریزي تعاملی مبتنی بر راهبرد استفاده از تهدید به عنوان یک فرصت است. مفهوم مورد بحث از اقتصاد مقاومتی در ایران نگرش فعال است که به طور مستقیم با دو ویژگی انعطاف‌پذیري و رقابت‌پذیري گره خورده اسـت. پـنج جنبه اقتصاد مقاومتی؛ نوآوري و شکوفایی، اصلاح الگوي مصرف، همت مضاعف و کار مضاعف، جهاد اقتصادي و تولید داخلی حمایت از کار و سرمایه ایرانی است. درپیش‌نویس سیاست‌هاي کلان اقتصاد مقاومتی در ایران، به تفصیل حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان مورد بحث قرار‌گرفته است و ساماندهی یک الگوي مفهومی شفاف براي مدیریت اقتصاد با تکیه بر اصلاح ساختار متکی به اقتصاد دانش‌بنیان و مستند‌کردن قوانین و برنامه‌هاي اقتصادي مرتبط با این الگو به همراه تغییر نگرش به سمت برنامه‌ریزي غلطان و‌ واکنش هوشمند در مقابـل رونـدهاي جهـانی و دسـتاوردهاي تحقیقاتی را الزامی شمرده است. از نگاه سازمان همکاري اقتصادي و توسعه، اقتصاد دانش بنیان اقتصادي است که بر‌اساس تولید و توزیع و کاربرد علوم و اطلاعات بویژه دانش بومی شکل گرفته و سرمایه‌گذاري در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه خاص قرار می‌گیرد.

درعصرحاضر، اصطلاح اقتصاد دانش بنیان، که توسط OECD مورد تأکید خاص در استراتژی توسعه ملل قرار گرفته است، گویای تأکید بر نقش دانش و فناوری در جریان توسعه اقتصادی است. از این رو، می‌توان گفت در اقتصاد دانش بنیان، به دانش از نظر کیفی و کمی بااهمیت تر از گذشته نگریسته می‌شود. طبق تعریف این سازمان، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که مستقیماً بر مبنای تولید، توزیع و مصرف دانش و اطلاعات قرار گرفته باشد. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که امروزه دیگر حجم سرمایه و اندازه بازار در توسعه اقتصادی ملل نقش اساسی ندارد، بلکه این نقش را دانش و فناوری ایفا می‌کند.

اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصاد کمیابی منابع نیست، بلکه اقتصاد فراوانی منابع است؛ زیرا برخلاف بسیاري از منابع که هنگام مصرف مستهلک می شوند، اطلاعات و دانش، که اساس اقتصاد دانش پایه است، می‌تواند بارها مصرف شده و با مصرف بیشتر در واقع رشد کند. دراقتصاد دانش پایه، دانش به کالا تبدیل شده و به فروش می رسد. هم اکنون بازارهاي مجازي براي خرید و فروش دانش در جهان شـکل گرفته و افراد با اعلام قیمت دانش خود، آن را در معرض مبادله قرار می‌دهند. بازار دانش، بازاري بسیار ناهمگن است و هر کالا کیفیت و قیمت خاص خود را دارد. صاحبان دانش در واقع به صورت انحصاري یا شبه انحصاري عمل می‌کنند.

اقتصاد دانش بنیان، به نوعی یک اقتصاد بدون وزن است. در حالی که مدل های اولیه رشد اقتصادی بیشتر بر عوامل فیزیکی تولید (مانند سرمایه ی فیزیکی، نیروی کار و زمین) به عنوان منابع تولید تأکید کرده اند، برخی از مدل های رشد نئوکلاسیکی، دانش را عاملی برون زا در تعیین رشد اقتصادی می دانند؛ اما در مدل های جدید رشد، عامل دیگری نیز با عنوان بهره وری عوامل تولید به عنوان یکی از ارکان رشد معرفی می شود و دانش یکی از مؤثرترین عوامل در بهره وری و رشد اقتصادی مطرح می گردد. نشانه هاي اقتصاد دانش پایه، معمولاً به صورت مدارهای پیچیده، بسیار کوچک و تلفیق شده با یکدیگر بوده و شامل فکرها و در واقع نرم افزارهاست. آنچه در این اقتصاد به عنوان ارزش شناخته می شود معمولاً از نوع فکري و غیرقابل لمس مـی باشـد.  ارزش محصولات و خدمات در اقتصاد دانش پایه به شرایط افراد بستگی دارد. یک اطلاع یا دانش معین می تواند براي افراد مختلف در زمان ها و مکان هاي مختلف ارزش متفاوتی داشته باشد. در اقتصاد دانش بنیان، سهم قابل توجهی از تولید ملی سرانه در رشته فعالیت هاي دانش پایه و دانش ساز مانند صنایع داراي فناوري برتـر ، خدمات مالی و تجاري پیشرفته تر وکارآمدتر و بویژه از فعالیت هاي آموزشی و پژوهشی تخصصی تولید می شود. در اقتصاد دانش بنیان، دانش و اطلاعات به هرجا که تقاضا براي آن بیشتر و موانع در مقابل آن کمتر باشد، نفوذ می کند و تاثیر می گذارد. در این اقتصاد کمیابی منابع مانند آنچه به طور سنتی در خصوص نهاده ها وجود دارد معنا ندارد؛ بلکه آنچه کمیاب است ظرفیت هاي برداشت از دانش است و نهاده اصولاً نامشهود و در ذهن افراد است و بنابراین بخش مهمی از رقابت در این اقتصاد بر مبناي جذب سرمایه هاي اجتماعی و جذب افراد خلاق بوده و  مزیت هاي رقابتی در این اقتصاد، سطح دانش و نیروي انسانی است. در اقتصاد مبتنی بر دانش معمولاً نوآوري اقتصادي و تعامل بنگاهها با یکدیگر در فضاي مبادله اي کارآمدتري صورت می گیرد. این تعامل زمینه ساز ایجاد سیستم نوآوري ملی می شود که خود مبتنی بر روابط متقابل صنعت، دولت و مراکز علمی دانشگاهی در راستاي توسعه علوم و فناوري است.

نکته ای که باید همواره در نظر داشت این است که برای دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان، فقط تولید و توزیع اطلاعات و پرداختن به آموزش و پژوهش کافی نیست، بلکه نکته ی مهم به کارگیری آن ها در استفاده از منابع اقتصادی به صورت مستمر و پایدار است. به عبارت دیگر، کاربردی کردن دانش و استفاده ی مؤثرتر از آن در گسترش ظرفیت ها و ارتقای درجه ی بهره برداری از منابع است که تحقق یک اقتصاد دانش بنیان را ممکن می‌سازد که نقش شرکت های دانش بنیان در این زمینه قابل تعریف است.

 کلام آخر

 با توجه به آنچه گذشت می توان نتیجه گرفت که اقتصاد دانش بنیان تأثیر بسزایی در افزایش تولید سرانه ی بالاتر، کاهش نابرابری در توزیع درآمد، افزایش فرصت های شغلی و در عین حال، اصلاح کیفیت محیط زیست و ارتقای کیفیت تولیدات به عنوان شاخصه های اصلی توسعه پایدار دارد. بی تردید شاخص اخیر از اهمیت ویژه تری هم  برخوردار است؛ زیرا با بهبود کیفیت کالا و تولیدات مورد نیاز جامعه و رغبت روزافزون هم وطنانمان به محصولات با کیفیت داخلی، زمینه رقابت بیش از پیش تولید کنندگان و از جمله پزوهشگران شرکت های دانش بنیان فراهم شده و این مهم در صورت تداوم، بدون اعمال قوه قهریه و وضع قوانین سخت گیرانه ای از سوی دولت، بتدریج به موازات آگاهی بخشی به آحاد مردم، بستر رویگردانی از کالاهای قاچاق و بهره گیری از اجناس و تولیدات داخلی نیز شتاب مضاعفی خواهد گرفت و اینگونه می توان انتظار داشت که اقتصاد مقاومتی مبتنی بر دانش های بنیانی در پی تغییر نگرش همگان از مرحله شعار گذر کرده و به رفتارهای مطلوب تری در جامعه مصرف گرایمان منجر شود.

پژوهش خبری // نویسنده : دکتر محمدمهدي فتوره چي، استاد دانشگاه

 -----------------------

منابع

• جباري پور هریس، مجتبی(۱۳۹۱). تبیـین نقـش راهبـردي شـرکت هـاي دانـش بنیـان در تحقـق اقتصـاد مقـاومتی، همـایش ملـی بررسـی و تبیـین اقتصـادمقاومتی، رشت، دانشگاه گیلان.
• دیویس، استان و جیم بوتکین(۲۰۰۰). ظهور کسب و کار مبتنـی بـر دانـش در ارزش آفرینـی در اقتصـاد شـبکه اي، ترجمـه حسـین حسینیان، تهران: نشر فراد.
• ناظمان، حمید؛ اسلامی فر، علیرضا(۱۳۸۹). اقتصاد دانش بنیان و توسعه پایدار، مجله دانش و توسعه، سال هجدهم، شماره ۳۳ ،صفحات۲-۳۳.