گزارش مکتوب ... خدای خانه ؛ نگاهی به ارزش باستانی مسجد تاریخانه دامغان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، این بنای تاریخی پیش از ورود اسلام به ایران ، آتشکده بود و بعدا به مسجد تبدیل شد .

ساختمان بنای دوباره تاریخانه مربوط به سده دوم هجری است و نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد سده‌های آغازین اسلام به شمار می‌رود.
شیوهٔ معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن مرکزی است که پیرامون آن را رواق های سرپوشیده دربر گرفته است. 

شبستان  مسجد بر روی 18 ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده است. این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند.
طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دوره پیش از اسلام، یعنی عهد ساسانی همانندی و همسانی بسیار دارد و آن را شبیه مسجدالنبی کرده است.

 

در این مسجد ستون های  مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و هفت دهم سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است.
 تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد است که ۱۸ ستون آن در یک طرف و پنج ستون در سمت دیگر و سه ستون در مقابل قرار گرفته است.
محیط هر ستون در حدود پنج متر و بلندای آن از سطح زمین تا محلی که طاق‌ها برآن استوار شده است بکمتر از سه متر و تا پشت بام شش متر است .
طاق‌های این ساختمان با گذشت زمان فرو ریخته بود که با خشت خام مرمت شد.
در سمت مغرب مسجد  آثار محراب و منبر مسجد وجود دارد ، صحن مسجد هم تقریباً مربع شکل و به طول ۲۷ و عرض ۲۶ متر است.

 

 

طبق کتیبهٔ کوفی مسجد، مناره به همت بختیاربن محمد، در قرن پنجم هجری احداث و به مجموعهٔ تاریخانه پیوند خورده است.
در جنب مسجد تاریخانه سمت شمال مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده. ارتفاع این منار ۲۶ متر است و ۸۶ پله از داخل دارد، محیط آن در پایین در حدود ۱۳ متر می‌باشد و به نسبت ارتفاع منار از سطح زمین از محیط آن کاسته می‌شود به طوریکه دور منار در بالا به هشت متر و 60 سانتیمتر می رسد .
این منار سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده. نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزلهٔ نما و تزیین آن محسوب می‌شود.

 

در میانه مناره ، کتیبه‌ای از آجر به خط کوفی است که فقط «الامیر السید الاجل» از آن خوانده می‌شود.
بلندای این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است.
بانی این منار بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار می‌رود

 

تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است و  به عنوان قدیمی ترین مسجد صدر اسلام در ایران ، در آستانه ثبت جهانی قرار گرفته است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی کشور گفت : مطالعات ، ساماندهی و طراحی نقشه جامع این بنای منحصر به فرد که یک هزار و 300 سال قدمت دارد با همکاری این پژوهشگاه  آغاز شده است .
علیرضا انیسی افزود : علاوه بر ثبت جهانی این مرکز در سازمان یونسکو ، شناخت ارتباط این بنای تاریخی با دیگر بناهای قدیمی مثل مسجد جامع، برج پیر علمدار و مسجد حاج شکرالله که در جوار این بنا قرار دارند و معرفی و ارتباط معماری ساسانی با دوره اسلامی و نیز مرمت و باز سازی از مهمترین اهداف مطالعات مسجد تاریخانه دامغان است .

مسجد تاریخانه دامغان سالانه پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است و پس از مسجد جامع اصفهان، دومین مسجد کشور است که ثبت جهانی می شود .
این مسجد در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ به شماره‌ ثبت ۸۰ به عنوان اثر ملی ایران، ثبت شده و امروز روز گرامیداشت تاریخانه است .