رازهایی مهم از ناشناخته‌ترین موشک «هایپرسونیک» ایران

در حقیقت، خانواده موشک های فاتح-110 امروزه به عنوان دقیق ترین موشک زمین به زمین ایرانی با عملکرد شبه بالستیک یا مایل-پرتاب شناخته می شوند که اخبار ارسال آن به رزمندگان لبنانی سبب آشفته تر شدن خواب سران رژیم صهیونیستی شده به طوری که با به جان خرید تمام تبعات ممکن، دست به اجرای چندین حمله هوایی به سوریه و انهدام آنچه که تصور می کردند محموله ای از موشک های فاتح-110 باشد، زدند؛ هرچند که خوشبختانه باعث ایجاد خلل در این بخش از توان موشکی حزب الله نشد.

نمایش عمومی و حضور آخرین و مدرن ترین نسل از این خانواده پر افتخار موشکی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران، باعث شد ضمن آن که اقشار دانشگاهی کشورمان نیز با این موشک بیشتر و دقیق تر آشنا شوند، اطلاعات بیشتری از این محصول قدرتمند دفاعی کشورمان مشخص و عیان شود.

موشک فاتح-110

تا کنون 4 نسل از موشک فاتح-110 معرفی شده است. هر چند اولین آزمایش این موشک در سال 1380 و با حضور ایده پرداز و مجری اصلی آن یعنی شهید طهرانی مقدم انجام شد، اما خبر رسمی از آزمایش موفق نسل اول این موشک که فاتح-110A نامیده می شد در شهریور سال 1381 اعلام شد. ریاست وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع یعنی سردار احمد وحیددستجردی، در آن زمان اعلام کرد در پروژه ساخت این موشک فناوری پیشران سوخت جامد مرکب پیشرفته پایه گذاری شده و آزمایش موفق سامانه های فوق مدرن هدایت و کنترل ساخته شده برای این موشک از دستاوردهای بسیار مهم این پروژه به شمار می رود. وی همچنین گفته بود که "با توجه به دقت اصابت این موشک به هدف می توان با اطمینان اعلام کرد فاتح-110A از دقیق ترین موشک های زمین به زمین ساخته شده در جهان محسوب می شود."

در واقع همین  مطالب سبب شد تا از ابتدا فاتح-110 سکاندار دقت در بین موشک های ایرانی باشد.

بنا بر اطلاعات موجود، ایده ساخت این موشک برای در اختیار داشتن موشکی با برد کوتاه و سوخت جامد توسط شهید طهرانی مقدم و از ترکیب قابلیت های راکت زلزال با موشک تندر-69 ارائه شده است. زلزال به عنوان یک راکت سوخت جامد با برد بیش از 200 کیلومتر در برخی نمونه های خود و توان حمل سرجنگی چند صد کیلوگرمی، نشان دهنده یک بستر مناسب برای رفع نیاز به موشکی دقیق و سریع بود. از سوی دیگر موشک تندر-69 که هر چند بردی کمتر از زلزال داشت اما با برخورداری از سامانه های هدایت مختلف از دقت خوبی برخوردار بود که به واسطه استفاده از سطوح کنترلی تا انتهای مسیر امکان اصلاح خطاهای حرکتی را برای رسیدن به مختصات تعیین شده داشت. وجود این قابلیت ها در موشک فوق سبب شده بود که با وجود مشکلات مختلف از خارج تهیه شود. اما تندر-69 دارای یک پیشران اولیه سوخت جامد و پیشران اصلی سوخت مایع بود بنا بر این بسیاری از مشکلات موشک های سوخت مایع سطح به سطح مانند اسکاد و شهاب را داشت. از این رو ترکیب قابلیت های دقت و هدایت آن با یک راکت سوخت جامد نوید دهنده رسیدن به سامانه مطلوب بود.

برد نسل اول فاتح-110، برابر 200 کیلومتر، نسل دوم 250 و نسل سوم و چهارم آن 300 کیلومتر عنوان شده است. تفاوت نسل سه و چهار فاتح-110 در مسائلی نظیر افزایش دقت نقطه زنی، افزایش طول عمر موشک، کاهش زمان استقرار و آماده سازی برای شلیک، کاهش زمان آزمایش های قبل از پرتاب و حذف نیاز به بازدیدهای دوره ای کوتاه مدت و نیز خروج سریعتر پرتابگر از محل پرتاب بوده است.

نسل های مختلف فاتح-110 و نمونه ضد کشتی توسعه یافته از روی آنها با نام خلیج فارس و همچنین نمونه های راداری ضد کشتی و ضد رادار با نام های هرمز-1 و 2 که هر سه برد 300 کیلومتری دارند از جهت پیکربندی کاملاً مشابه فاتح-110 هستند. سرجنگی این موشک ها در نمونه های مختلف بین 450 تا 650 کیلوگرم، سرعت نهایی آنها 3 ماخ برای موشک خلیج فارس و تا 5 ماخ برای سایر نمونه ها و خطای آنها کمتر از 5 متر در نمونه های آخر ذکر شده است.

اما پس از چند سال از معرفی نسل چهارم در سال 1389، نسل بعدی با نام فاتح-313 در سال 1394 معرفی شد که برد آن به 500 کیلومتر افزایش یافته بود. این موشک تفاوت های جزئی در شکل بالک های پایدارساز انتهایی با نمونه های قبلی داشت. در زمان رونمایی از فاتح-313 اعلام شد در این موشک علاوه بر سبک سازی بدنه، از نسل پیشرفته ای از پیشران سوخت جامد مرکب به علاوه سامانه های هدایت، کنترل و ناوبری جدیدتر استفاده شده که دقت نقطه زنی در اصابت به هدف را در آزمایش ها اثبات کرده است.

یک سال بعد در هفته دفاع مقدس اما جهش دیگری در عرصه موشک های سوخت جامد کوتاه برد و راه کنشی (تاکتیکی) به نام موشک ذوالفقار معرفی شد که بعدها معلوم شد با وجود اینکه این موشک در سطح راه کنشی طراحی شده اما دارای آثار راهبردی است. این موشک دارای برد 700 تا 750 کیلومتر و مجهز به کلاهک 450 کیلوگرمی معرفی شد. نمایش تصاویر نمونه های تولیدی این موشک در 4 مهر سال 1395 نشان داد که ذوالفقار مراحل آزمایش را بی سر و صدا به پایان رسانده و آماده تحویل به نیروی هوافضای سپاه است.

از مقایسه تصاویر موشک فاتح-110 نسل چهارم و نیز نمونه های شلیک شده در رزمایش های پیامبر اعظم با موشک ذوالفقار می توان به افزایش نسبی طول و قطر موشک جدید پی برد. بنا بر گزارش خبرگزاری فارس که حاکی از قطر 68 سانتیمتری ذوالفقار است می توان حدود 11 درصد افزایش قطر نسبت به فاتح-110 که قطر 61.6 سانتیمتری داشت را مشاهده کرد.

همچنین از مقایسه طول موشک های فاتح-110 با ذوالفقار بر روی سکوی آزمایش و دقت به محل قرارگیری بالک های هدایت موشک نسبت به سکوی پرتاب، می توان به افزایش طول موشک جدید در ناحیه پیشران و قبل از بلوک هدایت و کنترل نیز اطمینان حاصل کرد. این افزایش طول را می توان در حدود نیم متر تخمین زد. بنا بر این با احتساب اعداد فوق در مجموع شاهد افزایش بیش از 32500 سانتیمتر مکعبی حجم موشک ذوالفقار نسبت به فاتح-110 هستیم که این میزان قاعدتاً صرف افزایش حجم سوخت موشک شده است.

با در نظر داشتن این افزایش قطر و مقایسه خروجی پیشران دو موشک فاتح-110 و ذوالفقار به نمایش در آمده در دانشگاه امیرکبیر می توان دریافت با توجه به عملکرد عالی خروجی پیشران (نازل) موشک های فاتح، همین بخش در ذوالفقار حفظ شده که البته به کاهش زمان تحقیق و توسعه نیز می انجامد.

موشک ذوالفقار به نمایش در آمده در دانشگاه امیرکبیر سمت راست و فاتح-110 سمت چپ

به علاوه تفاوتی نیز در چیدمان اجزای هدایتی در راستای طولی موشک دیده می شود. در واقع در موشک ذوالفقار، بالک های کنترلی به بخش عقب بلوک هدایت و کنترل و ناوبری منتقل شده اند. همچنین بالک های این موشک تفاوت جزئی نیز در طراحی خود با بالک های موشک های فاتح دارند به طوری که ناحیه نوک بالک بریده شده و طرح ذوزنقه ای را به جای طرح مثلثی ایجاد نموده است.

نکته بسیار مهم دیگر، تغییر شکل دماغه موشک ذوالفقار از حالت نوک تیز موشک های قبلی فاتح به حالت منحنی یا Blunt است. با مراجعه به منابع معتبر علمی در اینترنت در زمینه دانش موشک ها می توان دید این شکل زمانی استفاده می شود که سرعت موشک، هایپرسونیک (بالای 5 برابر سرعت صوت) بوده و برای کاهش حرارت تولیدی در این سرعت ها، راهکار افزایش انحنای نوک دماغه به کار گرفته می شود که سبب انتقال حرارت کمتری به موشک می شود. به علاوه در کنار استفاده از این طرح از مواد فنا شونده که در اثر حرارت از بین می روند تا بخش زیرین سالم بماند نیز استفاده می شود که تصاویر موشک ذوالفقار مؤید همین مطلب است.

فاتح-110 سمت راست و ذوالفقار سمت چپ

مشابه همین رویه در ناحیه بالک کنترلی موشک ذوالفقار نیز دیده می شود که در مقایسه با فاتح-110، ناحیه لبه حمله (لبه جلویی بالک) به صورت مدور در ذوالفقار نسبت به تیز و گوه ای در فاتح-110 در آمده است. نکته دیگر اینکه بالک های پایدارساز موشک ذوالفقار در عقب بدنه دارای لبه های تیز هستند که از نظر علمی نشان می دهد این بخش از موشک قرار نیست تا انتها، بخش جلویی یا سرجنگی را همراهی کند.

فاتح-110 سمت راست و ذوالفقار سمت چپ

بنا بر این، سرعت موشک ذوالفقار نیز از نسل های قبلی فاتح-110 که 1.5 کیلومتر بر ثانیه (نزدیک 5 برابر سرعت صوت) سرعت داشتند بیشتر شده است که البته برای گرفتن فرصت واکنش از دشمن و طی مسیر طولانی تر برد موشک ذوالفقار در زمان مناسب و نه خیلی بیشتر از فاتح-110 امری مهم است.

قابلیت متفاوت موشک ذوالفقار نسبت به سایر سامانه های برد کوتاه تا متوسط، امکان جداشدن سرجنگی این موشک است. در واقع ذوالفقار از این نظر مشابه موشک های بالستیک برد متوسط و بلند عمل می کند. این امر ضمن کاستن از اثرات منفی اتصال بدنه به سرجنگی در فاز نهایی حمله بر روی برد موشک، سبب کاهش امکان ردیابی و کاهش احتمال اصابت موشک های پدافندی دشمن به سرجنگی ذوالفقار می شود. خطای موشک ذوالفقار در کلیپ تصویری بخش شده از صدا و سیما کمتر از 10 متر عنوان شده که به موشک ذوالفقار امکان حمله به انواع مختلفی از اهداف شامل ساختمان ها، امکان حساس، رادارها و ... را می دهد.

نمایش گرافیکی جدایش سرجنگی موشک ذوالفقار

اما کمتر از یک سال از معرفی موشک ذوالفقار و به دنبال حمله تروریست ها به مرقد امام راحل و مجلس شورای اسلامی در خرداد 1396، نیروی هوافضای سپاه که موشک های ذوالفقار را مورد استفاده قرار می دهد در 28 خرداد، حمله موشکی موفق و مقتدرانه ای را علیه مواضع گروه داعش در شهر دیرالزور سوریه انجام داد. در این حمله برق آسا 6 موشک ذوالفقار مورد استفاده قرار گرفته که همگی با دقت هر چه تمام به اهداف از پیش تعیین شده یعنی ساختمان های محل تجمع نیروهای داعش اصابت کردند.

شلیک  یکی از موشک های ذوالفقار در عملیات لیله القدر 28 مرداد 1396

با این حمله علاوه بر نشان دادن توان عملیاتی موشکی، دقت بالای موشک های ایرانی در میدان عمل و در حال خدمت بودن موشک جدید ذوالفقار به یکباره اثبات شد. این موشک ها از دو منطقه غرب کشور شلیک شده و مسافت هایی بین 600 تا حدودا 700 کیلومتر را طی کردند. تصاویر اصابت این موشک ها به هدف به طور زنده توسط پهپادهای سپاه به مراکز فرماندهی در کشور منتقل شده و پس از اعلام خبر این عملیات، در دسترس مردم نیز قرار گرفت. این موشک ها تنها دقایقی پس از تأیید عوامل نفوذی نیروی قدس سپاه مبنی بر حضور برخی سران داعش در ساختمان های یاد شده و نیز تجمع این نیروها شلیک شده و در زمانی که می توان آن را کمتر از 10 دقیقه تخمین زد به هدف رسیدند. بنا بر اطلاعات کسب شده بیش از 170 نفر از تروریست های داعشی شامل چند مهره کلیدی این گروه در عملیات فوق که به نام عملیات لیله القدر نامگذاری شده بود به هلاکت رسیدند.

می توان انتظار داشت در آینده قابلیت ضدکشتی با جستجوگر اپتیکی موشک خلیج فارس و نیز قابلیت های ضد رادار و ضد کشتی موشک های هرمز-1 و 2 در موشک ذوالفقار نیز پیاده سازی شده و شاهد توسعه موشک های ضد کشتی و ضد رادار با برد 750 کیلومتر باشیم. در این صورت هواگردهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر و موشک های کروز شلیک شونده از ناوشکن های دشمن باید از دستکم 750 کیلومتر دورتر از مرزهای ایران مأموریت خود را آغاز کننده به معنی کاهش توان نفوذ آنها به داخل کشور (با فرض نزدیک به محال عبور از پدافندهای مرزی) و سایر مشکلات مرتب بر توان رزمی و اطلاعاتی آنها (که در این مطلب نمی گنجد) منجر می شود.

حال که این موشک در مراسم یادبود و بزرگداشت شهید حسن تهرانی مقدم که از ابتدای تأسیس تا سال ها بعد سکاندار یگان موشکی سپاه بوده و ایده پرداز، مدیر و هدایت کننده بسیاری از پروژه های موشکی از فاتح-110 تا سجیل و قدر بوده، در دانشگاه امیرکبیر به نمایش عمومی درآمده، می توان به این بهانه، یک بار دیگر بر پدر موشکی ایران و یاران شهیدش درود فرستاد و از داشتن چنین سلاح دقیق، قدرتمند و مدرنی، به خود بالید.