سمنان ؛
گزارش مکتوب ... کوچ در مسیر خشکسالی
سال کم باران بلای جان کوچ پاییزی طولانی ترین مسیر اتصال ییلاق به قشلاق کشور برای عشایر استان سمنان شده است .
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، در حالی که تابستانی نه چندان دلچسب برای صاحبان دام سبک گذر کرد، بیش از دو ماه بی بارش پاییز هم بار دیگری بر دوش ایل عشایر سنگسری شده است.
عشایر استان سمنان معمولا زمان گذر از مناطق ییلاقی به قشلاقی را با پایان یافتن علوفه در کوهستان های شمالی و سردسیر درون استانی و استان های همجوار بخصوص مازنداران، تهران و گلستان آغاز می کنند و بصورت نیم کوچ رو بار و بنه ییلاق و خانواده را در شهرها مستقر کرده و دل به کویر می سپارند و راه مناطق گرمسیری جنوب شهرستانهای سمنان، دامغان، شاهرود و میامی را در پیش می گیرند.
این حرکت در مسیر کوچ قشلاقی فراخور ظرفیت مراتع بین راه تا حدود 45 روز طول می کشد و در گذشته نه چندان دور برخی عشایر خصوصا ایل عشایر سنگسری تا یک هزار و 500 کیلومتر را در فصول تابستان و پاییز برای استقرار در دشت های کویر می پیمودند .
این طی مسیر هم اکنون تا حدودی کاهش یافته ولی هنوز عشایر استان سمنان صاحب رکورد طولانی ترین راه کوچ ییلاق به قشلاق و بر عکس هستند.
در این روزها ، وقتی با خودرو سواری ، مسافر مسیر تهران مشهد باشید شاید بعد از گذشتن از سمنان در سمت راست جاده مواصلاتی دامغان، شاهرود و میامی گله های در مسیر کوچ را ببینید و لذت ببرید اما دقایقی نمی گذرد که هم مسیر با شما تانکرهای آبی با آرم امور عشایر به چشم می خورد که روزانه برای تامین آب دام عاشیر مسافر آبگاههای مسیر کوچ هستند .
شاه حسینی کارشناس امور عشایری گفت : بر اساس آمار در 60 روز اخیر این اقدام جبرانی به عدد باور نکردنی 31 میلیون و 500 هزار لیتر آبرسانی سیار رایگان رسیده است.
وی افزود : علاوه بر این روش 54 مخزن پلی اتیلن هزار و 500 و دوهزار لیتری هم در مناطق مختلف مستقر و پر آب شده است تا کمک حال عشایر در این مسیر برای آب خوردن گله ها باشد.
از سوی دیگر افزون بر 13 هزار و 600 متر لوله آبرسانی نیز برای انتقال آب از منابع چاه و چشمه مناطق گرمسیری به محل استقرار قشلاقی و سامانه عرفی گله داری زمستانه تحویل شده است.
مهمترین گزینه دوام دام در مراتع میان بند کوهستان به کویر بی شک تامین به موقع آب و علوفه است تا میش های آبستن در دوره زاد و ولد پاییزه به خوبی ثمر دهند و در واقع دامدار بتواند نتیجه زحمات بعد فصل شیر دوشی تابستان را ببیند . ابراهیم ثانیان دامداری از عشایر سنگسری می گوید : در یک دهه گذشته هر سال فقر 10 تا 15 درصدی دشت های تعلیف مسیر کوچ پاییزی به معضل عشایر استان تبدیل شده است .
این دامدار می افزاید : به علت نبود یا کمبود مسیر های جایگزین مناسب گله در حساس ترین دوره مهاجرت ضربه زیادی از نظر توان جسمی می خورد و کاهش وزن حیوان، تولید گوشت، ظرفیت بره آوری و تحمل فصل سرما در قشلاق را تحت تاثیر قرار می دهد.
حمید رضا حسینی مدیرکل امور عشایر استان سمنان می گوید : برای پیشگیری و جبران این خسارت ها هر ساله دولت کمک هایی در آغاز فصل کوچ در قالب تسهیلات کم بهره بانکی به دامداران اعطاء می کند تا آنها بتوانند با خرید علوفه و تعلیف دستی مسیر کوچ را طی کنند .
وی افزود : علاوه بر آن امور عشایری استان نیز در استراحتگاه ها و مناطق اسکان موقت مسیر کوچ ، آبگاه هایی را تعبیه و دائما از طریق آبرسانی تانکری تغذیه می کند تا گله های در حال گذر در بازه زمانی مناسب سیراب شوند .
مدیرکل امور عشایر استان سمنان اختصاص تسهیلات کم بهره جبران خشکسالی را هم از دیگر رویکردهای حمایتی از عشایر می داند .
امسال از محل اعتبارت ملی جبران خشکسالی ، سه میلیارد و 330 میلیون تومان تسهیلات با بهره چهار درصد و دوره بازپرداخت پنج ساله در قالب وام های 10 و 15 میلیون تومانی به عشایر استان سمنان اختصاص یافته که در دو ماهه نخست پاییز 40 درصد آن به متقاضیان پرداخت شده و بانک کشاورزی موظف است حداکثر تا پایان دی ماه با قبول ضمانت زنجیره ای کل این مبلغ را به دامداران واجد شرایط بپردازد.
همچنین برای تأمین خوراک دام در مسیر کوچ نیز افزون بر شش هزار و 500 تن جو علوفه ای در اختیار عشایر استان قرار گرفته است تا در مقاطع مختلف هنگام گذر از مراتع فقیر و خشک، تعلیف دستی دام را انجام دهند و در صورت نیاز برای دوره زمستانه قشلاق نیز ذخیره سازی کنند.
با تمام این تمهیدات افت آنی وزن دام سبک در مواجه با سرما، کم آبی و گرسنگی، سبب شده است که بسیاری از عشایر در ابتدای فصل کوچ، عطای کمک ها و حمایت ها را از ترس افتادن در گرداب بیماری همه گیر و مشکلات مشابه ببخشند و به لقای نو ظهوری به نام انتقال کامیونی روی آورند.
آقای علمدار که از دامداران عشایر است می گوید : بسیاری از دامداران تسهیلات دریافتی را خرج کرایه ماشین های سنگین برای بار زدن گله و به مقصد رساندن می کنند که البته این پدیده اکثر اوقات در دوره بازگشت به ییلاق هم تکرار می شود.
علمدار این آسان گیری تردد به مناطق قشلاقی را ناخوشایند می داند . چون هم به لحاظ صدمات ناشی از تلاطم خودرو سنگین در مسیر طولانی و مهمتر از آن از نظر محروم ساخت حیوان نخشوار کننده از تعلیف گردشی و طی مسیر، به اعتقاد کارشناسان نسل گونه های اصیل را دست خوش تغییر تدریجی عادت های عرفی کوچ کرده و از کیفیت تولید مثل در دوره قشلاقی وهمچنین لبنیات ییلاقی تولید تابستان در سالهای آینده می کاهد.
در جمع بندی مباحث باید گفت چاره اندیشی مبتکرانه عشایر در کنار اقدامات دولتی همواره مرهم موقتی بر این درد محسوب می شود چرا که اصل قصه بر مدار نزول باران و بارش های پاییزی و زمستانی منحصر است و سالهای خشکسالی و کم آبی، عشایر را ناچار به برداشت بیش از حد از چاههای مناطق قشلاقی کرده و در نتیجه منابع زیرزمینی آب در کویر رو به کاهش می گذارد.
شاید ساماندهی و توزیع سرزمینی مناسب برای کاهش زمان انتقال از ییلاق و قشلاق، توسعه دامدارهای صنعتی برای افزایش راندمان تولید گوشت و لبنیات در این سالها مشکل گشا باشد.
بیشترین محل استقرار قشلاقی دام های عشایر استان سمنان متعلق به ایل عشایر سنگسری در مناطق گرمسیری جنوب شهرستان های شاهرود و میامی است و برخی از دامداران نیز قشلاق خود را بعنوان عشایر میهمان در استانهای خرسان شمالی و گلستان می گذرانند.
عشایراستان سمنان با طی یک هزار و 500 کیلومتر راه ییلاق به قشلاق، رکورد طولانی ترین مسیر کوچ کشور را به خود اختصاص دادند.
علاوه بر رتبه شاخص استان در فرآوری 42 نوع لبنیات از شیر دام سبک در کشور،میزان تولید گوشت قرمز استان سمنان از دام های عشایر کوچ رو پارسال با 20 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه به 9 هزار و 200 تن رسید که با توجه به احتمال بروز خشکسالی حفظ این میزان تولید نیاز به حمایت مسئولان دارد.