بررسی سامانه های مرتبط با بارگیری و حمل و نقل جاده ای

چکیده نشست پژوهشی:

• سیستم­ های حمل و نقل هوشمند قادرند ارتباط موثری بین انسان، وسیله نقلیه و جاده ایجاد نماید.
• انواع تجهیزات ITS مانند سنسورهای ترددشمار،‌ دوربین ­های پلاک خوان، ثبت تخلف سرعت و وزن و غیره.
• استفاده از سامانه­ های هوشمند در حمل و نقل جاده ­ای برای اولین بار در 1380 برای ثبت آمار تردد در جاده ­ها رایج شده و به تدریج کاربرد آن بنا به حوزه ­های مختلف حمل و نقل جاده­ای تسری پیدا کرد.
• انضباط در عبور و مرور و ایجاد نظم در جاده ­ها، کاهش استفاده از سوخت، کاهش آلودگی هوا و صرفه جویی در زمان به دلیل نظمی که در جاده ­ها ایجاد می ­شود، تنها بخشی از فواید استفاده از سامانه­ های حمل و نقل هوشمند است.
• اما مهمترین مزیت توسعه سیستم ITSدر کشور، اجرای عدالت اجتماعی است. دوربین ­ها خطا از جانب هر شهروندی که رخ داده باشد خطا محسوب می­شود و ثبت و نگهداری خواهد شد.

پژوهش خبری صدا وسیما:راه یکی از سرمایه های ملی و بهترین عامل توسعه اجتماعی و اقتصادی یک کشور می باشد، به شکلی که هرچه نسبت به گسترش شبکه راه ­های یک کشور اقدام گردد، در جهت توسعه آن گام برداشته شده است. برهمین اساس بهبود و توسعه شبکه راه ­ها در کلیه کشورها به عنوان یکی از مهم ترین شاخص ها و زیرساخت های توسعه اقتصادی و اجتماعی و حتی فرهنگ محسوب می ­شود. در همین راستا باید یادآور شد که در کشور ما به علت ظرفیت پذیری فوق العاده شبکه راه ­های زمینی که بیش از 90 درصد از کل حمل و نقل ملی را ساماندهی می ­کند، نقش و جایگاه راهداری از اهمیت بیشتری برخوردار است. از این رو سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای به عنوان متولی نگهداری، بهسازی و ایمن سازی راه­های کشور جایگاه ویژه­ای در توسعه ملی و افزایش بهره ­ورزی اقتصادی کشور دارد.

در دنیای امروز استفاده از فناوری­ های نوین و نصب تجهیزات پیشرفته به منظور حمل و نقل جاده­ ای، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. سیستم­ های حمل و نقل هوشمند قادرند ارتباط موثری بین انسان، وسیله نقلیه و جاده ایجاد نماید. کاربرد انواع تجهیزات ITS مانند سنسورهای ترددشمار،‌ دوربین­ های پلاک خوان، ثبت تخلف سرعت و وزن و غیره در کنار اطلاعات آنلاین تردد ناوگان عمومی مسافر پایگاه داده­ های حجمی تولید می­ کنند.

در همین راستا، گروه اقتصاد پژوهش خبری در ادامه سلسله نشست ­های کارشناسی خود در راستای بررسی سامانه ­های مبارزه با قاچاق کالا و ارز در  نشستی به بحث و بررسی درباره وضع سامانه­ های سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای با حضور آقای فرامرز مداح، مدیر کل دفتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای پرداخته است .

 تاریخچه

استفاده از سامانه ­های هوشمند در حمل و نقل جاده ­ای برای اولین بار در سال1380 برای ثبت آمار تردد در جاده­ها رایج شده و به تدریج کاربرد آن بنا به حوزه ­های مختلف حمل و نقل جاده­ ای تسری پیدا کرد. با وجود نو پا بودن کاربرد سامانه­ های حمل و نقل هوشمند در ایران، توسعه و گسترش این سامانه­ ها در حمل و نقل جاده­ای از شتاب و روند خوبی برخوردار بوده و امروز، در بسیاری از فعالیت های جاری در روزمره سازمان نظیر شناسایی ناوگان و رانندگان عمومی، شرکت­ های حمل و نقل کالا و مسافر تردد شماری، نظارت و کنترل ناوگان­ های عمومی، مدیریت ترافیک و مدیریت ماشین آلات راهداری از این سامانه ­ها استفاده می ­شود.

معرفی ITS (تعریف، چشم انداز،اهداف، فعالیت ها و فوائد)

  تعریف ITS

آقای مداح، مدیر کل فن آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای گفتند: اصلی ترین بحث اقتصاد مقاومتی بحث شفاف سازی است و اگر مسائل شفاف سازی کاملا اجرا شود، بحث قاچاق تقریبا حل می­ شود.

ITS تعاریف مختلفی دارد که می­ توان همه آنها را در یک تعریف جامع خلاصه کرد؛ " کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه ­ریزی و کنترل سیستم­ ها و زیرساخت های حمل و نقل در مدل های مختلف حمل و نقلی اعم از دریایی، هوایی و جاده­ ای با اهدافی همچون افزایش بهره وری و ایمنی است که البته در راه­ های شهری و بین شهری بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است."

در ایران متولی اصلی ITS در سطح جاده ­های بین شهری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده­ ای است و ITS حوزه شهری توسط شهرداری­ ها پیگیری می­ شود.

 چشم‌ انداز ITS

• دستیابی به سیستم حمل ‌و نقل کارا و قابل اطمینان
• ایجاد بستری ایمن و مطمئن برای حمل‌ونقل مسافر و کالا
• افزایش بهره‌وری اقتصادی حمل‌ونقل از طریق کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفیت خدمات
• تسهیل در جابجایی و عبور و مرور در حمل‌ونقل جاده‌ای با کاهش تراکم‌ها و مدیریت نقاط گلوگاهی محدود‌کننده سرعت
• ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل جاده‌ای یکپارچه و به‌هم مرتبط

هدف از بکارگیری سیستم های حمل و نقل هوشمند و کاربرد آن

آقای مداح می­ گوید از ITS با اهداف مختلفی می ­توان استفاده کرد، اما هدف اصلی براساس شرایط حاکم بر جاده و شهر در هر کشور از لحاظ میزان ترافیک، شرایط حمل و نقل عمومی، وضعیت ایمنی جاده­ ها، سطح فرهنگ عمومی مردم و سیاست ­های کلی حکومتی تعیین می­ شود. به طور عمده افزایش ایمنی و امنیت، روان سازی ترافیک در اثر کاهش ازدحام در شبکه، کاهش آلودگی و حفظ هوای پاک و متمرکز شدن سیستم­ ها به منظور تسهیل در تصمیم گیری­ های مدیریتی از مهمترین اهداف اصلی ITS در دنیاست.

فعالیت های سیستم های حمل و نقل هوشمند

مدیر کل فن آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای گفتند در راه های کشور، علاوه بر ارتقاء سطح (ITS) توسعه سیستم­ های حمل و نقل هوشمند منجر به افزایش خدمات و کاهش هزینه­ ها شده و  نقش موثری در ارتقاء ایمنی دارد و در بسیاری از موارد باعث کاهش آمار تصادفات و تلفات رانندگی شده است.

سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای اهتمام دارد که با توسعه سیستم­ های نوین نظارتی و کنترلی در مدیریت ترافیک جاده ­ای، توسعه مراکز مدیریت راه های کشور، تجهیز راه های کشور به ابزارهای ثبت تخلفات سرعت، پوشش کامل آزادراه ها و بزرگراه های شریانی کشور سرعت متغیر، (VMS) به دستگاه­های ترافیک شمار برخط و نصب تابلوی پیام متغیر و نیز تجهیز دستگاه هواشناسی جاده ­ای در نقاط حساس و مهم کشور، کیفیت (VSL) استفاده از راه ­های کشور را ارتقاء بخشد. در این راستا برخی دیگر فعالیت­ های سازمان عبارتند از:

• برنامه ریزی، طراحی، نظارت و بهره برداری از سیستم­ های نظارتی و گردآوری داده­ های برخط در راه ­ها و سایر نهادهای مرتبط
• مدیریت ترافیک و اطلاع رسانی تصادفات و فعالیت ­های کارگاهی منجر به محدودیت تردد و نظارت بر عملیات در رفع راه بندان ­ها
• نظارت مستمر بر وضعیت لحظه ­ای ترافیک جاده­ای، تشخیص به هنگام وقایع محل تردد و هماهنگی جهت رفع آنها
• اطلاع رسانی به موقع به مردم در زمینه انتخاب مسیر، شرایط جاری و وضعیت آینده راه ها به وسیله تجهیزات در دسترس
• ارتباط مستمر با کلیه مراجع مرتبط جهت کاهش مشکلات ترافیکی و تبادل اخبار و اطلاعات و هماهنگی با سازمان های خدمت رسان در جاده ها برای تقویت عملیات پاسخگویی به وقایع و استفاده بهینه از امکانات
• هدایت، راهبری و بهره برداری از تابلوهای متغیر اخباری و اخطاری در جاده ها و سایر معابر برای اطلاعات رسانی برخط به مردم از وضع جاری و آتی ترافیک و جاده
• برنامه ریزی به منظور افزایش سرعت پاسخگویی به واقع رخ داده در جاده ها، جهت جلوگیری از مسدود ماندن جاده و پیشگیری از وقوع حوادث ثانویه

فواید سیستم ­های هوشمند حمل و نقل جاده ای

اگر رانندگان احساس کنند به صورت مداوم در دید هستند و کنترل می­ شوند، دقت بیشتری خواهند داشت و این مهم به ایجاد فضای مراقبت جاده ای در کشور می ­انجامد.

انضباط در عبور و مرور و ایجاد نظم در جاده ­ها، کاهش استفاده از سوخت، کاهش آلودگی هوا و صرفه جویی در زمان به دلیل نظمی که در جاده ­ها ایجاد می ­شود، تنها بخشی از فواید استفاده از سامانه­ های حمل و نقل هوشمند است.

سطح ایمنی با فناوری­ هایی مانند اعلام علامت نزدیک شدن عابر به راننده خودرو برای کنترل سرعت افزایش یافته و تصادفات منجر به جرح و فوت به شدت کاهش خواهد یافت.

کاهش استفاده از منابع و امکانات دستگاه­ های اجرایی مانند نیروی انسانی پلیس نیز از دیگر مزایای توسعه سیستم­ های حمل و نقل جاده ­ای در کشور خواهد بود.

اما مهم ترین مزیت توسعه سیستم  ITSدر کشور، اجرای عدالت اجتماعی است. دوربین با هیچ کس تعارف ندارد و مسئول و غیرمسئول نمی­ شناسد. به تعبیری در برابر این دوربین­ ها خطا از جانب هر شهروندی که رخ داده باشد خطا محسوب می­ شود و ثبت و نگهداری خواهد شد.

دستگاه­های ترددشمار مغناطیسی، دستگاه­های ترددشمار ثابت، دستگاه ­های ثبت سرعت خودرو و ترددشمار ثابت راداری از جمله دستگاه­ هایی هستند که هم اکنون در راه­ های اصلی کشور مورد استفاده قرار می ­گیرند و اطلاعات مورد نیاز را به کاربران ارائه می ­دهند. با توجه به مطالب امکان کنترل جاده ­ها، کاهش تلفات و ایجاد امنیت وجود ندارد.

سازمان راهداری و حمل و نقل جاده­ ای به عنوان مدیر و برنامه ریزی عبور و مرور و ناظر در استفاده بهینه از شبکه سراسر راه­ های کشور نقش و جایگاه بسیار مهمی در ایجاد ایمنی عبور و مرور و برقراری استفاده درست از راه های کشور دارد.

نحوه مبارزه با قاچاق در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای

ما با تامین اجتماعی و ثبت احوال در ارتباطیم، با گواهی نامه و نمره منفی در ارتباطیم. برای اینکه بارنامه معتبرتر باشد اطلاعات را از صاحب بار می­گیریم. معمولا جهت قاچاق اظهارخلاف می­ کنند. ما باید سعی کنیم اطلاعات را از گمرک و یا انباردار و ... ثبت کنیم.

دوربین ­های نظارتی موجود در جاده ها توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای گذاشته شده است. البته این دوربین ها  توسط هم سازمان راهداری استفاده می­ شود و هم پلیس و دستگاه­های نظارتی دیگر . در قانون مسئولیت این دوربین­ ها و کنترلش برعهده سازمان راهداری است و فقط اطلاعات آن را در اختیار دستگاه­های دیگر می­ گذاریم.

سیستم بارنامه

برای هر کامیون که در برون شهر اقدام به جابجایی بار می‌نماید، بارنامه صادر می‌گردد. اقلام اطلاعاتی نظیر مبدأ­، مقصد ، مشخصات وسیله ، مشخصات راننده ، کالا ، مشخصات فرستنده و گیرنده در آن ثبت می‌گردد.

 سیستم صورت‌وضع

هر اتوبوس، مینی‌بوس و سواری بین‌شهری که در جاده‌ها تردد و مسافر جابجا می‌کند باید صورت‌ وضع دریافت کنند.که در ذیل تعداد صورت وضع ثبت شده در سال آورده شده است:

 راه نامه بر‌‌خط (‌CMR )

هر باری که از داخل کشور به خارج از کشور و یا از خارج از کشور به داخل کشور حمل‌ می‌گردد (از مرزهای جاده‌ای) دارای CMR می‌باشد.

همانطور که در جدول فوق آورده شده است، سالانه حدود 500 هزار کد رهگیری صادر می ­شود. که این کد رهگیری به منظور دریافت اطلاعات واصله از طرف شرکت و کنترل برای صحت اطلاعات می باشد.

طرح توزیع سوخت براساس پیمایش

یکی از اقدامات موفق برای کنترل قاچاق ، طرح توزیع سوخت بر اساس پیمایش بود که توانست موفقیت بزرگی در راستای کنترل و کاهش قاچاق کسب کند .از شروع طرح در تاریخ 01/ 07/ 94 تاکنون روزانه 8 میلیون لیتر در مصرف صرفه‌جویی شده است که اگر رکود در آن لحاظ گردد روزانه 5/ 1 میلیون لیتر صرفه‌جویی مربوط به اجرای طرح دانست. این طرح براساس میزان مسافت طی شده، بارنامه، صورت‌وضعیت و راه نامه ناوگان‌ حمل‌ونقل ماهانه محاسبه و سهمیه سوخت عملکردی به مالکین ارائه می‌گردد. تعداد ناوگان های مسافری و باری ما در ذیل آورده شده است:

• تعداد ناوگان باری حدود: 270 هزار دستگاه
• تعداد ناوگان مسافری حدود: 30 هزار دستگاه

شکل زیر نشان دهنده چگونگی توزیع سوخت بر اساس طرح پیمایش است:

سیستم کارت هوشمند ناوگان و رانندگان

سیستم کارت هوشمند، جهت شناسایی ناوگان و رانندگان فعال در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و اعمال محدودیت‌های قانونی در سال 83 شروع و در سال 91 تحت وب قرار گرفت.

انواع کارت: کارت هوشمند راننده ،‌ ناوگان و وانت بار

مراکز ثبت نام شامل ادارات کل، ‌انجمن‌ها و دفاتر پیشخوان در حدود 1200مرکز می‌باشد. که در حدود 200 راننده و 80 ناوگان در روز ثبت نام می‌گردد.

 آقای مداح همچنین گفتند: سامانه مربوط به مجوز صادره برای حمل بارهای وارداتی با ناوگان خارجی راه اندازی شده است که کد رهگیری ازطریق سامانه فرامرزی گمرک (پنجره واحد) ثبت و صادرمی­ گردد که البته اسناد فیزیکی به ارباب رجوع داده نمی­شود ومتقاضی می­ تواند ازسامانه مربوطه با کد رهگیری امور اداری و گمرکی را انجام دهد.

وی همچنین درمورد سامانه قرنطینه سازمان دامپزشکی گفت: سامانه قرنطینه سازمان دامپزشکی نیز برای جلوگیری از قاچاق دام به سامانه برخط جهت ردیابی کالاها ازمبادی بارگیری تا مقصد فراهم شده است. شکل ذیل نشان دهنده چگونگی مدیریت ناوگان حمل و نقل در بحث کنترل قاچاق می باشد که هنوز راه زیادی تا تکمیل آن باقی مانده است.

جمع بندی

با توجه به آئین نامه ماده 5 و 6 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب سال 92 و تشکیل سامانه شناسایی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب همان سال و تشکیل سامانه شناسایی و مبارزه با قاچاق کالا؛ حمل و نقل به عنوان یکی از مهم ترین سامانه های موثر در امر مبارزه با قاچاق کالا مطرح است و باید تلاش کرد با برنامه ریزی مناسب در امر پیشگیری، زمینه های موفقیت در مبارزه با قاچاق کالا را فراهم آورد.

سامانه های مرتبط با بارگیری و حمل و نقل جاده ای کالا نقش مهمی در جلوگیری از قاچاق کالا می تواند ایفا بکند. سامانه جامع انبارها به طور مشترک با سامانه صنعت، معدن و تجارت، سامانه صدور بارنامه برخط، سامانه توزین در حرکت و سامانه دوربین های پلاک خوان مهم ترین سامانه های آن­لاین مرتبط با حمل و نقل جاده ای کالا می­ باشند. و می تواند یکی از حلقه های مهم مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سطح توزیع کالا باشد که البته هنوز حمایت جدی از راه اندازی این سامانه و ارتباط آنها با هم نشده است.

پژوهش خبری // پژوهشگر: علی قنبری