زلزله کرمانشاه، تلنگری بر مقاوم سازی ساختمانها در گیلان زخم خورده از زلزله

به گزارش اخبار استانهای خبرگزاری صدا و سیما،  زلزله، حدود 2 هفته پیش، تن ایران و بخش هایی از عراق و ترکیه را لرزاند، تکانه های زمین اما، انگشت روی قلبِ زمین ِازگله کرمانشاه گذاشت و در کمتر از یک دقیقه ، بخش های زیادی از ازگله، سرپل ذهاب، قصر شیرین و ثلاث باباجانی را به تلی از خاک و سنگ و سیمان تبدیل کرد و جان تعداد زیادی از هموطنان مان را گرفت.

شدت آثار و صحنه های تلخی که زلزله کرمانشاه بر جای گذاشت به حدی بود که دل همه ملت ایران از جمله گیلانی ها را که هنوز خاطره تلخ زلزله سال 69 از ذهنشان پاک نشده است را  لرزاند و داغ 28 سال پیش را برایشان تازه کرد ، زلزله ای که در آن سال، باعث جان باختن 11 هزار و 722 نفر و تخریب بیش از 151 هزار واحد مسکونی و 7 هزار و200 واحد تجاری شد.

بی شک زلزله کرمانشاه، تلنگری است برای بازنگری در ساخت و سازهای مناطق مختلف کشور از جمله گیلان که سابقه وقوع این حادثه طبیعی و تحمل آثار زیانبار آن را دارد. گذری بر ساخت  و سازهای این استان زخمی از زلزله، نشان می دهد که سبک و سیاق معماری سازه ها در گیلان از  بعد از وقوع زلزله تفاوت چشمگیری داشته که البته گذر زمان، پیشرفت و توسعه و گسترش شیوه ها و تکنیک های جدید ساختمان سازی در آن بی تاثیر نبوده است اما باید دید این تغییر سبک و سیاق معماری در گیلان که درد کشیده زلزله است چقدر می تواند علاج این واقعه تلخ، قبل از وقوع دوباره آن، باشد تا چهار ستون تن ساختمان ها در زلزله های احتمالی  نلرزد و زیر بار لرزه های شدید زمین، کمر خم نکنند.

بر اساس اعلام نظر تعدادی از مهندسان ناظر ساختمان و مردم، بعضی از کارفرمایان در برخی مناطق گیلان از رعایت مقررات ملی ساختمان شانه خالی کرده و بعضی بناها به علت بکارگیری  شیوه های غیراصولی معماری و استفاده نادرست از مصالح، آنگونه که باید محکم نیستند و اگرچه از باد و باران نیابند گزند، اما نمی توان تضمین کرد که در برابر تکانه های زمین، مثل بید به خود نلرزند و تاب و توان مقاومت در مقابل زلزله را داشته باشند. 

رییس اداره نظارت بر اجرای استانداردِ اداره کل استاندارد گیلان که نهادش متولی کنترل استاندارد ایمنی سازه ها و مصالح است با بیان اینکه فقط مصالحی که استحکام بنا و مقاوم سازی ساختمان به آن وابسته است، مشمول مقررات استاندارد اجباری است گفت : بر این اساس فقط نیمی از حدود 40 نوع مصالحی که در بازارهای استان موجود است مشمول دریافت استاندارد اجباری هستند که تقریبا 20 نوع مصالحی که استاندارد اجباری دارند از  تولید تا عرضه، زیر ذره بین کارشناسان استاندارد قرار دارند. 

مجید اختیاری با بیان اینکه اگرچه تمام ِواحدهای تولید ِمصالح ساختمانی ِاستان که مشمول استاندارد اجباری و دارای پروانه فعالیت هستند، ارزیابی می شود گفت:  اما برخی سودجویان البته در کارگاه هایی غیررسمی و بدون مجوز، دور از چشم استاندارد، مصالح تولید و مستقیما به محل ساخت و ساز منتقل می کنند، که استاندارد نیستند. 

وی می گوید : در مواردی هم برخی کارفرمایان، خودشان، مصالح غیر استاندارد و نامرغوب را از برخی استانها با قیمت پایین تر می خرند و برای استفاده در ساخت وساز به محل اجرای پروژه می آورند که این هم دور از چشم کارشناسان استاندارد است.

رییس اداره نظارت بر اجرای استاندارد اداره کل استاندارد گیلان افزود: برای رفع  این مشکل درحال تدوین تفاهم نامه ای با سازمان نظام مهندسی هستیم تا بر اساس آن بازرسان و کارشناسان استاندارد در محل ساخت و ساز حضور یافته و نحوه استفاده از این مصالح را از الک استانداردهای ایمنی رد کنند تا از استفاده مصالح غیر استاندارد جلوگیری شود.

 عبدالرضا قاسمیان رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان هم با بیان اینکه مهندسان ناظر این سازمان بر نحوه استفاده از مصالح نظارت جدی داشته و در صورت بروز تخلف از ادامه کار جلوگیری می کنند گفت : بر اساس گزارش های رسیده در سال های گذشته در برخی موارد، کارفرمایان بدون حضور مهندس ناظر، مصالح و سازه های غیراستاندارد و بی کیفیت از جمله  لوله های فاضلاب و تاسیسات مکانیکی برق را در ساختمان نصب و روی آن سرامیک کاری کرده بودند که با اصرار مهندس ناظر، سرامیک ها تخریب و این تاسیسات تعویض و نوع استاندارد آن نصب شد.

اما تعدادی از شهروندان نظر دیگری در این باره دارند و معتقدند برخی از کارفرمایانی که در ساخت و ساز و فروش ساختمان هستند برای کاهش هزینه های ساخت و کسب سود بیشتر، از مصالح نامرغوب استفاده می کنند و یا حتی برخی اصول ساخت و ساز ازجمله عایق بندی را رعایت نمی کنند.  آنها اذعان دارند دیوار نازکی که از لای آن زمزمه های همسایه شنیده می شود و بوی غذای خانه بغلی به مشام می رسد، یا نم باران و رطوبت را از بیرون به داخل می کشد، چطور می تواند استاندارد باشد و در مقابل زلزله تاب بیاورد؟ 

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان در پاسخ به این سوالات شهروندان می گوید : ضخامت کم دیوار یا استفاده نکردن عایق در آن ، تاثیری بر پایداری و استحکام بنا در زمان زلزله نداشته و فقط درجلوگیری از انتقال صدا و مدیریت مصرف انرژی اثرگذار است. اما سوال اینجاست چه شاخص و تضمینی برای استحکام دیوارها و اساسا استحکام ساختمان های گیلان در هنگام وقوع زلزله وجود دارد؟عبدالرضا قاسمیان در پاسخ به این سوال با اشاره به اینکه آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله موسوم به "استاندارد2800" بعد از زلزله رودبار تاکنون چهار  بار و بر اساس آخرین الزامات و دستاوردهای مقاوم سازی دنیا ویرایش شده است افزود: بر اساس آیین نامه پیشین، برای استحکام دیوارهای بلند، باید از "نگهدارنده دیوار" که میله های عمودی متصل بر یک پایه افقی است، استفاده می شد که در این آیین نامه، اشکالاتی چون سنگینی و فشار زیاد نگهدارنده ها به تیرهای فلزی و بتنی وجود داشت که همین موضوع باعث شد کارفرمایان از این شیوه برای ساخت و ساز استفاده نکنند.

 وی با بیان اینکه در آخرین آیین نامه طراحی ساختمان ها در سال 94 این نقص مرتفع شد و اصول فنی در نصب و چگونگی استفاده از این نگهدارنده ها در نظرگرفته شد گفت: اگرچه در 2 سال گذشته اجرای این بند از آیین نامه، چندان جدی گرفته نمی شد اما از ابتدای امسال تمام ساخت و سازها با استفاده از این اصل اجرا می شود.

 رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان درخصوص شاخص مقاوم سازی ساختمان و میزان استحکام بناها در گیلان هم گفت : اگرچه گیلان به لحاظ رعایت مقررات ملی ساختمان ، جزو استانهای پیشرو کشور است و در سال های اخیر هم مورد تشویق مسئولان کشوری قرار گرفته است، اما هنوز تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله زیادی دارد.

عبدالرضا قاسمیان می گوید: 10 هزار مهندس نقشه برداری، عمران، معماری، برق، مکانیک، شهرسازی و ترافیک درگیلان با استناد به مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان بر روند مقاوم و مناسب سازی ساخت و ساز در همه ساختمان های گیلان که دارای پروانه ساخت هستند نظارت می کنند.

وی می افزاید : کارفرمایان در گیلان سالانه حدود 11 هزار ساختمان دارای پروانه بهره برداری را به دست می گیرند که همه آنها از صافی حداقل های استانداردهای مقاوم سازی، به سلامت عبور می کند اگرچه در این بین تخلفاتی هم دیده می شود که معمولا بیش از 80 درصد آنها فقط مربوط به اختلاف سطح و ارتفاع است که این دست تخلفات هم تاثیری در استحکام بنا ندارد.

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان می گوید: البته در این زمینه هم دست روی دست گذاشته نمی شود و سالانه بیش از هزار پرونده تخلف ساختمانی به علت تخلفاتی چون اختلاف سطح و ارتفاع در گیلان تشکیل می شود.

عبدالرضا قاسمیان با اشاره به اینکه این دست ساختمانها بیشتر در حاشیه شهرها و بافت های فرسوده قرار دارند، می گوید: البته بیش از 90 درصد آنها، حداقل های استحکام بنا را دارند.

وی معتقد است برخی کارفرمایان این ساختمان ها با استناد به کمیسیون ماده 100 و با پرداخت جریمه به شهرداری ها،گواهی پایان کار دریافت و برای دریافت سند اقدام می کنند.

اما مدیرکل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری گیلان در رد این نظر می گوید: پرونده های مربوط به ساخت و ساز تا مورد تایید مهندسان ناظر نظام مهندسی یا کارشناسان رسمی نظام مهندسی و قوه قضاییه قرار نگیرد، اعضای کمیسیون ماده 100 آن را تایید نمی کنند.

ساحره میرسیدی گفت: در چنین پرونده هایی ضمن دادن رای به تخریب، این فرصت به پیمانکار داده می شود که در صورت امکان در اصول فنی چون مقاوم سازی بازنگری کرده و سپس درخواست تجدید نظر بدهد.

وی با بیان اینکه شهرداری ها هنگام صدور گواهی پایان کار ساختمان، بر استحکام سازه ها توجه ویژه دارند گفت : تا زمانی که مهندسان ناظر نظام مهندسی، استحکام سازه ها را تایید نکنند، گواهی پایان کار برای دریافت اشتراک آب، برق وگاز صادر نمی شود.

مدیرکل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری گیلان البته به این موضوع هم اذعان داشت که با وجود همه سختگیری ها هنوز در برخی مناطق بویژه حاشیه شهرها ، بدون رعایت اصول فنی، دیوارهایی بالا می رود که مورد تایید کارشناسان نیست و بدون پروانه و با قیمتی ارزان تر از نرخ روز مسکن، خرید و فروش می شود.

ساحره میرسیدی معتقد است تضمین مقاومت سازه ها و استحکام ساختمان ها فقط برعهده شهرداری ها و مسئولان اجرایی نیست و مردم هم باید در انتخاب و خرید مسکن دغدغه و وسواس بیشتری داشته باشند و مدارک ساختمان از جمله گواهی پایان کار را که به نوعی شناسنامه آن است بیشتر بررسی کنند تا از استحکام سقف بالای سرشان مطمئن شوند.

اما از این موضوع که پاسخ ها و  ادله های مسئولان درخصوص رعایت اصول مقاوم سازی ساخت و ساز در گیلان چقدر برای افکار عمومی قانع کننده است می گذریم و به  دغدغه مهر نشینانی که زلزله اخیر در کرمانشاه و تخریب بخشهایی از مسکن مهر آن، تب و تابی به دلشان انداخته و نگرانی هایی را برایشان ایجاد کرده است می رسیم.

 

 

شعبانعلی خاوری مدیرکل راه و شهرسازی گیلان که نهادش متولی اجرای پروژه مسکن مهر در 13 شهر بیش از 25 هزار خانوار جمعیت و چهار شهر کمتر از 25 هزار خانوار است می گوید: تاکنون از 51  هزار و370  واحدی که مکلف به اجرای آن هستیم، بیش از 39 هزار واحد را تحویل متقاضیان دادیم.

وی افزود :  15 هزار و 139 واحد با نظارت عالیه اداره کل راه و شهرسازی و بقیه بصورت خودمالکی ساخته شده است . با این حساب به نظر می رسد نظارت عالیه این اداره کل ، بر ساخت و ساز 15 هزار و 139 واحد مسکن مهر یعنی رعایت اصول مقاوم سازی ساختمان. چرا که بعید به نظر می رسد اداره کل عریض و طویلی چون راه و شهرسازی، نسبت به مقاوم سازی مسکن که از متولیان اصلی آن است، بی توجه باشد.

اگرچه قضاوت درست زمانی میسر می شود که ضمانتی در این باره وجود داشته باشد و یا زلزله ای اتفاق بیفتد و مِهر ِاستحکام سازی مجریان، به دل دیوارها و ستون های خانه های مهرنشینان بیفتد و سالم بماند ، اما مدیرکل بنیاد مسکن گیلان که نهاد تحت مدیریتش متولی اجرای 33هزار واحد مسکن مهر در شهرهای کمتر از 25 هزار نفر جمعیت است با بیان اینکه تاکنون 30 هزار واحد مسکن مهر به متقاضیان واگذار شده است  می گوید: بنیاد مسکن در کنار شناسایی، معرفی متقاضیان، پرداخت تسهیلات و نظارت برحسن اجرای هزینه، فقط بر پنج درصد این واحدهای واگذار شده نظارت عالیه داشته و 95 درصد دیگر واحدها بصورت خودمالکی اجرا شده است.

 وی می گوید: بر اساس قانون، هر ساختمانی که گواهی پایان کار بگیرد به این معنی است که شهرداری ها در شهرها، بخشداریها و دهیاریها در روستاها که مرجع صدور پروانه گواهی هستند، گواهی داده اند که مجری، به وظایف قانونی خود درخصوص رعایت مقررات ملی ساختمان، از جمله مقاوم سازی عمل کرده است.

بر اساس این ادله مدیرکل بنیاد مسکن استان، چون همه30 هزار واحد مسکن مهر بنیاد مسکن، گواهی پایان کار دارند، یعنی ساختمانی مقاوم تحویل متقاضیان شده است.

کوتاه سخن اینکه: در این گزارش، با یک بررسی اجمالی به نظر می رسد، قصه مقاوم سازی ساختمان ها در گیلان ِزخم خورده از زلزله، سر دراز دارد و اگرچه به گفته همه کسانی که متولی اجرای ساخت مسکن و مقاوم سازی آن هستند کارشان را طبق قانون پیش می برند اما در مورد مسکن مهر درگیلان به نظر می رسد اما و اگرها  کم نباشد.

برای مثال ظاهر مسکن مهر رشت با ترک های فراوان شهادت می دهد توان تحمل زلزله را ندارد. از سوی دیگر هستند کارفرمایان و بساز بفروش هایی که شبانه و به دور از چشم مهندسان ناظر، در برخی مناطق، بویژه حاشیه شهرها، خشت روی خشت می گذارند و ساختمانهایی می سازند که با ایمنی غریب است و با سرخاب سفیداب رنگ، نقاب زیبایی به چهره دارند. 

با همه این تفاسیر، فراموش نکنیم برای اینکه خرابی های زلزله کرمانشاه، بم و رودبار تکرار نشود، باید پاشنه های مقاوم سازی ساختمان را جدی تر ور کشید.

*  نگارندگان : کبرا اجدادی و  مریم امدادی