نگاهی به زندگی مبارزاتی یک بانوی تمام عیار ایرانی

چکیده مصاحبه پژوهشی:

-  مرحومه دباغ شخصیتی مبارز است که به سبب فعالیت های انقلابی خود از سوی  انقلابیون " مادر انقلاب" لقب گرفت.

- وقتی مرضیه به اوج فعالیت‌های سیاسی، انقلابی و مسلحانه خود می‌رسد مادر هشت فرزند است.

- ثابت قدم در مسیر ولایت و رهبری و استکبارستیز و حمایت از ضعفا و محرومین است.

- ولایتمداری و تبعیت از ولایت در همه زمان‌ها و مبارزه با هرچه کژی و ناراستی؛ خصوصیت شاخص ایشان بود.

- مرضیه حدیدچی (دباغ)» خاطرات دوره زندان خود را  در کتابی به نام «خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ به چاپ رسیده است

-دختر آن مرحومه، نیز خاطرات خود از این دوره را تحت عنوان کتابی به نام «آن روزهای نامهربان» منتشر کرده است.    

پژوهش خبری صدا وسیما: هرگاه نام مرحومه مرضیه حدیدچی (دباغ )  را می شنوم یادم می آید به آن مصاحبه­ ای که چند سال پیش از تلویزیون پخش شد. به جرات باید بگویم تا آن زمان ندیده بودم که مادری بتواند در مقابل شنکنجه ­های جگرگوشه­ اش آنچنان دوام بیاورد که دژخیمان ستم شاهی را در زندان های ساواک به ستوه بیاورد. بانویی که نه تنها در زمان حیاتش گمنام بود؛ شاید این روزها که به سالگرد ایشان نزدیک میشویم نیز؛ کمتر کسی او را شناخته باشد. مادری که برغم مشاهده شکنجه دختر ۱۴ ساله­اش در مقابل دیدگانش مقاومتش در مقابل ساواک را نشکست. بانویی که امام خمینی (ره)  با نامیدن وی به نام "خواهر طاهره" وی را که جزء تاثیرگذارترین افراد در روند انقلاب اسلامی  و در مقاطع حساس پیش و پس از انقلاب کارهای مهم و موثری انجام داد؛ برشمرد.

وی اولین فرمانده زن سپاه پاسداران و عضو سه دوره‌ مجلس شورای اسلامی، یک چریک به تمام معنا در لبنان و سوریه و حتی محافظ شخصی امام خمینی(ره) در پاریس بود. وی موسس و فرمانده سپاه همدان و از مبارزان قدیمی انقلاب بود که مسافرکشی را به رانت و فساد اقتصادی ترجیح داد.

این بانوی نمونه در روز پنج‌شنبه (۲۷ آبان 1395-۱۷ نوامبر2016) بعد از سپری کردن یک دوره بیماری، در سن ۷۷سالگی دارفانی را وداع گفت. در این نوشتار که بمناسبت نخستین سالروز درگذشت این بانوی فداکار که تا آخرین لحظه در سنگر دفاع از انقلاب باقی ماند و لقب مادر انقلاب را بخود اختصاص داد نگاشته شده تا ابعادی از پیدا و پنهان این رزمنده انقلابی را آشکار کند. 

 مروری بر زندگی مرضیه دباغ[1]

مرضیه دباغ در سال ۱۳۱۸ در خانواده‌ای سنتی و خوشنام در همدان به دنیا آمد. پدر وی مدرس اخلاق در مسجد و صاحب یک کتاب‌فروشی بود و علاقه او به سوادآموزی و خواندن از همان دوران کودکی و گوش دادن به کلاس‌های پدر شکل گرفت. مرضیه به مکتبی در همدان فرستاده شد تا خواندن را یاد بگیرد، اما وقتی به پانزده سالگی پا گذاشت، پدرش او را به عقد فردی بازاری در تهران به نام محمدحسن دباغ درآورد و او پس از ازدواج با وی راهی تهران شد که حاصل این ازدواج هشت فرزند بود.

 نگاهی به زندگی مبارزاتی مرضیه دباغ

مرحومه دباغ در همان ابتدا به شخصیت امام خمینی گرایش پیدا کرد و بعد از دیداری که یک ‌بار در قم با وی داشت تمام توانش را برای مبارزه همسو با آرمان‌های امام خمینی اختصاص داد. کمی بعدتر هم لطف خدا شامل حال ایشان شد و حجت الاسلام سعیدی، شاگرد امام خمینی، امام جماعت مسجد محل او شد، و خانم دباغ  از این جا به بعد به خاطر نزدیکی حجت الاسلام سعیدی به امام خمینی به شاگرد اختصاصی ایشان مبدل گشت.

آن طور که خود مرحومه دباغ می‌گوید حجت الاسلام سعیدی شروع به آموزش مباحث پایه‌ای دینی به وی کرد و به سوالات وی مستقیم و یا کتباً پاسخ می‌داد. پس از مدتی حضرت امام صلاح دیدند که مبارزات جدی‌تر شود و وقتی مرضیه، آیت‌الله سعیدی را از علاقه خود به فعالیت سیاسی و مبارزاتی آگاه می‌سازد، از طرف او مورد امتحان قرار می‌گیرد و وقتی شجاعت و استقامت خود را در این امتحان‌ها نشان می‌دهد وارد حلقه شاگردان خصوصی ایشان می‌شود که حتی در کرج آموزش‌های نظامی نیز داشته‌اند. در این زمان و وقتی مرضیه به اوج فعالیت‌های سیاسی، انقلابی و مسلحانه خود می‌رسد مادر هشت فرزند است. لازم به ذکر است از قبل ایشان جزو برترین شاگردان آیت‌الله سعیدی بود که خود ایشان هم جزو شاگردان خاص امام بوده‌است.

با شهادت استاد خود در سال ۱۳۴۹، آتش انقلابی مرحومه دباغ  شعله‌ورتر می شود و فعالیت‌های خود را بیش از پیش دنبال می‌کند و با دانشجویان دانشگاه‌های مختلف تهران به صورت مستقیم ارتباط گرفته و با آن‌ها به پخش اعلامیه‌های انقلابی مشغول می‌شود. همین امر هم نهایتا در سال ۱۳۵۲ باعث دستگیری وی می‌شود که طی دوبار متوالی در همان سال اتفاق می‌افتد و جمعا در حدود نه ماه را در زندان‌ ساواک به سر می‌برد. یکی از سخت‌ترین زمان‌های این دوره بازداشت؛ وقتی است که ماموران ساواک دختر چهارده ساله وی را نیز به جرم انتشار و پخش اعلامیه به سلول او می‌آورند و وی حالا باید تمام شکنجه‌هایی را که در روزها و ماه‌های گذشته تحمل کرده است برای دخترش هم متصور باشد. خاطرات این دوره زندان در کتابی به نام «خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)» به چاپ رسیده است و دخترش، رضوانه نیز خاطرات خود از این دوره را تحت عنوان کتابی به نام «آن روزهای نامهربان» منتشر کرده است.

 آزادی از زندان

وی پس از آزادی از زندان در سال ۱۳۵۳ توسط محمد منتظری از کشور خارج می‌شود و پس از گذران دورانی کوتاه در انگلیس و فرانسه به لبنان و سوریه می‌رود و در آن‌جا و با هماهنگی‌های منتظری وارد تیم شهید چمران می‌شود. چمران نیز از ورود یک زن چریک به تیم خوشحال شده و وی را با دیگر چریک‌های مسلمان وارد تمرینات ویژه نظامی می‌کند. وی در این دوره آنقدر از اعتبار و مهارت بالایی برخوردار می‌شود که بعد از ورود امام خمینی به نوفل‌لوشاتو، به آنجا رفته و به عنوان محافظ بیت ایشان فعالیت می‌کند. در روزهای پایانی اقامت امام خمینی در فرانسه، مرضیه با خبرنگاری که قصد ورود مخفیانه از بالای دیوار خانه را داشته درگیر می‌شود و او را به بیرون هل می‌دهد. همین امر باعث گرفتگی قفسه سینه و انتقال او به بیمارستان می‌شود. انتقالی که فرصت ورود تاریخی به ایران را در آن هواپیمای ایرباس معروف از او  می‌گیرد و تا روزهای بعد وی اخبار را از تلویزیون و رادیوی بیمارستان دنبال می‌کند.

 پس از پیروزی انقلاب

اما پس از پیروزی انقلاب و بازگشت وی به ایران، به دستور امام خمینی، مرضیه دباغ در جمع محدود مردانی که وظیفه بنیان‌گذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را عهده‌دار بودند، حاضر شده و پس از تشکیل سپاه، ماموریت تاسیس و شکل‌دهی سپاه پاسداران غرب کشور به وی محول می‌شود و او سه سال بعد زندگی خود را در همدان و در این سمت سپری می‌کند. اما ماموریت مهم دیگری که بعد از انقلاب به وی سپرده می‌شود، حضور در تیم مذاکره‌کننده با شوروی است که از طرف امام خمینی به این تیم دعوت شده و در کنار آیت‌الله جوادی آملی و محمدجواد لاریجانی حامل نامه تاریخی امام به گورباچف می‌شوند.

دوره نمایندگی مجلس

مرضیه دباغ پس از آن و با ورود بیشتر به عالم سیاست سه دوره نماینده مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه در دانشگاه‌های مختلف بوده است. وی همچنین مسئول بسیج خواهران کل کشور، قائم‌مقام جمعیت زنان جمهوری اسلامی و عضو شورای مرکزی جمعیت زنان انقلاب اسلامی بوده است. رسانه‌های داخل کشور حتی از فعالیت او به عنوان مسافرکشی پس از دوران نمایندگی مجلس و برای کمک به خانواده‌های فقیر یاد کرده‌اند. 

 ولایت‌مداری دباغ[2]

نکته‌ای که در مرضیه دباغ به عنوان یک زن مبارز وجود داشت این بود که او شیفته حضرت امام به معنای اعتقادی و نه ظاهری بود. به عبارتی او شخصیت کاریزماتیک حضرت امام را  نه‌تنها دوست داشت بلکه باور قلبی داشت. امام نیز به ایشان بسیار اعتماد داشت تا آنجا که حتی پیامی را که می‌خواست به گورباچف ارسال کنند، توسط خانم دباغ در کنار آیت‌الله جوادی آملی ارسال کردند.

آنچه در این بانوی بزرگ برای همه ما زنان درسی است پایدار، ثبات قدم در مسیر ولایت و رهبری و استکبارستیزی و حمایت از ضعفا و محرومین است. ولایتمداری و تبعیت از ولایت در همه زمان‌ها و مبارزه با هرچه کژی و ناراستی خصوصیت شاخص ایشان بود و مبارزه و دستگیری ایشان در دوران رژیم ستم شاهی، هجرت به خارج از کشور برای مبارزه و فعالیت‌های سیاسی و نظامی قبل از انقلاب و در محضر حضرت امام راحل عظیم الشأن و خدمات بعد از انقلاب ایشان که مورد وثوق حضرت امام راحل و مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی بودند و نمایندگی مجلس و سایر خدمات اجتماعی و فرهنگی در ارگان‌ها و سازمان‌ها از این بانوی بزرگ شخصیتی مثال زدنی ساخته بود. ساده زیستی و صراحت لهجه و شجاعت در بیان از خصوصیاتی است که ایشان را از همگان متمایز می‌کرد. 

 مرضیه دباغ  در نگاه مسئولان و انقلابیون

فرزندش بریده‌های نظرات افراد زیادی را روی میز می ریزد. هر یک از انقلابیون و مسئولان و سیاستمداران در وصف وی چیزی گفته‌اند که شاید از حوصله این نوشتار خارج باشد. اما مرور چند نگاه را در این نوشته بعنوان مشتی از خروار خالی از لطف ندیدم.

1. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی: این بانوی شجاع و فداکار در دوران طاغوت در شمار مبارزان مؤمنی بود که زندان و شکنجه‌های شدید نتوانست او را از این راه دشوار منصرف کند و در دوران جمهوری اسلامی نیز در مسؤولیت‌هائی مانند فرماندهی سپاه پاسداران در همدان و نمایندگی مجلس شورای اسلامی و تدریس در دانشگاه و حضور در سازمان‌های خدماتی انجام وظیفه کرد و مفتخر به عضویت در هیئت اعزامی امام راحل برای رسانیدن نامه معروف ایشان به سران شوروی سابق شد.[3]
2. دکتر علی اکبر ولایتی؛ مشاور بین الملل مقام معظم رهبری: آن مرحومه به عنوان یار دیرین انقلاب نقش تاثیرگذاری را در جریان مبارزات انقلاب ، دوران جنگ ، همراهی با امام خمینی(ره) و پس از آن در سمت ها و  مسئولیت های مختلف که با اخلاص و ایمان به انجام می رساندند  به خود اختصاص دادند و با شجاعت ، استقامت و پایداری نام خود را در این مسیر به نیکی ثبت و ضبط نمودند.
3. معاون فرهنگی سازمان بسیج جامعه زنان کشور: آن مرحومه با داشتن 8 فرزند، زنی بسیار فهیم، صبور و مجاهد بودند که هیچ سختی ای نتوانست وی را از پا بیندازد و زیباتر این است که همه این فعالیت ها را با جلب رضایت همسر و به همراه مراقبت دور و نزدیک از فرزندان انجام می دادند، در حالی که ما زنان فعال آزادی خواه و مبارز بسیاری داریم که حتی شکنجه هم شدند اما برخی از آن ها تک بعدی بودند و زندگی فردی خود را رها کردند، از همسر خود طلاق گرفتند و شرایطی را ایجاد کردند که وظایف همسری و مادری خود را کنار گذاشتند، خانم دباغ دقیقا مصداق بانویی هستند که مورد نظر نسل سوم است.
4. مرضیه وحید دستجردی ، وزیر سابق بهداشت: آنچه در این بانوی بزرگ برای همه ما زنان درسی است پایدار، ثبات قدم در مسیر ولایت و رهبری و استکبارستیزی و حمایت از ضعفا و محرومین است. ولایتمداری و تبعیت از ولایت در همه زمان‌ها و مبارزه با هرچه کژی و ناراستی خصوصیت شاخص ایشان بود و مبارزه و دستگیری ایشان در دوران رژیم ستم شاهی، هجرت به خارج از کشور برای مبارزه و فعالیت‌های سیاسی و نظامی قبل از انقلاب و در محضر حضرت امام راحل عظیم الشأن و خدمات بعد از انقلاب ایشان که مورد وثوق حضرت امام راحل و مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی بودند و نمایندگی مجلس و سایر خدمات اجتماعی و فرهنگی در ارگان‌ها و سازمان‌ها از این بانوی بزرگ شخصیتی مثال زدنی ساخته بود.
5. محمد غرضی، وزیر اسبق پست و تلگراف و تلفن: به دلیل توانایی های مدیریتی خانم دباغ و مخصوصا نزدیکی ایشان با بیت امام خمینی (ر) و همسر حضرت امام، مسائل مختلف ما حل می شد؛ لذا ما او را به عنوان مدیر داخلی مجموعه خود داشتیم و این شخصیت بیش از 40 سال در رابطه با انقلاب، امام و مردم انصافا شیرزن صادق و کاملی بود.
6. حجت الاسلام سید صادق موسوی از انقلابیون و یاران دیرین امام خمینی : این بزرگوار تلاش فراوان داشت که شخصیت حقیقى خود و هزینه هایى را که در ایران در راه نهضت اسلامى کرده و شکنجه هایى را که متحمل شده، مخفى بماند و هیچ وقت از سابقه خود، حتى براى افراد مبارز و مطمئن نیز سخن به میان نمى آورد و دردها و فشارهاى وارده دردوران مبارزه را، صبورانه تحمل می‌کرد. همیشه با چهره‌اى خندان با افراد برخورد می‌کرد و اصلاً مشکلات جسمى و روحى خود را که ناشى از شکنجه‌هاى رژیم شاه و دورى از کانون خانواده و عدم اداى وظیفه مادرىِ لازم نسبت به فرزندان خود بود را برای کسى باز گو نمی‌کرد، و به حق می‌توان گفت که خانم دباغ نسخه‌ای بى بدیل از زن مسلمان مبارز و متعهد در نهضت اسلامى به رهبرى حضرت امام خمینى بوده است.

کلام آخر[4]   

اغراق نیست اگر بگوییم  افراد بسیار کمی مرضیه حدیدچی (دباغ)  را در جهان شناختند همان طور که در کشورش هم گمنام ماند. امروز معرفی این شخصیت یکی از وظایف هنرمندان متعهد و دلسوز و انقلابی در سطح بین الملل برای شناساندن شخصیت این بانوی فداکار است. چهره سازی از این بانوی انقلابی می تواند الگوی مناسبی برای زنان مسلمان معاصر مسلمان و همه آحاد جامعه باشد. شاید ما نتوانیم مانند خانم دباغ زندگی کنیم اما می توانیم به سبک او فکر کنیم و در مسیری که او حرکت کرد، گام برداریم. شاید هیچوقت مثل او نشویم اما می توانیم به سبک زندگی او که الگوگرفته از سبک زندگی ائمه اطهار بود، زندگی کنیم تا جایی که دختر آن مرحومه از مقام معظم رهبری به خاطر حمایت های بی دریغ خود که سبب زنده ماندن یاد و نام مردان و زنان غیور و ایثارگر ایران اسلامی بوده اند؛ تشکر خاص می نماید. باشد که از این طریق و برای همیشه تاریخ؛ پنجره امید را در قلوب مستضعفان و پابرهنگان دنیا باز نگهداشته شود.

----------------------------------------------------------

[1]. مصاحبه با رضوانه دباغ ( دختر مرحومه دباغ) و دکتر سید مهدی دبستانی ( نوه مرحومه دباغ)

 [2]. مصاحبه با رضوانه دباغ ( دختر مرحومه) و دکتر سید مهدی دبستانی ( نوه مرحومه)

[3]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 27/08/1395

[4]. مصاحبه با رضوانه دباغ ( دختر مرحومه) و دکتر سید مهدی دبستانی ( نوه مرحومه)