موانع ملی و جهانی شدن آثار و صنایع دستی استان کرمانشاه!

- شوک به هنرمندان و دلسوزان فرهنگی استان؟!
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کرمانشاه، روز شنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۶ هجری خورشیدی برابر با ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۷ میلادی بود که انتشار دو خبر جهانی شدن شهر و گلیم سیرجان استان کرمان و شهر و گیوه مریوان استان کردستان، سبب نگرانی هنرمندان و دلسوزان فرهنگی استان کرمانشاه به ویژه در دو شهر هرسین و نودشه شد.
برای بررسی موضوع به سراغ معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه رفتیم.
پروانه حیدری با اشاره به اینکه علاوه بر ثبت ملی و جهانی، به دنبال کسب نشان جغرافیایی ملی و جهانی مناطق خاستگاه آثارمان به عنوان امتیازی ماندگار و بسیار ارزشمند هستیم گفت: خوشبختانه ما در سال ۱۳۹۵ توانستیم گیوه نودشه را ثبت ملی بکنیم و این شهر را به عنوان شهر گیوه در ایران بشناسانیم که همه مستندات آن هم موجود است.
حیدری افزود:، اما از آن رو که در ۲ سال اخیر دچار عدم ثبات مدیریت در این اداره کل بودیم، با استفاده از همین فرصت، شهر مریوان در استان کردستان موفق به ارائه مدارک و مستندات خود به یونسکو مبنی بر ثبت جهانی شدنش به عنوان تولیدکننده گیوه (کلاش کردی) شد.
وی سپس با توضیح این نکته که دو نوع ثبت ملی و جهانی آثار وجود دارد افزود: ما، ثبت شهر یا روستای جهانی داریم و همچنین ثبت نشان جغرافیایی اثر به نام یک شهر یا یک روستا، که این دو ثبت با هم متفاوتند. برای ثبت ملی و جهانی، مواردی ازجمله تعداد کارگاه‌های فعال، و تعداد هنرمندان و میزان صادرات محصولات صنایع دستی موثرند، که از هر سه نظر، شهر مریوان نسبت به شهر نودشه، بیشترین آمار و امتیازات را داشت. (شهر مریوان هم اکنون بیش از ۴ هزار و ۳۵۵ هنرمند فعال در زمینه تولید گیوه یا کلاش کردی دارد.) (البته بهتر بود ارزیابان یونسکو نسبت تعداد کارگاه‌ها و هنرمندان را به جمعیت زیاد شهر مریوان و جمعیت اندک شهر نودشه درنظر می‌گرفتند؟!)
خانم حیدری در ادامه با اعلام این که شهر یا روستای جهانی ماندن با توجه به آیتم‌هایی خاص که دارد می‌تواند دارای تاریخ انقضاء ۲ تا ۳ سال باشد گفت: مواردی، چون منحرف شدن از مسیر اصلی تولید صنایع دستی بومی، شامل روی آوردن به عرضه تولیدات و صنایع دستی مشابه، اما غیربومی مانند ارائه محصولات چینی و مواردی از این دست می‌تواند ارزیابان یونسکو را متقاعد کند؛ امتیاز جهانی یک شهر و روستا را از آن‌ها گرفته و پس از بررسی و تایید اسناد و مدارک، این امتیاز را به شهر و روستایی دیگر که دارای همان صنعت بوده و اصالت خود را حفظ کرده، اختصاص دهند.
معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه گفت: بر همین اساس، هم اینک در شهرستان پاوه و به طور خاص در شهر نودشه مشغول گردآوری مستندات لازم برای ثبت ملی و جهانی نشان جغرافیایی گیوه (کلاش کردی) به نام شهر نودشه، به عنوان نشانی ماندگار و ابدی هستیم تا بتوانیم به جهانیان اعلام کنیم، شهر نودشه تنها خاستگاه این محصول در جهان است و دیگر هیچ شهری نمی‌تواند نسبت به مالکیت آن مدعی شود.
ثبت نشان جغرافیایی یک اثر در یونسکو یعنی تاریخچه آن رشته و اثر فقط منحصر به همان شهر و نقطه جغرافیایی است، به گونه‌ای که در هر کجای جهان اثر مورد نظر را فقط به نام آن منطقه خواهند شناخت.
- از گلیم هرسین چه خبر؟!
پروانه حیدری سپس در پاسخ به سوالی درباره وضعیت ثبت جهانی شدن گلیم هرسین هم گفت: لازم است بدانیم؛ ثبت سیرجان استان کرمان به عنوان شهر جهانی گلیم هیچ گونه حقی را از شهر هرسین برای جهانی شدن به عنوان دیگر شهر جهانی گلیم ایران نمی‌گیرد، چرا که گلیم سیرجان گلیم شیرکی پیچ است و گلیم هرسین گلیم دو رو.
وی افزود: هم اکنون پرونده گلیم هرسین برای ارائه به منظور ثبت جهانی شدن آماده است، اما باید پیش از آن فضای شهر هرسین را به فضای شهری آمیخته با گلیم، دارای کارگاه‌هایی متعدد، با بافندگانی متعدد تبدیل کنیم. هدفی که تاکنون موفق به تحقق آن نشده ایم؟!
حیدری یکی از علل اصلی این عدم موفقیت را ورود برخی افراد سودجو به حریم گلیم بافان (به عنوان مثال محمدرضا مشیری، بنیانگذار مکتب فرش، گلیم و گبه کرمانشاهان که هم اکنون در بازداشت به سر می‌برد.) برشمرد. وی گفت: این گونه افراد با دادن دستمزد‌هایی بالا به گلیم بافان، البته از اصل سرمایه خود آنان؟!، هنرمندان منطقه را از همکاری با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برحذر می‌داشت، آن گونه که تاکنون نتوانسته ایم فضای بصری شهر هرسین را به فضایی آمیخته با گلیم تبدیل کنیم؟!
حیدری با اظهار امیدواری نسبت به تلاش مسئولان هرسین و مدیران ارشد استان برای جلب توجه مردم و گلیم بافان نسبت به ایجاد کارگاه‌های متعدد در سطح شهر گفت: در این صورت می‌توان با دست پر برای ثبت جهانی کردن شهر هرسین به عنوان خاستگاه گلیم دورو با طرح، نقش و مطیف (Motif) منحصر به فرد اقدام کرد، هرچند که پارسال (۱۳۹۵) توانستیم هرسین را به عنوان شهر گلیم در کشور ثبت و نشان جغرافیایی ملی را هم به نام این شهر دریافت کنیم.
این مقام مسئول در ادامه آیتم‌های ضروری برای ثبت آثار و صنایع دستی در جهان را، زمینه سازی، استانداردسازی، آموزش، ایجاد دانشگاه، و ارائه تسهیلات ویژه صنایع دستی برشمرد و گفت: از مشکلات اصلی استان کرمانشاه تدریس نشدن رشته‌ای به نام صنایع دستی به عنوان صنعتی اشتغال زا و دارای بازار فروش خوب در دانشگاه هاست.
وی با تاکید بر حرکت به سمت فرهنگ سازی عمومی در سطح استان و ترغیب جوانان به تحصیل در رشته‌های صنایع دستی افزود: از گذشته فقط یک مرکز علمی – کاربردی در شهر بیستون داشتیم و با توجه به تبلیغات زیادی هم که صورت گرفت، اما تاکنون هیچ هنرجویی برای ادامه تحصیل در آن اظهار تمایل نکرده است؟!
- لزوم نوآوری در صنایع دستی و پرورش خلاقیت هنرمندان
حیدری سپس با اعلام صادرات ۱۸ میلیون دلاری صنایع دستی از گمرک‌های استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۵، سودآور و اشتغالزا بودن این حوزه را یادآور شد و گفت: به عنوان یکی دیگر از موارد مورد نیاز برای ثبت جهانی کردن آسان و سریع آثارمان در یونسکو، و همچنین پروراندن خلاقیت هنرمندان، هم اکنون پیشنهاد ایجاد مرکز خلاقیت صنایع دستی را در استان داده ایم که نیازمند موافقت وزارت امور خارجه و یونیدو (UNIDO) (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) هستیم.
وی، شهر لالجین همدان را نمونه‌ای موفق از شهر‌های دارای صنایع دستی برشمرد و گفت: همانگونه که در آنجا هر روز شاهد بروز خلاقیت‌های جدید در کار سفال هستیم، در شهر‌های استان کرمانشاه هم باید صنایع دستیمان را به سمت نوآوری در شکل و کاربرد به منظور روزآمد کردن آن‌ها برای فروش بهتر و مناسب‌تر در بازار‌های داخلی و خارجی هدایت کنیم.
معاون صنایع دستی وهنر‌های سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه تاکید کرد؛ چه ایرادی دارد؛ از گلیم که در اصل یک زیرانداز است، به عنوان رویه مبل، آباژور، و به عنوان محصولی کاملا کاربردی در زندگی امروزی استفاده کنیم؟ یا در مورد گیوه (کلاش) که نوعی پاپوش مخصوص مردان کورد است، چه اشکالی دارد؛ با اندکی تغییر رویه و زیره، گیوه‌ای کاربردی برای زنان تولید کنیم با حفظ همان اصالت‌های این هنر کهن؟
مسلم آن که، نیازمند وجود همه این آیتم‌ها به عنوان ملزومات محکمه پسند برای سهولت در روند ثبت جهانی شدن آثار استان کرمانشاه هستیم.
- ضرورت نجات دو روستای اقتصاد مقاومتی هجیج پاوه و فش کنگاور
پروانه حیدری در این خصوص گفت: تا به امروز دو روستای فش و هجیج را در شهرستان‌های کنگاور و پاوه به عنوان روستا‌های هم سو با اقتصاد مقاومتی معرفی کرده ایم. در روستای فش، تولید ساز‌های سنتی مانند تنبور را داریم و در روستای هجیج هم، صنایعی دستی همچون مرغزبافی (Marghoz)، موج بافی، ارغوان بافی و شال بافی را از قدیم داشته ایم که برخی از آن‌ها تا حدی زیاد کمرنگ شده و در آستانه منسوخ شدن است.
وی یکی از راه‌های نجات صنایع دستی به ویژه صنایع دستی این دو روستا را آموزش به جوانان دانست و گفت: در حدود ۳ سال گذشته هیچگونه فعالیتی در زمینه آموزش نداشتیم، اما امسال با جذب حدود ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار، می‌توانیم برای آموزش، ساخت و ترویج ساز‌های سنتی در روستای فش، صنایع دستی اصیل روستای هجیج و گلیم شهرستان هرسین، اقداماتی خوب صورت دهیم، تا شاید از نابودی این صنایع دستی ارزشمند و زیبا جلوگیری کرده باشیم.
حیدری با خوب، اما ناکافی دانستن این اعتبارات تصریح کرد؛ متاسفانه مردم این مناطق در همین حد هم استقبالی خوب نکرده اند، اما همچنان برای جذب آن‌ها به ویژه جوانان، نیازمند تبلیغات و اقداماتی تشویقی و تهییجی به همراه همسویی همه مسئولان ذی ربط استان هستیم.
وی افزود: در هنر شال بافی روستای هجیج که استفاده‌ای مردانه دارد، با نوآوری می‌توانیم، از آن در تولید مانتو‌هایی زیبا برای استفاده بانوان بهره بگیریم. یا با روزآمد کردن ارغوان بافی می‌توانیم علاوه بر بافتن سبد، این هنر را در بخش‌های مختلف زندگی به کار برد و آن را به شکل‌های گوناگون وارد منازل مردم کرد. کاری که در سالیانی نه چندان دور در روستای هجیج صورت می‌گرفت، اما امروز بسیار کم شده، و حتی در آستانه محو شدن است؟!
حیدری در خصوص چاقوی کرندغرب هم گفت: همان موانعی را که در مسیر ثبت ملی و جهانی کردن دیگر آثارمان برشمردیم، در راه چاقوی کرندغرب داریم. اگر روزی هم زنجان به عنوان شهر ملی و جهانی تولید کننده چاقو به ثبت رسید، نباید گله‌مند باشیم چرا که کارگاه‌های چاقوسازی شهر کرندغرب حقیقتا درحال تعطیل شدن است و مردم این منطقه دیگر تمایلی به ادامه فعالیت در این رشته ندارند و بدتر از آن، در برابر روزآمد و کاربردی‌تر کردن محصولاتشان مقاومت می‌کنند؟!
وی تصریح کرد؛ امسال (۱۳۹۶) پرونده گلیم دوروی هرسین را برای دریافت نشان جغرافیایی جهانی به یونسکو ارسال می‌کنیم و در ادامه اگر بتوانیم با همکاری مسئولان شهرستان پاوه مستندات کافی را درخصوص گیوه (کلاش) نودشه جمع آوری بکنیم، در همین سال و یا در نیمه دوم سال ۱۳۹۷ می‌توانیم دو پرونده گلیم هرسین و گیوه نودشه را به سرانجام مطلوب برسانیم. علاوه بر این در بهمن ماه امسال، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور برای ثبت ملی روستای فش، جلسه‌ای برگزار خواهد کرد.
- سخن پایانی...
تاکنون ۶ شهر ایران با قابلیت‌های مختلف شامل مشهد به عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی، اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، تبریز به عنوان شهر جهانی فرش، لالجین همدان به عنوان شهر جهانی سفال، سیرجان کرمان به عنوان شهر جهانی گلیم، و مریوان کوردستان به عنوان شهر جهانی گیوه (کلاش کردی)، در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. آیا استان کرمانشاه سزاوار است؛ با داشتن حدود ۶۰ رشته فعال صنایع دستی، نامی و جایگاهی در این لیست مهم نداشته باشد؟
آن چه مسلم است؛ باید با فرهنگ سازی اصولی و جذاب، مردم و به ویژه جوانان استان کرمانشاه را به سمت صنایع دستی کشانده، و با غول بیکاری بجنگیم.
خوشبختانه از ابتدای امسال (۱۳۹۶) حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از افراد علاقمند به صنایع دستی که به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراجعه کرده و آموزش دیده اند را، جوانان تشکیل داده اند که این امیدوار کننده است.
حال باید دید، در زمینه ثبت ملی و جهانی، و همچنین دریافت نشان جغرافیایی ملی و جهانی آثار استان کرمانشاه، مردم و مسئولان چگونه عمل خواهند کرد؟ صنعتی که فقط در شهریورماه امسال، در نمایشگاه سراسری صنایع دستی کرمانشاه، حدود ۴ میلیارد ریال سود به جیب هنرمندانش واریز کرد.
اما باید بدانیم؛ هم در نودشه، هم در هرسین، هم در کرندغرب، هم در روستای فش و هم در سایر نقاط استان کرمانشاه، این، خواست و دلسوزی روزافزون مردم به عنوان پیشرانی قدرتمند است که، مسئولان را وادار به کمک و حمایت در جهت فراهم کردن زمینه‌های لازم برای کسب امتیازات ملی و جهانی می‌کند.

دبیر خبر و نگارنده: محمدامید باباخاصی