بادام زمینی گیلان در دام

به گزارش اخبار استانهای خبرگزاری صدا وسیما ،  اگرچه این روزها رد پای بادام زمینی که روزگاری فقط در آستانه اشرفیه جا خوش کرده بود، درمناطق مختلف گیلان از جمله رشت، تالش، رودبار و انزلی دیده  می شود اما آستانه اشرفیه، همچنان با تولید 9 هزار و 125 تن- معادل بیش از80 درصد بادام زمینی ایران- قطب تولید این محصول در کشور  است.

شهرستانی که البته 5 هزار بادام کارش در مسیر تولیـد و فروش با مشکلاتی چون نبود بذر مرغوب، حمله آفات و بیماریهایی چون پوسیدگی سفید طوقه بادام زمینی، سنتی بودن ساختار کاشت، داشت و برداشت، کمبود صنایع تبدیلی و در نهایت قاچاق گسترده این محصول دست و پنجه نرم می کنند.

خبرنگار ما که پژوهش و تحقیق را عامل مهمی برای خارج کردن بادام از برخی دام ها دانسته، به مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان رفت تا از چرایی نبود بذر مرغوب و حمله آفات به بادام زمینی سر دربیاورد. 

مجری طرحهای بادام زمینی این مرکز می گوید: بذری که امروز در آستانه اشرفیه کاشته می شود، بذر اصلاح شده بادام زمینی، بومی ایالت کارولینای شمالی امریکا، موسوم به " ان سی 2 " است که از 50 سال پیش در گیلان کشت می شود.

وی می گوید: اگرچه این رقم، بذر مرغوبی است اما در نیم قرن اخیر دچار تغییرات ژنتیکی و فنوتیپی در فرآیند تکامل گیاهی شده و از طرفی ورود بادام های قاچاق بی کیفیت چرخه تولید و خلوص ژنتیکی این رقم را دست خوش تغییر کرده است. 

معرفت مصطفوی راد با بیان اینکه در اولیت قرار گرفتن ارتقای کیفی و کمی برنج به عنوان محصول استراتژیک در گیلان باعث شده است که پژوهش های کشاورزی بیشتر به این محصول معطوف و به محصولات دیگر چون بادام زمینی کمتر توجه شود گفت : اگرچه حدود 13 سال از راه اندازی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان  می گذرد، اما این مرکز بر اساس ضوابط  تعیین شده، بیشتر در بخش پژوهش های منابع طبیعی، آبخیزداری و علوم دامی، هدف گذاری و اقدام کرده است.

وی با اشاره به اینکه انجام تحقیقات بر روی یک گونه گیاهی و معرفی گونه جدید مستلزم انجام تحقیقات میدانی و کشت آزمایشی است که بطور میانگین حدود 10 سال طول می کشد گفت: بخش علوم زراعی وباغی ِمرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان، فقط حدود چهار  سال است که راه اندازی شده .

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان کمبود نیروهای متخصص و تحقیقاتی را هم مزید بر علت می داند و می گوید: درحال حاضر فقط 10 کارشناس و 5 عضو هیات علمی بر روی محصولات زراعی و باغی گیلان  مطالعه و تحقیق می کنند که با توجه به تنوع و تولید 72 محصول زراعی و باغی در گیلان، کافی نیست.

معرفت مصطفوی راد که چهار سال است به اتفاق یک کارشناس دیگر بر روی بادام زمینی مطالعه و تحقیق می کند افزود: در این مدت 120 رقم بادام زمینی از مرکز تحقیقات بین المللی بادام زمینی به استان آورده و با انجام مطالعات غربالگری و کشت آزمایشی، 12 رقم برتر شناسایی شده است.

مجری طرح های بادام زمینی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان با بیان اینکه بنا داریم فروردین سال آینده این 12 رقم را برای تعیین سازگاری و آزمایش پایداری، آزمایشی در سه منطقه کشت کنیم گفت: با احتساب 2 سال برای کشت آزمایشی، یک سال برای تحقیق ترویجی و یک سال برای کشت الگویی در مزارع، دستکم چهار  سال دیگر طول می کشد تا رقم جدید با کیفیت و پر محصول بادام زمینی را از بین این رقم ها انتخاب و برای تولید انبوه، معرفی کنیم .

اگرچه معلوم نیست تا چهار سال دیگر چه بلایی بر سر این محصول، که روزگاری باعث افتخار گیلان در ایران بود،خواهد آمد، خبرنگار ما از وی درخصوص بیماری پوسیدگی سفید طوقه بادام زمینی که گفته می شود تحفه بادام های قاچاق است پرسید و او هم با رد این ادعا گفت: این بیماری بر اثر فعالیت 2 نوع قارچ به نام های «پیتیوم و فوزاریوم» که در همه خاک ها از جمله خاک آستانه اشرفیه یافت می شود، ایجاد شده و ربطی به بادام های قاچاق ندارد.

معرفت مصطفوی راد در تشریح این موضوع گفت:این 2 قارچ در شرایطی که رطوبت و دمای هوا بالا باشد به سرعت تکثیر و باعث پوسیدگی ساقه بوته بادام زمینی شده و ارتباط ساقه و ریشه را قطع می کند و باعث از بین رفتن گیاه می شود.

وی کشت متناوب و همه ساله بادام زمینی در یک مزرعه و گرمای کم سابقه هوا در سالهای اخیر در گیلان را از دلایل اصلی شیوع این بیماری عنوان کرد و گفت: اگرچه استفاده از سموم ضدعفونی کننده بذر، مانند قارچ کُشها تاحدودی از میزان تکثیر این قارچ می کاهد، اما راهکار اصلی، رعایت  تناوب زراعی این محصول است که نتایج تحقیقات در قالب بروشور در اختیار سازمان جهاد کشاورزی قرار گرفته است تا به باغداران هم گفته شود.

اگر چه این محقق می گوید: کشاورزان بعد از برداشت بادام زمینی باید، سال بعد محصول دیگری که هم خانواده بادام نبوده و خصوصیات و ویژگیهای ژنتیکی آن را ندارد، کشت کنند تا بطور معمول، سیکل رشد و تکثیر این قارچ به هم خورده و جمعیت آن کاهش یابد، اما گفتگو با تعدادی از کشاورزان نشان می دهد رعایت تناوب زراعی برای آنان که سالهاست در کنار برنج، بادام زمینی تولید می کنند به صرفه نیست و آنان می خواهند تا گونه جدید مرغوبی که مقاومت بیشتری نسبت به این آفت دارد ، معرفی شود. همان گونه ای که بر اساس اعلام موسسه تحقیقات منابع طبیعی و آبخیزداری، در صورت نتیجه بخش بودن فرآیند تحقیقات میدانی تا چهار  سال دیگر معرفی خواهد شد و تضمینی برای مقاومت آن در برابر این قارچ که میهمان همیشگی خاک است، وجود ندارد.

اما سنتی بودن ساختار کاشت، داشت و برداشت بادام زمینی هم یکی دیگر از گلایه های بادام کاران است. مشکلی که اگر رفع شود، بهبود کیفیت محصول، کاهش دور ریز و صرفه جویی در هزینه و زمان را در پی خواهد داشت و چاره کار، آمدن ماشین آلات کشاورزی به میدان تولید این محصول است. 

آنگونه که معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: در کشت ماشینی، عمق و فاصله چاله ها مناسب بوده و بذر بادام در ردیف های همسان کاشته می شود که این کار علاوه بر جذب بهتر املاح و مواد غذایی موجود درخاک، کاهش بیماری ها و آفات را هم در پی دارد. 

آقای جهانساز می گوید: با ماشینی شدن روند تولید بادام زمینی، ضایعات و دور ریز این محصول هم در هر هکتار 350 تا400 کیلوگرم- معادل10 تا 20درصد- کاهش یافته و اگر تمام فرآیند تولید از آماده سازی بستر تا برداشت محصول ماشینی شود، حدود 50  درصد هم در هزینه های تولی، صرفه جویی می شود.

بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی، بادام کاران در شیوه سنتی تولید بادام، در هر هکتار، بطور میانگین هفت میلیون تومان هزینه می کنند که با ماشینی شدن همه مراحل تولید، این هزینه به نصف تقلیل می یابد.

آقای حبیب جهانساز با بیان اینکه 70 درصد مزارع بادام زمینی آستانه قابلیت تولید ماشینی را دارد گفت: اما در حال حاضر فقط در 25 هکتار از مزارع بادام زمینی، آن هم، فقط مرحله کاشت، ماشینی انجام می شود.

وی در پاسخ به این سوال که چرا با وجودی که خودتان مزایای ماشینی شدن را می دانید،  در عمل جدی، ورود نمی کنید گفت: مناسب نبودن ساختار و شیوه کشت، کشت همزمان چند محصول و کوچک بودن مزارع بادام زمینی، از مهمترین موانع ماشینی کردن فرآیند تولید این محصول است. 

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به شیوه مرسوم کشت ِ دیم ِ جوی پشته ای در دنیا، که موجب حرکت و استفاده راحت تر از ماشین آلات در مزارع بادام زمینی می شود گفت: البته این شیوه نیاز به آب فراوان دارد که با توجه به دوره تولید بادام زمینی که میزان بارش ها کم است، جواب نمی دهد، ضمن اینکه باید منابع آب هم مدیریت شود.

به گفته حبیب جهانساز از سویی، بادام کاران برای استفاده بهینه از زمین، لابلای ردیف های بادام کاری شده محصولاتی چون لوبیا و ذرت کشت می کنند که باید مرحله ای برداشت شود و از سویی دیگرماشین آلاتی که در دنیا برای بادام زمینی طراحی شده است قابلیت کاشت، داشت و برداشت بوته ها با فاصله 80 سانتیمتر را دارند و این درحالیست که بادام کاران آستانه ای برای استفاده بیشتر از زمین، بادام ها را در فاصله 60 سانتیمتری کشت می کنند و این دست مسایل، امکان استفاده از ماشین آلات داشت و برداشت بادام زمینی را محدود می کند.

وی که کوچک بودن زمین را هم مزید بر علت می داند، می گوید: وسعت مزارع بادام زمینی در گیلان بطور میانگین نیم هکتار است که این وسعت برای استفاده و حرکت ماشین آلات کشاورزی کوچک است.

این مقام مسئول البته به خرید یک دستگاه ویژه  برداشت بادام زمینی ساخت کشور کره که به لحاظ ساختاری تناسب بیشتری با مزارع بادام زمینی گیلان دارد اشاره کرد و گفت: با ورود این دستگاه تا پایان امسال، قصد داریم از توان صنعتگران استان برای بومی سازی این دست تجهیزات که متناسب با ساختار مزارع است، ورود کنیم. 

از سویی اما، به گفته صنعتگران، سرمایه گذاری برای طراحی و تولید ماشین آلات ویژه بادام زمینی با توجه به سطح پایین مزارع این محصول در گیلان، اقتصادی نیست، باید دید، زور مسئولان جهاد کشاورزی به صنعتگران و سرمایه گذاران بخش خصوصی می رسد یا نه؟! اگرچه این سازمان که متولی امور کشاورزی استان است از تلاش ها برای بومی سازی ادوات کشاورزی سخن به میان می آورد اما نباید غافل بود که گیلان هنوز با تولید حدود 10 هزار تن بادام زمینی، هنوز صنایع فرآوری و تبدیلی هم ندارد و این محصول، فقط به صورت آجیل استفاده می شود. 

مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در این باره می گوید : در سه  سال اخیر با راه اندازی چهار  واحد پیله خشک کنی بادام زمینی با ظرفیت خشک کردن حدود 12 هزار تن  بادام  و همچنین بهره برداری از 2 واحد برای بودادن بادام زمینی و بسته بندی آن، با ظرفیت 2 هزار تن، مشکل خشک کردن پیله ها، درجه بندی و بسته بندی این محصول تا حد زیادی رفع شده اما همچنان از بادام زمینی در گیلان فقط به عنوان مکمل آجیل و در مواقعی بصورت محدود در پخت شیرینی های سنتی استفاده می شود.

قاسم جوادزاده که هم رای و هم صدا با خبرنگارما، از فرآورده های جانبی این محصول، از جمله کره و روغن بادام زمینی، صنایع آرایشی، بهداشتی، دارو، رنگ سازی، شکلات و شیرینی پزی، در دیگر کشورها سخن به میان آورده می گوید: می دانیم اگر چنین صنایعی در گیلان پا بگیرید ارزش افزوده این محصول، 2 تا سه برابر افزایش می یابد، اما با وجود اینکه جهاد کشاورزی تا 80 درصد هزینه های سرمایه گذاری صنایع تبدیلی  را بصورت تسهیلات پرداخت می کند اما سردرگمی سرمایه گذاران در انتخاب و تامین تکنولوژی و تجهیزات فرآوری به علت  نبود تحقیقات علمی در این باره، بالا بودن   هزینه های خرید تجهیزات فرآوری و از سویی طولانی بودن فرآیند دریافت تسهیلات، از رغبت شان کم می کند و نتیجه اش آن می شود که فقط یک سرمایه گذار در حد دریافت مجوز در این باره در گیلان گام بردارد.

به گفته مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با توجه به تعهدات مدیریت صنایع کشاورزی، باید تا پایان برنامه ششم توسعه، دست کم یک واحد فرآوری تولید بادام زمینی وفندق در گیلان ایجاد شود که برای اجرایی شدن این تعهد، 100 طرح پیشنهادی در سامانه مرکز خدمات سرمایه گذاری گیلان ثبت شده است و در نشست های متعدد آمادگی خود را به سرمایه گذاران خارجی و داخلی در این باره اعلام کردیم.

 اما در کنار مشکلاتی که بر سر راه تولید و فرآوری بادام زمینی وجود دارد قاچاق این محصول هم طعم این آجیل خوشمزه را به کام همه، بویژه بادام کاران تلخ کرده است. پدیده ای که به گفته دبیرکمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز گیلان آمار رسمی درباره میزان آن در بازار وجود ندارد.

نادر عبدالله پور می گوید: اگر چه پارسال به علت کنترل بیشتر و بهتر مرزهای کشور هیچگونه کشفیات بادام زمینی در گیلان گزارش نشده است  اما این به آن معنا نیست که بادام قاچاق در بازار وجود ندارد چراکه برخی از سودجویان بادام های قاچاق را با بادام های تولیدی گیلان مخلوط می کنند که شناسایی آن کار آسانی نیست.

وی با بیان اینکه در سال 94  ، سیزده تن بادام زمینی قاچاق که آلوده به برخی آفات و قارچ ها بود در گیلان کشف و معدوم شد افزود: با شناسایی مبادی قاچاق از جمله مرز عراق که مهمترین مبادی قاچاق بادام زمینی در کشور است، گزارش آن به ستاد مرکز قاچاق کالا و ارز کشور و کنترل برمرزها ارسال شد که به نظر می رسد نتیجه آن، کاهش قاچاق این محصول در سال 95 بوده است. 

دبیر کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز گیلان با بیان اینکه بر اساس ماده 36 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز هر نهادی باید نسبت به پایش کالاها و محصولات مربوط به حوزه خود ورود جدی داشته باشد گفت: بر این اساس برای کنترل بهتر قاچاق بادام زمینی، جهاد کشاورزی باید با همکاری نیروی انتظامی، کنترل و پایش بازار این محصول را بیش از پیش در دستور کار خود قرار دهد.

کوتاه سخن اینکه : آنطور که پیداست این روزها نبض بادام زمینی در قطب تولید این محصول خوب نمی زند و این محصول در قدم های اول تولید به علت نبود بذر مرغوب، تب بالایی دارد.

شاید اگر ماشین آلات کشاورزی بومی سازی شده و دستی بر سر و روی مزارع خسته بادام زمینی کشیده شود ، این تب کمی فروکش کند و با رسیدن بذر مرغوب که البته وعده آن برای چهار  سال دیگر داده شده، از نگرانی بادام کاران گیلانی کاسته شود.

زحمت کشانی که این روزها حاصل تلاش شان با به طور میانگین هر کیلو، 15 هزار تومان می فروشند  که در صورت بسته بندی مناسب این رقم تا 20 هزار تومان و در صورت فرآوری به  50 هزار تومان می رسد.